HADİS TARİHİ VE USULÜ

Müstahrec türü eserlerin hadisler açısından sağladığı önemli faydalar bulunmaktadır. Belirtilen seçeneklerin tamamı bu faydalardan olmakla birlikte

A,B,C,D seçeneklerinde verilen kitaplar tamamlayıcı nitelikte eserler olup Müstedrek ve /veya Müstahrec  türündedir. E seçeneğinde yer alan el-Cem’ beyne’l-usûli’s-sitte isimli çalışma ise 6 kitabın bir araya getirilmesiyle oluşmuş derleme niteliği taşıyan bir çalışmadır.

Zevâid türünün en tanınmış eseri Ali b. Ebî Bekr’in Mecma’u’z- zevâid ve menba’u’l-fevâid adlı kitabıdır.

“İth.fü’l-hıyere” ve “el-Met.libü’l-‘âliye” isimli eserler Zevâid türünde yazılmış eserlerdir.

Hadislerin baş tarafından bir kısmı zikredilmek suretiyle sahâbe adına veya hadis metinlerine göre alfabetik olarak düzenlenen eserler etrâf diye isimlendirilmektedir.

Etrâf kitapları hadislerin, hangi hadis kitaplarının neresinde olduğunun kolaylıkla tespit edilmesini sağlar.

“Riyazü’s-sâlihîn” isimli eserde 1900 civarında hadis bulunmaktadır. Nevevî, bu kitabıyla âyet ve hadisleri esas alarak fert, aile ve toplum planında uyulması gereken prensipleri ortya koymayı amaçlamıştır.

Belli bir kitabı esas alan ilk şerh çalışması hicrî dördüncü asırda Hattâbî (ö. 388/998) tarafından Buhârî’nin Sahih’i üzerine yapılmıştır.

Ebû Dâvûd, Buhârî ve Tirmizî üzerine şerh çalışması yapılmıştır.

el-Müsnedü’l-müstahrec alâ Sahîhi’l-İmâm Müslim tamamlayıcı eserlerdendir.

Temel hadis kaynaklarını esas alarak onlarda bulunmayan hadisleri toplayan eserlere tamamlayıcı eserler denilmektedir. Bunlar müstedrek ve müstahrec olarak isimlendirilmektedir. Bunlar temel hadis kaynaklarını tamamlayıcı mahiyette yazılan eserlerdir. Müstedrek Türü Eserler: Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Telhîsü’l-Müstedrek, el-Müstedrek,  el-İlzâmât ale’s-Sahîhayn, olarak sıralanabilir.

Müstahrec türü eserlerin hadisler açısından sağladığı önemli faydalar bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde özetlenebilir:
Her hangi bir hadis kitabındaki hadislerin Müstahrec müellifi tarafından farklı isnadları tespit edildiğinden dolayı asıl kitap ve içindeki hadisler kuvvet kazanır ve rivâyete olan güven artar.
Müstahrec müellifi tarafından hadisler farklı lafızlarla da rivâyet edileceği için asıl müellifin rivâyetindeki eksiklikler ve hatalar ortaya çıkar.
Müstahrec müellifinin farklı rivâyetiyle esas alınan eserdeki hadisin metin veya senedine yapılan ilaveler (müdrec veya güvenilir râvinin ilave ettiği kısımlar) tespit edilir.
Esas alınan eserde kusurlu (illetli) rivâyet edilen herhangi bir hadis, müstahrec müellifinin farklı rivâyetiyle bu illetten kurtarılmış olur.

Bu dönemde temel hadis kaynakları üzerine yapılan çalışmalardan biri de temel hadis kaynaklarını bir araya getiren eserlerin yer aldığı derleme niteliğindeki çalışmalardır. Bu çalışma türü, Buhârî ve Müslim’in Sahîh’lerini bir araya getirmekle başlamıştır. Daha sonra Kütüb-i sitte ve hatta bütün hadis kaynaklarındaki hadisleri bir araya getirmeye kadar uzanmıştır. Bu tür eserler genellikle “bir araya getirme” anlamına gelen cem’ veya câmi’ başlığını taşımaktadır.

Kütüb-i Sitte’yi ve Diğer Bazı Kaynakları Bir Araya Getiren Çalışmalar:
el-Cem’ beyne’l-usûli’s-sitte
Câmiu’l-usûl li ehâdîsi’r-Resûl
Mesâbîhu’s-sünne
Cem’u’l-cevâmi’ ve el-Câmiu’s-sağîr
Kenzü’l-ummâl
Cem’ul-fevâid olarak sıralanmaktadır.

Zevâid türü eserlerin hadisler açısından sağladığı önemli faydalar bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde özetlenebilir:
Kütüb-i sitte ve diğer muteber hadis kitaplarında bulunmayan ve günümüze ulaşmayan birçok hadisi ihtiva etmek.
Farklı kaynaklardaki hadisleri bir araya toplayarak tekrarlarını önlemek.
Müsned ve mu’cem türü eserlerdeki hadislerin konularına göre tasnifini yapmak suretiyle istifadelerini artırmak.
Müsned ve mu’cem türü eserlerdeki hadislerin sıhhat durumları hakkında bilgi vermek.
Ferd, ğarîb ve zayıf olarak bilinen birçok hadislerin kuvvet kazanmasını sağlamak.
Zevâidlerde birbirini açıklayıcı ve tamamlayıcı ayrıntılar muhafaza edilerek bazı hadislerdeki kapalılığın giderilmesini sağlamak.

Hadislerin baş tarafından bir kısmı zikredilmek suretiyle sahâbe adına veya hadis metinlerine göre alfabetik olarak düzenlenen eserler etrâf diye isimlendirilmektedir. Etrâf türü eserler, hadisin baş tarafından tamamını hatırlatan bir kısmını verip, ardından hadisin bütün senedlerini veya belirli bazı kitaplara bağlı kalarak onlarda geçtiği yerlerini bildiren kitaplardır. Bu eserler genellikle bir çeşit müsned özelliği arzeder. Ancak müsned türü eserlerde bir hadisin tamamı verildiği halde etrâf kitaplarında hadisin sadece baş tarafı zikredilir. Etrâf kitaplarında bir sahâbînin esas alınan kitaplardaki bütün rivâyetleri ve bu rivâyetlerin bütün senedleri bir araya toplanarak eserlerin hangi bölümlerinde geçtiği belirtilir. Bu tür çalışmaların da Sahîhayn ve Kütüb-i sitte merkezli olduğu görülmektedir.

Tahric çalışmaları ile genellikle hadis ilminin dışındaki diğer ilim dallarına ait kitaplarda mevcut hadislerin temel hadis kaynaklarındaki yerlerine işaret eden kitaplar kastedilmektedir. Bu tür çalışmalar çoğunlukla IX. (XV.) asırdan sonra yapılmıştır. Bu eserlerden bazıları:
Nasbu’r-râye fî ehâdîsi’l-Hidâye
el-Hidâye
İhyâü ulûmi’d-dîn
el-Muğnî an hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-ihyâ’i mine’lahbâr
el-Ezkâr
el-Keşşâf’
Telhîsu’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r- Râfiiyyi’l-kebîr şeklinde sıralanabilir.

Tam adı el-Makâsıdü’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdîsi’l-müştehire ale’l-elsine olan eser, sahih, zayıf, hatta mevzû olmakla beraber halk arasında meşhur olan haberlerin bir araya getirilerek derlendiği en önemli kaynaklardan biridir. Eserde halk arasında hadis diye meşhur olan 1356 söz alfabetik olarak incelenmektedir. Eserde her rivâyet, baş taraftaki sıra rakamını takip eden “hadis” kelimesiyle başlamaktadır. Rivâyetin baş tarafından kısa bir bölüm alınmakta, metnin peşinden kaynakları zikredilmekte ve haberin durumu ile ilgili açıklamalar yapılmaktadır. Zikredilen sözlerin senedine veya aslına ulaşılmışsa geçtiği kaynaklara işaret edilmektedir. Sıhhat derecesi açıklanmakta, âlimlerin bu söz hakkındaki söyledikleri zikredilmektedir. Zikredilen sözün senedi hiçbir hadis kitabında da bulunmamışsa, bu duruma işaret etmek üzere “lâ asle leh aslı yoktur” ifadesiyle işaret edilmektedir. Alfabetik olarak sıralanan yaygın rivayetler, herhangi bir açıklama yapılmadan eserin sonunda ayrıca konularına göre de sınıflandırılmıştır.

Hadislerin tamamının râvilerine veya konularına göre kitaplara geçtiği üçüncü asırdan sonra hadislerin anlaşılmasına yönelik şerh çalışmaları genellikle kitaplar esas alınarak yapılmaya başlandı. Böylece temel hadis kaynaklarına dayalı birçok şerh yazıldı. Bunlar:
Muvatta Şerhleri
Buhârî Şerhleri
Müslim Şerhleri
Ebû Dâvûd Şerhleri
Tirmizî Şerhleri
Nesâî ve İbn Mâce Şerhleri olarak sıralanmaktadır.

Müstahrec türü eserler, temel hadis kaynaklarındaki hadisleri âlî isnadla elde etmek ve onları daha güçlü kılmak amacınını gerçekleştirmek için hazırlanmıştır. Müstedrek türündeki eserler, sahih olan hadisleri bir araya getirme amacıyla hazırlanmıştır. Zevâid, kütüb-i sitte’de olmayan hadislerin bir araya toplanması ihtiyacına yöneliktir. Şerh çalışmaları, temel hadis kaynaklarının daha iyi anlaşılmasına, onlardan istifade etmeyi kolaylaştırmaya yöneliktir. Tahric türü eserler ise farklı konularda yazılan eserlerde bulunan hadislerin kaynağını gösterme ihtiyacına yöneliktir.