HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 6

Hadisin hangi metotla alındığını ifade eden terim rivayet bir diğer adıyla eda siğasıdır.

Müzâkere, karşılıklı konuşma suretiyle hâfızadaki bilgilerin tazelenmesi, kontrol edilmesi, hataların ve yanlış anlamaların düzeltilmesi, fikir alışverişi anlamına gelir.

İslâm’da verilen en büyük ceza için bu sayı yettiğine göre, o, kesin bilgi için de yeterli olmalıdır, diye düşünülmüştür.

Sahabe hadisleri bizzat Hz. Peygamber’den işiterek (müşafehe), onun davranışlarını görerek (müşahede) veya diğer sahabiler vasıtasıyla öğrenmekteydi. Onlar öğrendiklerini genellikle ezberleme (hıfz) yoluyla muhafaza ediyor ve bunu pekiştirmek amacıyla da bazen aralarında müzakere ediyorlardı.

Birinci asırda hadislerin hiç yazılmadığı değil genel durumu ve rivayetin şeklini ifade eden kavram şifahi rivayet kavramıdır.

Ahmed b. Hanbel, Mâlik b. Enes ve hadisçilerin çoğunluğu ise, haber-I vâhidin sıhhati sabit olunca yakîn ilim ifade ettiği ve dolayısıyla amel edilmeyi gerektirdiği konusunda ittifak halindedirler. Ancak Mutezile ve Hâricîler dışındaki bütün Ehl-i sünnet mezhepleri ister yakîn isterse zan ifade etsin, âhâd haberle amel etmenin zarureti konusunda hemfikirdir.

Dönemin önde gelen hadis alimlerinden Ma’mer b. Raşid (ö. 152/778)’dir.

Terim olarak sema, hadis hocasının (şeyh) hadislerini okuması, talebenin veya talebelerin de bizzat ondan işiterek hadisleri alması anlamındadır. Semâ’ yönteminde hadisi hoca okuyup anlatmakta, öğrenci ise dinlemektedir.

Zayıf teriminin önce güvenilir olmayan râvîleri nitelemek üzere sonra da hadisin kendisi için kullanıldığı söylenebilir. Dini konularda delil olarak kullanılan makbul olan  hadis çeşidide hasen hadislerdir.Bu şartlara uymayan hadislere zayıf hadis adı verilmiştir.

Râvînin yalancılığı (kezzâb), yalan söylemekle itham edilmesi (müttehem bi’l-kizb), çok hata yapması (fuhş-i galat), fıskı ve hadisin şâz olması aşırı cerh sebebi Kabul edilmiş ve bu tür hadislerin zayıflığı şiddetli zayıflık olarak nitelendirilmiştir.

Devlet yanlılığı hadis tarihinde görülen uydurma sebeblerinden değildir.

Uyduranın bizzat kendisinin düzmesi veya başkasının sözünü alıp hadis diye ortaya sürme bir uydurma belirtisi olmayıp uydurma yöntemidir.

Talebeye hadisleri yazdıran hocaya mümli, onun söylediklerini yazan öğrenciye de müstemli denilirdi.

İcâzete konu olan ve rivayetine izin verilen hadis, sahife veya kitaba ise mücazün bih denmektedir. Muayyen icazet, hocanın talebesine rivayetlerinin yazılı olduğu belli bir kitabı rivayet etmesi için izin vermesidir. Mümeyyiz ise temyiz yeteneğine sahip olan kişidir. İcâzet veren hocaya müciz, icazet isteyen öğrenciye müsteciz veya mücazün leh denir.

Genel olarak tenkide uğramış râvîleri, özel olarak da hadis uyduran veya bununla suçlanan kimseleri tespit edip tanıtmak ve uydurma hadisleri tanıtmak uydurmaya karşı yapılan mücedeledir. Diğerleri uydurma hadisler tepitidir.

İcazet metoduna delâlet etmek üzere en çok kullanılan lafız, (ecazeli: bana icazet verdi) siğasıdır. (Defaa ileyye kitâbehu: falan bana kitabını verdi) münaveleye delalet etmek üzere kullanılan rivayet lafızlarıdır. (Ketebe ileyye fülan: falan kimse bana yazdı) lafzı mükatebe metoduna delalet etmek üzere kullanılan rivayet lafzıdır. (Evsâ ileyye: bana vasıyyet etti) lafzı vasıyyet metoduna delalet etmek üzere kullanılan rivayet lafzıdır. (Beleğani: bana ulaştı) lafızları ise vicade metoduna delâlet etmek üzere kullanılan edâ siğalarıdır.

Yapılan araştırmalar ve mevcut veriler, B seçeneğinde de belirtildiği üzere hicri ikinci ve üçüncü yüzyıllarda mütevâtir kavramının ilk defa kullanıldığını göstermektedir. İlk asırlarda bu kavramın kullanıldığını gösteren herhangi bir bilgi yoktur.

Tespit edilebildiği kadarıyla mütevâtirin çeşitlerinden bahseden ilk âlim, D seçeneğindeki İsa b. Ebân’dır (ö. 221/835).

Mütevâtir konusuyla ilgili şimdiye kadar yapılan en geniş çalışma, E seçeneğindeki Muhammed b. Caʻfer el-Kettânî’nin (ö. 1345/1929) “Nazmü’l-mütenâsir mine’l-hadîsi’l-mütevâtir” adlı eseridir.

Mutezile ve B seçeneğinde adı geçen Hâricîler dışında, A, C, D ve E seçeneklerinde bahsi geçen mezheplerde dahil olmak üzere bütün Ehl-i sünnet mezhepleri ister yakîn isterse zan ifade etsin âhâd haberle amel etmenin zarureti konusunda hemfikirdirler.