HADİS TARİHİ VE USULÜ

Hadis ilminde, başında senedi yani isnad zinciri zikredilmeyen hadislere Muallâk Hadis denir. Muallâk kelimesinin anlamı, yere veya sağlam bir zemine dayanmayan, boşlukta, havada asılı duran demektir.

İslâm Dini’ni konu edinen Naklî/ Şer’î İlimler, Tefsir, Hadis, Fıkıh, Kelam, Tasavvuf’tur. Bu ilimler İslam Dini’nin temel iki kaynağı olan Kur’an ve Hz. Peygamber’in sünnetine yani uygulamalarına dayanırlar. Dolayısıyla bu ilimler, İslam Dini’nin ilkeleri doğrultusunda oluşmuş, Müslümanlar tarafından geliştirilmiş, İslam Dini’ne içeriden bakan ilimlerdir. İslam Tarihi, İslam Mezhepleri Tarihi ve İslamî İlimler Tarihi ise İslam Dinini konu edinmeleri bakımından ilk bakışta İslamî İlimler içinde yer alıyor gibi görünseler de aslında Tarih Bilimi’nin alt dalıdırlar

Din bazı alanlarda düzenleme getirmemiş, o alanlardaki düzenlemeyi insanlara bırakmıştır. Bu alan fıkıhta mübah kavramıyla ifade edilir. Mübah alanı dine ters düşmeme şartıyla insan aklı, bilgisi ve uzlaşısıyla düzenlenir.

Meğâzî, Arapça savaş anlamına gelen (ğ-z-v) kökünden türemiş bir kelimedir. İslam tarihinin erken dönemlerinde oluşmuş bir ilim dalıdır. Siyer, Peygamberimizin sadece savaşlarıyla değil, hayatının bütün yönleriyle ilgilenir. Şemâil, Peygamberimizin fiziksel özellikleriyle yani dış görünüşüyle ve ahlâkî vasıflarıyla ilgilenir, o konudaki verileri, bilgileri toplar ve değerlendirir. Delâil, Peygamberimizin mucizelerini konu edinir.

Hadiste nesh konusu muhaddisler tarafından müstakil kitapların yazıldığı çok önemli bir konudur. Bu nedenle hadis ilminin alt dalı sayılabilir. Fakat İhtilâfü’l-hadîs ilmi içinde değerlendirilmesi daha doğrudur.Burdan da anlaşıldığı gibi İhtilâfü’l-hadîs bir ilim dalıdır, yöntem değildir.

İhtilâfü’l-hadîs, sağlam bir hadisin yine sağlam bir hadise zıt düşmesi veya öyle görünmesi ya da algılanmasıdır. İhtilâfü’l-Hadîs İlmi bu tür zıt görünen hadisleri konu edinip bunları değerlendiren ve zıtlığı çözmeye çalışan ilim dalıdır. Bu ilme lâm harfinin fetha veya kesre okunmasıyla Muhtelefü’l-hadîs veya Muhtelifü’l-Hadîs, Müşkilü’l-hadîs de denir.Dolayısıyla İlelü’l-Hadîs farklıdır.

Hadis Usûlü alanında günümüze ulaşmış olan en eski eser İmam Şafiî‘nin (ö.204/819) er-Risâle isimli eseridir. Bu eser aynı zamanda ilk Fıkıh Usulü kitapları arasında zikredilir.

Hadis İlmi ve hadisle ilgili faaliyetler rivâyet ve dirâyet olmak üzere ikiye ayrılır. Rivayet daha çok hadis öğrenme, nakletme, derleme, hadisleri içeren kitaplar telif etme gibi faaliyetlerini kapsar. Dirâyet ise, hadislerin senet ve metinleri ile ilgili her türlü birikimi, yeteneği ve faaliyeti kapsar.

Sünnet kelimesi ara sıra ve gelişigüzel yapılan şeyleri değil, âdet niteliğinde, devamlı ve sürekli, aynı zamanda bilinçli davranışları ifade eder. Dolayısıyla arasıra yapılan ve bilinçsiz davranışlar sünnet anlamının dışında kalır.

Hadisler arasındaki çelişkiyi giderme yöntemlerine hangi sıralamaya göre başvurulacağı âlimler arasında önemli bir tartışma konusudur. Hadisçiler: Cem’, nesh, tercih, tevakkuf, İslâm âlimlerinin çoğunluğu: Cem’, tercih, nesh, tevakkuf, Hanefîler: Nesh, tercih, cem’, terk şeklinde bir sıralama dâhilinde çelişkinin giderilmesi gerektiğini savunurlar

Hadis tenkitçiliğinin en temel yöntemi hadislerin bütün farklı rivayet kanallarının ve zincirlerinin araştırılması, bir araya toplanması, kar şılaştırılması ve bir bütün olarak değerlendirilmesi esasına dayanır. Bu işlemler hadis ilminde, hadisin farklı kanallarının toplanması anlamına gelen cem‘u’t-turuk ve bu farklı kanalların karşılaştırılıp değerlendirilmesi anlamına gelen muâraza kavramıyla ifade edilir.

İslam Tarihi, İslam Mezhepleri Tarihi ve İslamî İlimler Tarihi ise İslam Dinini konu edinmeleri bakımından ilk bakışta İslamî İlimler içinde yer alıyor gibi görünseler de aslında Tarih Bilimi’nin alt dalıdırlar.

Meğâzî: Bu isim Arapça savaş anlamına gelen (ğ-z-v) kökünden türemiş bir kelimedir. İslam tarihinin erken dönemlerinde oluşmuş bir ilim dalıdır. Peygamberimizin savaşlarını konu edinir.

Türkçe yazılan ilk Hadis Tarihi kitabı, İstanbul’da 1924 de yayınlanmıştır. Hadis Tarihi isimli bu ilk kitap, o günlerde adı Dârülfünun olan İstanbul Üniversitesi’nin İlahiyat Şubesi hocalarından, İzmirli İsmail Hakkı tarafından ders kitabı olarak okutmak üzere yazılmış ve Talebe Cemiyeti tarafından yayınlanmıştır.

Ricâl ilmi, hadis râvîleri hakkında, hadis rivayetine ehil olup olmadıklarını belirlemeye yönelik gerekli her türlü bilgiyi derlemek, korumak ve değerlendirmek amacıyla ortaya çıkmıştır.

Hadis İlmi, geçmişte Şer’î İlimler veya Naklî İlimler diye isimlendirilen, günümüzde ise İslamî İlimler denilen ilim grubunun bir alt dalıdır. Fıkıh ve Tefsir ise İslâm Dini’ni konu edinen Naklî/Şer’î İlimlerden biridir.

İslamî İlimler, İslam Dini’ne içeriden bakarlar, sadece ne olduğu ile değil, ne olması gerektiği ile de ilgilenirler. Kural koyucudurlar, yani normatiftirler ve bağlayıcı niteliktedirler. İslam Dini’ini tarafsız olarak incelemezler.

Sünnetin sözlükteki anlamları yol, hayat tarzı, gelenek, adet, çığır, hal, tavır, karakteri uygulama, kanun ve kuraldır. Sünnet, ara sıra yapılan gelişigüzel davranışları değil, adet niteliğinde, devamlı ve sürekli, aynı zamanda bilinçli davranışları ifade eder.

Hz. Peygamber’e Allah tarafından verilen üç görev; tebliğ/ beyân, tebyîn ve tezkiyedir. Tebliğ, Allah’tan aldığı vahyi eksiksiz olarak insanlara bildirmektir. Beyân/Tebvîn Peygamber’in kendisine indirilen kitabı, ümmetine açıklaması, onları ihtilaf ettikleir konularda aydınlatmasıdır. Tezkiye insanları kötü huylardan, kötülüklerden temizlemesi, ınları manevi yönden arındırmasıdır. Sünnet ise Hz. Peygamber’in sözleri, davranışları ve onaylarıdır.

İsmet, Peygamberlerin sahip olması gereken beş özellikten biridir ve peygamberler bu özellikleri sayesinde,görevleri ile ilgili hata yapmaktan Allah tarafından korunur. Hadis âlimleri Hz Peygamber’in sünnetini kayda geçirirken, mevkuf hadis denilen sahâbenin söz ve uygulamaları ile maktû‘ hadis denilen tâbiûn  âlimlerinin söz ve uygulamalarını da hadis kitaplarına almışlardır. Ehâdîs, hadis kelimesinin çoğuludur. Bid‘at ise Peygamber’in sünnetinin ilkelerine, ruhuna, özüne, mantığına ters düşen uygulamalardır.