HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 7

Mütevâtir haberin şartlarını taşımayan veya mütevâtir seviyesine ulaşmayan; senedin herhangi bir yerinde ya da tamamında tek bir râvînin bir râvîden rivayet ettiği hadislere Âhâd hadisler denir.
İbn Ömer’den nakledildiğine göre Kubâ’da sabah namazı kılınırken bir haberci gelir ve Hz. Peygamber’e bir âyet indiğini, artık namazların Kâbe’ye doğru kılınacağını bildirir. Önceden Kudüs’e yönelerek namaz kılan Müslümanlar bu haber üzerine Kâbe’ye yönelerek namaz kılmaya başlarlar. Burada içlerinde Ensâr’ın fakihleri bulunan Kubâ halkı Hz. Peygamber’den bizzat duymadan bir kişinin getirdiği habere dayanarak kıbleyi değiştirmişlerdir (Buhârî, “Ahbâru’l-âhâd”, 1).

Âhâd hadislerde bir kişinin getirdiği habere göre amel edildiği görülür. Örnekteki hadis Âhâd hadislerdendir.

“Hadis Okuma Usulleri” konusu dikkatle incelendiğinde Açıklama ve araştırma yönteminin en uygun yöntem olduğu görülebilir.

Sahih ve hasen hadis için aranan şartlardan birini ya da birkaçını taşımayan hadislere zayıf hadis denir.

“İ’lâm-Vasıyyet-Vicâde” anlamında ilk üç asırda İ’lâm-vasıyyet yönteminin kullanıldığı

“Semâ’ ve Kıraat” Hadislerin aslına uygun nakli için ilk üç yüzyılda en uygun görülen eğitim-öğretim metodu olduğu belirtilmektedir.

Kezzâb, râvînin yalancılığını gösteren terimlerden biridir.

Söylemediği veya yapmadığı halde Hz. Peygamber’e nispet edilen söz ve işlerle ilgili haberler Mevzû hadisler kapsamında incelenir.

A, B, C ve E seçeneklerinde verilen hadis uydurma sebepleri İslam’a ve Müslümanlara zarar verme amacı güderken, D seçeneği tamamen olumlu nedenlerle hadis uydurulduğunu belirtmektedir. Bu yönüyle diğerlerinden farklıdır.

A, C, D ve E seçeneklerinde hadislerin yalnızca din üzerindeki olumsuz etkileri üzerinde durulmuştur. B seçeneği siyasi sonuçlar da doğurması nedeniyle diğer seçeneklerden farklıdır.

“İlk Asırlardaki Kullanımları”’na bakıldığında İcâzet-vicâde yaygınlaşan öğrenim ve öğretim metotudur.

“Rivâyet Lafızları” bölümünde belirtildiği üzere Haddesenâ-ahberenâ en çok kullanılan rivayet lafızlarıdır.

Hicrî birinci yüzyılda hadisler genellikle şifahî olarak rivâyet edilmekteydi. Hicrî ikinci asırdan itibaren ise hadislerin yazılı rivâyetine geçilmiş ve hadis rivâyetinde yazı hâkim olmuştur.

Gerek hadisin aslına uygun rivâyetinde gerekse sıhhatini tespitinde hadis öğrenim ve öğretim metotları belirleyici olmaktaydı. Bu durum hadisin hangi yöntemle alındığını ifade etmeyi gerektirmişti. Bunun üzerine hadis öğrenim ve öğretim metotlarına paralel olarak edâ siğaları veya rivâyet lafızları diye isimlendirilen tabirler de gelişmişti.

Rihleler nesiller arasında güçlü bir iletişim kurulmasını ve hadislerin sonraki nesillere aktarılmasını sağlamış, Sahâbe döneminden itibaren başlayan hadis için yapılan yolculuklar V. (XI.) yüzyılda önemli ölçüde sona ermiştir.

Farklı yollarla gelen bir eserin nüshaları arasında karşılaştırma yapılarak tashih edilmekte ve müellif metnine en yakın nüsha ortaya çıkarılmaktaydı.

Hz. Peygamber’den sonraki nesiller, günümüze gelene kadar bu konuda olağan üstü çalışmalar yapmışlar ve ellerinden gelen her türlü fedakârlığa katlanmışlardır. Hz. Peygamber’e ait olup olmadığını tespit etmeye yarayan kuralları belirlemek ve ilgili haberlere bunları uygulamak için çalışmışlardır.

Rivâyet lafızlarının kullanımındaki yaygınlıkta tarihi süreçteki gelişimlerinin de önemli etkisi olmuştur. Hicrî birinci ve ikinci asırlarda en çok kullanılan edâ siğası “an” iken üçüncü yüzyılda “haddesenâ” ve “ahberenâ” olması da bu sebepledir.

Yapılan araştırmalar hicrî ikinci ve üçüncü asırlarda mütevâtir kavramının kullanıldığını göstermektedir.

Sahihliği sabit olmuş bir haberle amel edilip edilmemesi, o haberin yakîn ilim kategorisine dâhil edilerek derece bakımından Kur’ân ve mütavâtir haber ayarında sayılıp sayılmayacağıyla ilgilidir. Mütevâtir hadis şartı değildir.