HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 4

Muhaddisler hadislerin semâ ve kırâat yoluyla alınmasında ısrar etmekteydi. Ancak bu durum genişleyen İslâm coğrafyasında gittikçe artan hadis metinlerinden yararlanma imkânını zorlaştırıyordu. Bu sıkıntı hadis talebelerine kolaylık sağlayacak bir çıkış yolu bulmayı zaruri hale getirmişti. Bu amaçla yaygın olmasa da, daha hicrî ikinci asrın başlarından itibaren icâzet, münâvele ve mükâtebe metotlarına kolaylığı temin edici çareler olarak müsaade edilmiş, fakat hatalara açık oldukları için i‘lâm, vasıyyet ve vicâde metotları güvenilir kabul edilmemiştir.

Semâ talebelerin de bizzat şeyhten işiterek hadisleri alması anlamındadır. İmlâ hocanın hadisi talebeye yazdırmasıdır. Talebeye hadisleri yazdıran hocaya mümlî denir. Kırâat talebenin hadisleri bizzat hadis hocasına okuması veya başkasının okuduğunu işitmesi suretiyle hadisi almasıdır. Hadis âlimlerinin çoğu “bir şeyi bir kimseye sunmak, göstermek” mânasındaki arz terimini kırâatla eş anlamlı olarak kullanmışlardır.

Muayyen (belirli) icâzet: Hocanın, talebesine rivâyetlerinin yazılı olduğu belli bir kitabı rivâyet etmesi için izin vermesidir. İslâm âlimlerinin büyük çoğunluğu bu tür icâzeti kabul etmektedir.

Hadis öğrenmek amacıyla yapılan yolculuklara errihle fî talebi’l-hadîs, bu maksatla çok yolculuk yapanlar ise çok seyahat eden anlamlarına gelen, rahhâle, cevvâle, tavvâfü’l-ekâlîm gibi ifadelerle anılmaktaydı.

Metin içerisinde tespit edilen noksanlıklar yazının okunmasını engellememesi için kitabın kenarına ilave edilir. Lâhak diye ifade edilen bu ilave kitabın sağ veya sol kenarına yazılır.

Bu dönemde hadis kitaplarının okunmasında farklı usuller takip edilmiştir. Bunlar, okuyup geçme (tarîku’s-serd), açıklama ve araştırma (tarîku’l-hal ve’l-bahs), ve geniş açıklama (tarîku’l-im’ân) olmak üzere üç farklı usuldür. Geniş açıklamalı yöntem, genellikle bir hadis kitabının halka yönelik okutulması durumunda uygulanan bir usuldür.

Bir hadisin hocadan hangi metotla alındığını gösteren terim Edâ siğası ya da rivâyet lafzıdır.

Müşafehe, hadislerin bizzat Hz. Peygamber’den işitilerek aktarma işlemidir. Hadisleri Hz. Peygamber’in davranışlarını görerek aktarma işlemine müşahade, diğer sahabilerin öğrendiklerini ezberleme işine hıfz, karşılıklı konuşma suretiyle hafızadaki bilgileri taze tutma işlemine müzakere denir.

Hocanın hadisi ezberinden veya kitaptan okuması, talebenin de söylenenleri dikkatli bir şekilde yazması yöntemine İmlâ’ ismi verilmektedir.

Semâ’ ve kıraât olmaksızın hadis âliminin belirli şartlar dâhilinde bütün veya bir kısım rivayetlerini öğrencisinin rivayet etmesine izin vermesine İcâzet denir.

Hadis hocasının rivayet hakkı bulunan hadislerinin tamamını veya bir kısmını yakında ya da uzakta bulunan bir kimseye yazıp göndermesi mükâtebe terimi ile ifade edilmektedir.

Verilen bilgiler vicâde terimini açıklamaktadır.

Bir rivayet lafızı hadisi aktarırken “işittim” anlamındaki semi’tü kelimesini kullanıyorsa, o hadisi Semâ’ yöntemi ile elde etmiştir.

Hadis metinlerinin içerisinde tespit edilen noksanlıkların yazının okunmasını engellememesi için kitabın kenarına yapılan eklemelere lâhak adı verilir.

Hadis öğrenmek amacıyla yapılan yolculuklara rihle fî talebi’l-hadîs adı verilmektedir.

Nakil Dönemi miladı XI ve XII. yüzyıllarda yaşanmıştır.

Tahammül hadisi belli esaslara göre öğrenmeye denir Onu ezberden veya bir kitaptan usulüne göre rivayet etmeye eda denir. İkisi birlikte (Tahammül ve eda) Tahammülü’l-ilm olarak ifade edilir. Şeyh ise hadis öğreten kişidir.

İslam coğrafyasının gelişmesi sonucu çok sayıda Arap olmayan Müslüman olması Arapça olan hadis metinlerinin okuma ve anlama sorunu yaygın ve çok önemli bir problem haline gelmiştir.

Hadisleri yazmanın amacı sonraki nesillere yazılı metin bırakmak değildi. Unuttuklarında hafızaya destek sağlamasıydı. Bu dönemde yazılı metinler oluşturulmuş olsa bile hadisler şifahi olarak nakledilmekteydi.

Sema ve kıraat meclislerinde yazıdan kaynaklanan hatalar tashih edildikten sonra hadisin yorumu, sıhhati ve hadisin kime ait olduğuna dair ilave bilgiler de verilmekteydi.