HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 26

En genel anlamıyla haber-i vâhid, mütevâtir haberin şartlarını taşımayan veya mütevâtir seviyesine ulaşmayan haber olarak tanımlanmıştır. Buna göre senedin herhangi bir yerinde ya da tamamında tek bir râvînin bir râvîden rivayet ettiği hadis, haber-i vâhiddir. Aynı şekilde haber-i vâhidin bazı tabakalarda râvî sayısı ve diğer özellikleri bakımından mütevâtir haber niteliklerini taşıması, o haberi âhad olmaktan çıkarmaz ve mütevâtir yapmaz.

Sahih ve hasen hadis için aranan şartlardan birini ya da birkaçını taşımayan hadislere zayıf hadis denir. Hadis usûlü eserlerinde anlatılan hadis çeşitlerine bakıldığında en fazla hadis çeşidinin zayıf hadislere dair olduğu görülür. Çünkü delil olmaya uygun sahih hadisler konusunda farklı gruplandırmalar yapmak pek gerekli görülmemiştir.

Zayıf hadisin çok çeşitli olmasının nedenleri arasında şunlar sayılabilir: 1. Râvînin tenkid edilmesindeki sebeplerin farklılığı 2. Senedde râvî düşmesinin az veya çok olması 3. Râvî eksikliğinin senedin değişik yerlerinde olması 4. Hadisin metnindeki kusurun onun sahihliğine zarar verme derecesindeki değişiklikler.

Çözüm: Hadisçiler senedin kopuk olmasını, diğerine göre ağır cerh sebebi saymamışlardır. Hâlbuki râvînin yalancılığı (kezzâb), yalan söylemekle itham edilmesi (müttehem bi’l-kizb), çok hata yapması (fuhş-i galat), fıskı ve hadisin şâz olması aşırı cerh sebebi kabul edilmiş ve bu tür hadislerin zayıflığı şiddetli zayıflık olarak nitelendirilmiştir.

Çözüm: Zayıf hadisler birbirini takviye ederek hasen li-gayrihî derecesine yükselirler. Fakat bütün zayıf hadisler birden çok isnadla (te‘addü’t-turuk) rivayet edilmek suretiyle zayıflıktan kurtulmazlar.

Çözüm: Yahya b. Ma‘în, Müslim, İbn Hazm, Ebû Bekir İbnü’l-Arabî gibi âlimlere göre ne helal, ne haram, ne de amellerin faziletiyle ilgili konularda zayıf hadisle amel etmek caiz değildir.

Çözüm: El-Mevzû‘ât, Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî’nin (ö. 597/1201) uydurma olduğu tespit edilen 1850 haberi fıkıh konularına göre bir araya getirdiği eseridir.

İslam Dinini konu edinen Nakli/Şer’i İlimler, Tefsir, Hadis, Fıkıh, Kelam ve Tasavvuf ’tur. Tezkiye Peygamber’in insanların kötü huylardan, günahlardan, kötülüklerden temizlenmesidir.

İnsanların kötü huylardan, günahlardan, kötülüklerden temizlenmesi, arındırılmasına Tezkiye denir.

Hadis ( الحديث ) kelimesi, Arapça tahdîs ( التحديث ) mastarının ismi olup sözlük anlamı; “haber verme”, “anlatılan, haber verilen husus”, “haber” ve “söz” demektir. Çoğulu ehâdîs ( الاحاديث ) şeklindedir. Hadis ilminde, Hz. Peygamber’den gelen haber/haberler anlamına gelir.

Sema hocadan işitme anlamına gelir Er-rıhle fi Talebi’l-hadis hadis öğrenimi için yapılan yolculuktur. Muttasıl kaynakla ilgili bir terimdir. Mevzu Hadis güvenilirlik açısından en düşük hadistir.

Sahîh hadîs, en meşhur tarifine göre, senedinin başından sonuna kadar sika (adâlet ve zabt sahibi) râvînin sika râvîden rivayet ettiği, şâzz ve muallel olmayan hadîstir. Bu tarife göre sahih hadisin dört özelliği bulunmaktadır: Râvîlerinin sika olması, râvîleri arasında kopukluk olmaması yani senedin muttasıl olması, şâzz yani diğer sika râvîlerin rivayetlerine aykırı olmaması ve muallel yani sahihliğine zarar verecek gizli bir kusurunun olmaması.

Hasen hadis, sahih hadisin bütün niteliklerini taşıdığı halde râvîlerinden birinin veya bir kaçının zabt sıfatı tam olmayan hadistir.

Mürsel Arapça’da ipi ve bağı çözülmüş, serbest bırakılmış, salıverilmiş, gönderilmiş gibi anlamlara gelir. Hadis ilmindeki anlamı sözlük anlamı ile yakından ilişkilidir. Tâbiînin doğrudan Hz.Peygamber’den -sallellahu aleyhi ve sellem- naklettiği hadis demektir. Tâbiûndan olan râvî, Hz. Peygamberle kendi arasındaki sahabeyi atlayarak hadisin kendisi ile Peygamber arasındaki bağını, bağlantısını ortadan kaldırdığı için bu şekilde isimlendirilmiştir.

Munkatı’ Arapçada, kesik ve kopuk anlamına gelir. Hadis ilminde, senedinde sahabeden sonra bir veya peşpeşe olmayarak, birkaç râvî atlanmış olan hadîse denir. Senedde ismi verilmeden “bir adam”, “bir kadın”, “bir hoca” gibi kapalı bir ifadeyle yani mübhem olarak zikredilen râvî de atlanmış sayılır.

Mu‘dal Arapça’da zor iş, çözümü zor problem gibi anlamlara gelir. Hadis ilminde, senedinde peş peşe iki veya daha fazla râvî atlanmış olan hadîs demektir. Hadisin senedinden peş peşe iki râvî düşmesi senedeki kopukluk sorununu tek râvî düşmesine göre daha çözümü güç hale getirmektedir. Çünkü düşen râvîlerin kimler olduğunu araştırmak, bulmak, güvenilirliklerini belirlemek zor bir iştir. Bu hadisin zayıflık sebebi bir önceki munkatı’ hadisteki gibidir.

Müdelles Arapça’da alaca karanlık anlamına gelen d-l-s kökünden gelir. Karartılmış, kusuru gizlenmiş, üzeri örtülmüş gibi anlamlara gelir. Hadis ilminde, bir kusuru veya ekseriya hoş görülmeyen bir özelliği gizlenerek onun bulunmadığını zannettirecek şekilde rivayet edilmiş olan hadîs demektir. Hadisi bu şekilde rivayet etmeye ise tedlîs denir.

Muzdarib Arapaça’da, problemli olup çözüme kavuşturulamayan, farklı şıklar arasında karara bağlanamayan, çelişkisi giderilemeyen, uzlaştırılamayan gibi anlamlar taşır. Hadis ilminde, birbirlerine zıt olmakla beraber birini diğerine tercih imkânı bulunmayan hadîslerden her birine verilen isimdir. Hadisler arasında görülebilen bu zıtlık, onların senedleri arasında ortaya çıkabildiği gibi metinleri arasında da görülebilmektedir.

Muallel kelimesi Arapça’da hasta, kusurlu, sakat, özürlü gibi olumsuz anlamlar taşır. Hadis ilminde, ancak işin uzmanı âlimlerin fark edebileceği ve sahihliğe zarar veren gizli bir kusuru (illeti) bulunan hadîse denir.

Maklûb Arapça’da ters çevirilmiş, içi dışına çevirilmiş, yeri değiştirilmiş, bir şekilden başka bir şekle döndürülmüş gibi anlamlara gelir. Hadis ilminde, sened veya metnindeki kelime veya cümleler arasında yer değişikliği yapılmış olan hadîse denir.