HADİS TARİHİ VE USULÜ

Hadis râvîlerinin hayat hikâyeleri, güvenilir olup olmadıklarına dair yazılan kitaplara ricâl kitapları denir. Bu konudaki kaynak ve temel kitaplar da Tasnif döneminde yazılmıştır. Fakat ricâl kitaplarının yazımı ileriki asırlarda da devam etmiştir.

Hanbelî Mezhebinin kurucu imamı olan Ahmed b. Hanbel 164/780 yılında Bağdat’ta doğdu.

İslam coğrafyasının fetihler sonucu genişlemesi, sahabîlerin bu geniş coğrafyaya dağılmaları, vefatları sonucu sayılarının gittikçe azalması, yabancı kültürlerin İslam geleneğinin saflığını bozma riski, Müslümanlar arasında meydana gelen gruplaşmalar sonucu ortaya çıkan mezhep mücadelelerinde, tarafların görüşlerine uygun hadis uydurmaya başlaması ileri görüşlü̈ kişileri hadisleri koruma ve kayıt altına almaya yöneltti.

Arapça kökenli bu kelime sınıflandırma, gruplandırma anlamına gelir.

Seçeneklerin tamamı Hadislerin tasnifindeki amaçlardandır.

Hadisleri bir araya getiren hadis kitapları yazılış yöntemlerine göre iki ana gruba ayrılır:
Konularına göre düzenlenmiş olanlar.
Râvîlerine göre düzenlenmiş olanlar

Hadisleri, râvîlerine göre gruplandıran hadis kitapları şu üç türdür: Mu‘cemler, Müsnedler ve Etrâf kitapları.

Ma‘mer b. Râşid’in el-Câmi‘ isimli eseri, günümüze ulaşan en eski hadis kitaplarından olması sebebiyle hadislerin çok erken dönemlerden itibaren yazılı olarak ve sağlam bir şekilde intikal ettiğini ispatlayan önemli belgelerden biridir.

Müsned ( المسند ) kelimesi Arapça’da, bir yere veya birine dayandırılan şey anlamına gelir. Müsned türü eserlerde hadisler, hadisin ilk râvîsi olan sahâbîlere göre sıralanmaktadırlar.

Zühd kitaplarında dünyanın geçiciliğini vurgulayan, dünya hırsının zararlarını anlatan, ibadet, güzel ahlâk ve nefis terbiyesini teşvik eden hadisleri ve seleften gelen rivayetleri bir araya getirmek amaçlanmıştır. Daha sonraları tasavvuf adını alan dînî hareketin dayanakları olan hadisler ve rivayetler ilk defa bu kitaplarda derlenmişlerdir.

Meğâzî kitaplarında Hz. Peygamber’in savaşları ile ilgili rivayetler bir araya getirilmiştir.

İlk dört şık tasnif dönemi kitaplarının, hadisleri konularına göre gruplandıran türleri arasında yer alırken müsnedler râvîlerine göre düzenlenmiş kitaplar arasına girer.

Kitâbü’l-ferâiz, Kitâbü’l-menâkıb ve Kitabü’l-cihâd hicri ikinci yüzyılda yazılan kitaplardır. Kitâbü’l-Fiten ve Kitabü’ş-şemâil ise hicri üçüncü yüzyılda kaleme alındığınmıştır.

Fedail kitapları belli davranışların, şahısların, mekânların, zamanların faziletleri yani değerli oluşları ve üstünlükleri ile ilgili hadisler bir araya getirilir. Meğâzî ve Siyer kitaplarında Hz. Peygamber’in savaşları ve hayatı ile ilgili rivayetler bir araya getirilmiştir. Tefsirle ilgili rivayetleri bir araya getiren kitaplar hadisçilerin Hz. Peygamber ve sahâbeden gelen Kur’an tefsiri ile ilgili rivayetleri derledikleri kitaplardır. İmanla ilgili kitaplar nasıl iman edilmesi gerektiğini anlatan hadislerin toplandığı kitaplardır. Zühd kitapları ise dünyanın geçiciliğini vurgulayan, dünya hırsının zararlarını anlatan, ibadet, güzel ahlâk ve nefis terbiyesini teşvik eden hadisleri ve seleften gelen rivayetleri bir araya getiren kitaplardır.

Sünenler, muvattalar ve camiler konularına göre gruplandıran kitap türleri arasında yer alırken mu‘cemler ve müsnedler râvîlerine göre düzenlenmiş kitaplar arasında yer alır.

Abdullah b. el-Mübârek, İshak b. Râhûye, Ahmed b. Hanbel, Abd b. Humeyd müsned türü hadis kitapları yazmıştır.

el-Usûlü’l Hamse Buhârî ve Müslim’in Câmi‘leri ile Ebû Dâvûd ve Nesaî’nin Sünen’leri ve Tirmizî’nin Câmi‘inden oluşur.bu eserlere Mâlikî Mezhebini benimseyen Endülüslü ve Kuzey Afrikalı âlimler İmam Mâlik’in Muvatta’ını eklerler ve böylece bu kaynaklar toplu olarak el-Kütübü’s-Sitte adını alır. Dolayısıyla İmam Mâlik’in Muvatta’ı el-Usûlü’l Hamse’de yer almaz.

Söz konusu övgüleri el-Fellâs ve İbn Huzeyme Buhari için söylemiştir.

Ebû Dâvud sünenini tanıtmak için Mekkeli âlimlere yazdığı mektubundaki (Risâle ilâ ehl-i Mekke) ifadelerine göre, kitabında fakihlerin delil olarak kullandıkları ahkâm hadislerini toplamayı amaçlamıştır.

Yukarı yer alan bütün maddeler tasnifin en önemli amaçları arasında yer alır.