Hadislerin Değişik Açılardan Taksimi

Makbûl hadîsler sahîh ve hasen diye ikiye ayrılırlar.

Sahîh (الصحيح (hadîs, en meşhur tarifine göre, senedinin başından sonuna
kadar sika (adâlet ve zabt sahibi) râvînin sika râvîden rivayet ettiği, şâzz ve
muallel olmayan hadîstir.

Sahih hadisin dört özelliği bulunmaktadır: Râvîlerinin sika olması, râvîleri arasında kopukluk olmaması yani senedin muttasıl olması, şâzz yani diğer sika râvîlerin rivayetlerine aykırı olmaması ve muallel yani sahihliğine zarar verecek gizli bir kusurunun olmaması.

Sahih hadis tanımındaki sahihlik özelliklerini bizzat taşıyan hadis demektir.

Sahihlik niteliğini, sahih hadisin tüm özellikleri kendisinde bizzat bulunmadığı
için, başka bir hadisin desteğiyle kazanan hadistir.

Hasen hadis, sahih hadisin bütün niteliklerini taşıdığı halde râvîlerinden birinin veya bir kaçının zabt sıfatı tam olmayan hadistir.

Munkatı’ Arapçada, kesik ve kopuk anlamına gelir. Hadis ilminde, senedinde
sahabeden sonra bir veya peşpeşe olmayarak, birkaç râvî atlanmış olan hadîse
denir.

Mu‘dal Arapça’da zor iş, çözümü zor problem gibi anlamlara gelir. Hadis
ilminde, senedinde peş peşe iki veya daha fazla râvî atlanmış olan hadîs
demektir.

Senedinin müellif tarafı, bir veya birkaç râvîsi atlanmış gibi eksik olan
hadîstir. Bu eksik kısımda, aslında râvî bulunup da müellif onları zikretmemiş olabileceği gibi, bu kısım aslen de öyle olabilir. Birinci durumda müellif, kitabının hacmini büyütmemek veya hadisin kendi ölçülerine uymadığını göstermek gibi bir sebeple râvîleri zikretmemiştir. İkinci durumda ise hadisi muhtemelen bir kitaptan doğrudan almıştır. Her iki şekilde de senedin eksikliği (muttasıl olmaması) sebebiyle böyle bir hadis bu şekliyle zayıf sayılır.

Muallel kelimesi Arapça’da hasta, kusurlu, sakat, özürlü gibi olumsuz
anlamlar taşır. Hadis ilminde, ancak işin uzmanı âlimlerin fark edebileceği ve
sahihliğe zarar veren gizli bir kusuru (illeti) bulunan hadîse denir. Bu
hadislerde, mevkûf olanın merfû, munkatı’/mürsel olanın muttasıl olarak
veya bunların tersi şeklinde, yahut merfû ve mevkûfların ya da farklı merfûların birbirleriyle karıştırılarak rivayetleri gibi kusurlar bulunabilmektedir.

Kudsi hadisler önceleri diğer hadislerle birlikte derlenmişlerdi. Hicri 6. asırdan itibaren sadece bu tür hadisleri ihtiva eden kitaplar da yazılmaya başlanmıştır.

Bir sahabiye ait olduğu söylenen söz ve işle ilgili hadise denir. Bu ıstılah
ilave bir kelimeyle (mukayyed olarak) sahabilerden sonraki insanların söz ve
işleri için de kullanılır.

Başka bir hadise veya dinen makbul bir delile/bilgiye zıt olan, çelişen hadise
denir.

Senedindeki iki veya daha çok râvî arasında (انّ ) bulunan hadistir.

Her nesilde (tabakada) asgarî üç râvî tarafından rivayet edilmiş olan hadîse
denir.

Hadis Usûlünde ferd, senedinin bir veya bir kaç yerinde (tabakasında) râvî sayısı bire düşen hadîs demektir.

Sened veya metnine, aslında bulunmayan bir şey eklenmiş olan hadîse denir.

Sened veya metninde noktalama ve harekeleme hatası yapılmış olan hadise musahhaf, harf hatası yapılmış olan hadise ise muharref denir.

Hadislerin sahabeden itibaren farklı rivayetlerinin araştırılması sonucunda o hadisi senedin her bir halkasındaki râvî dışında aynı lafızlarla rivayet eden başka râvîler varsa bunların rivayetine mütâbi‘ denir.

Şâhid, bir hadîsi mânâ bakımından destekleyen ve başka bir râvîden gelen hadistir.