HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 8

Hadis öğrenim ve öğretim metotları hadislerin aslına uygun olarak naklini temindeki öncelikleri, hadis âlimleri tarafından kabul görmeleri ve yaygınlıkları ile amacı gerçekleştirmekte birbirine yakınlıkları dikkate alınarak üç grup halinde incelenmektedir. Bunlar I., II. Ve IV. maddede doğru olarak verilmiştir. III. maddedeki “Errihle fî Talebil’l-Hadîs” tabiri ise hadis öğrenmek amacıyla yapılan yolculuklar anlamına gelmektedir.

Sahabe, hadisleri bizzat Hz. Peygamber’den işiterek (müşâfehe), onun davranışlarını görerek (müşahede) veya diğer sahabiler vasıtasıyla öğrenmiştir. Hıfz öğrenilenlerin ezberlenmesi anlamına gelmektedir. Müzakere ise karşılıklı konuşarak hafızadaki bilgilerin tazelenmesi, kontrol edilmesi ve hataların düzeltilmesi anlamına gelmektedir.

İmla yönteminde talebeye hadisleri yazdıran hocaya C şıkkındaki mümlî, onun söylediklerin yazan öğrenciye müstemlî, yazan kişilerin kalabalık olması halinde hocanın söylediklerini uzaktakilere yüksek sesle nakledenlere de müstemlî veya mübelliğ denilirdi. Mücîz ise icazet veren hoca anlamına gelir. Müstecîz de icazet isteyen öğrencidir.

Hadislerin yazılması kaybolmalarını önlemek gibi yararlı bir işleve sahip olmanın yanında bu işte ehil olmayanların da el atması gibi olumsuz bir sonuç doğurmuştur. Özellikle o dönemde Arap yazımının yetersiz oluşu tashif ve tahriflere neden olmuştur. Dilin yetersiz oluşuna bir de Arap olmayan Müslümanların hadis yazımına el atması eklenince bazı hataların yapılması da kaçınılmaz olmuştur. Ravilerden değil de direk yazılı kaynaklardan alınması da mevcut hataların yeniden üretilip yayılması sonucunu doğurmuştur. Ancak yazıma ikinci asırda başlanması bu anlamda bir problem değildir. Kaldı ki birinci asırda da hadisler yazılı olarak saklanmaktaydı.

Muayyen (belirli) icâzet, hocanın, talebesine rivâyetlerinin yazılı olduğu belli bir kitabı rivâyet etmesi için izin vermesidir. İslâm âlimlerinin büyük çoğunluğu bu tür icâzeti kabul etmektedir. Diğer şıklardaki icâzet türleri bazıları tarafından kabul edilirken İslâm âlimlerinin çoğunluğu tarafından kabul edilmemiştir.

A şıkkında açıklama Vasıyyet’in, B şıkkındaki İ’lâm’ın, C şıkkındaki Mükâtebe’nin, D şıkkındaki Münâvele’nin tanımıdır. E şıkkında Vicâde’nin doğru tanımı yapılmıştır.

E şıkkındaki “İşittim” anlamındaki Semiʻtü, Semâ’ metoduna delâlet eden rivâyet lafızlarının en üstünüdür. A ve B şıkkındaki rivâyet lafızları ise Semâ’ metoduna delâlet eder, ancak Semiʻtü’den sonra gelmektedir. Kara’tü ve Kara’nâ alâ fülân, rivâyet lafızları ise Kırâat metoduna açıkca delâlet eden rivâyet lafızlarındandır.

Yazıyla hadis metinlerinin artması ehil olmayanların da hadis ilmine el atmasına neden olmuştu. Hadis alimleri doğrudan yazılı kaynaklardan hadis rivayet edenleri sahafi olarak adlandırmıştır. Sahabe Hz. Muhammed’i görmüş, onunla arkadaşlık etmiş kişiler için kullanılan bir terimdir. Muhaddis hadis bilimiyle uğraşan kişiler için kullanılır. Talebe öğrenci, Ravi ise rivayet eden anlamlarına gelir.

İcâzet metoduna delâlet etmek üzere en çok kullanılan lafız, C seçeneğindeki ecâzelî: “bana icâzet verdi” siğasıdır. Yaygın olmamakla birlikte enbeenâ: bize “haber verdi”, a’tânî: “bana verdi”, habberenî: “bana haber verdi” habberenâ: “bize haber verdi” lafızları da icâzet metoduna delâlet etmek üzere kullanılmışlardır.

Asıl amaçları yazıdan kaynaklanan hataları engellemek ve düzeltmek olan sema ve kıraat meclislerinin başka amaçları da bulunmaktadır. Burada hadisler yorumlanır, hadisin ne kadar sağlıklı olduğu tartışılır, kim tarafından rivayet edildiği gibi ek bilgiler de ele alınırdı. Yazılı metinlerden doğrudan yapılan hadis rivayetleri ehil olmayan kişilerce yapıldığında yanlışlara neden olduğu için uygun görülmeyen bir yöntemdi.

İmla yöntemi Sema yöntemi içinde sayılan bir yöntem olarak kabul edilmektedir. Sözlük anlamı olarak yazdırma demektir. Hadis terimi olarak da hocanın hadisi öğrenciye yazdırması anlamına gelir. Bu yöntemle hadis nakleden hocaların toplantılarına imla meclisi adı verilirdi. Kalabalık sınıflarda bağırarak arka tarafta hocanın sesini duyamayanlara iletenlere müstemli veya mübelliğ denmekteydi. Talebeye hadisi yazdıran hocaya ise mümli denmekteydi.

Mükâtebe sözlükte, yazışmak, mektuplaşmak manasına gelmektedir. Terim olarak ise, hadis hocasının rivayet hakkı bulunan hadislerinin tamamını veya bir kısmını yakında ya da uzakta bulunan bir kimseye yazıp göndermesidir. Hoca göndermek istediği metni bizzat kendisi yazabileceği gibi başkasına da yazdırabilir.

Kısaca Rihle olarak adlandırılan ve hadisi ilk kaynadığından alma anlamına gelen ilim yolculukları Sahabeler döneminden beri yapılmaktaydı. Aracıları mümkün olduğunca azaltmak yanılgı ihtimalini düşürmekteydi. Rihle islam aleminin değişik bölgelerine yayılmış farklı alimlerle tanışmak ve hadislerin gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak gibi yararlar sağlamaktaydı. Ravi sayısını artırmak değil tam tersi azaltmak gibi bir işlevi vardı.

Hadis rivâyetinin sona ermesiyle “Nakil Dönemi” olarak da isimlendirilebilecek olan bir dönem başlamıştır. V. (XI.) ve VI. (XII.) asırlarda medrese ve dârülhadislerin kurulması sonrasında hadislerin rivâyeti değil hadis kitaplarının nakli ve okunması söz konusu olmuştur. Bu dönemde hadis kitaplarının okunmasında farklı usuller takip edilmiştir. Bunlar, , açıklama ve araştırma, geniş açıklama ve C seçeneğinde verilen okuyup geçme (Serd yöntemi) olmak üzere üç farklı usuldür. A, B, D ve E seçeneklerindeki terimler ise hadis öğrenim ve öğretim metodları arasında yer almaktadır.

Hadisi ilk kaynağından almak için çıkılan işim yolculukları sahabe döneminden beri devam etmiştir. Ancak zamanla yazım kurallarının gelişmesi ve buna bağlı olarak kitaba olan güvenin artması, medrese ve darülhadislerin kurulması, icazetle kitap rivayetinin artması gibi nedenlerle hadis için yapılan yolculuklar önemli oranda azalmıştır. Çıkılan yolculuklar her zaman masraflı olabileceği için bu genel geçer bir neden olarak kabul edilemez.

Hadis usulü ilminin gayesi, bir haberin Hz. Peygamber’e ait olup olmadığını tespit etmeye yarayan kuralları belirlemektir.

Yalan bir haberi rivayet etme hususunda birleşmeleri aklın ve âdetin kabul etmeyeceği kadar kalabalık râvîler topluluğunun kendileri gibi bir topluluktan alıp naklettikleri, görülen ve duyulan bir olayla ilgili hadislere mütevâtir hadisler denir.

Soruda verilen özellikler mütevâtir hadislere aittir.

Kitaplarda olan hataların düzeltilmesinde birbirinden farklı yöntemler kullanılmıştır. Ancak kitaplardaki mürekkebin bıçak gibi keskin bir maddeyle kazınması veya mürekkebin ıslak parmak ve bezle silinmesi gibi yöntemler uygun bulunmamıştır. Çünkü düzelten kişi hata yapabilir ve aslıda doğru olan bir yere müdahale ederek bozabilir. Bu nedende karşılaştırılma için orijinalinin de kalması uygun görüşmüştür.

Hadis öğrenimi ve öğretimi konusunda rivayet döneminin sona ermesinin ardından nakil dönemi olarak adlandırılan bir dönem başlamıştır. Artık kitapların rivayeti değil nakli ve okunması söz konusudur. Burada üç yöntem izlenmektedir. Okuyup geçme Açıklama ve araştırma ve geniş açıklamalı yöntem. Serd yöntemi okuyup geçme yönteminin bir diğer adıdır. Bir hadis kitabının halka yönelik okutulması usulü genellikle geniş açıklamalı yöntem olarak adlandırılır.