HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 21

Herkes aynı şekilde rivayet ederken bir râvînin biraz farklı rivayet etmesi gibi belli bir açıdan tek kalması şeklinde de olabilir. Bu şekilde rivayet edilmiş olan hadise ise garîb-i nisbî denir. Ekleme sebebi değildir.

Râvînin ya asıl hocasını veya kaynak kitabını yahut senedde bulunan zayıf bir râvîyi gizlemeye çalışması söz konusudur. Gizlenmek istenen kusur, senedde bir râvî atlanmış olduğu halde bunu belli etmemeye çalışma şeklinde olabilir. Buna tedlîsü’l-isnâd denir.

Garîb senedin özelliklerine göre sınıflandırmadır.

Mütevâtir hadîs, başından sonuna kadar her tabakada, yalan söylemek üzere anlaşmaları aklen ve âdeten mümkün olmayacak kadar çok râvînin rivayet ettiği hadîstir.

Mütevâtir hadîs dışındaki hadisler Hz. Peygamber’e ait olup olmama ihtimaline göre başlıca iki kısma ayrılırlar: Makbûl Hadisler, Merdûd Hadisler. Hz. Peygamber’e ait olma ihtimali fazla olan hadislere makbûl, az olanlara ise merdûd denilir. Makbûl hadîsler sahîh ve hasen diye ikiye ayrılırlar. Sahih hadisler iki kısma ayrılırlar: Sahih li-zâtihi ve Sahih li-gayrih.

Sadece sahih hadisleri bir araya getirmek maksadıyla birçok kitap yazılmıştır. Bunların en meşhurları Buhârî (ö.256) ile Müslim’in (ö.261) el- Câmi’s-Sahîh isimli kitaplarıdır. İkisine birlikte sahîhayn denilen bu iki kitap bütün müslümanların kabulüne mazhar olmuşlardır. Bunun için bu iki kitapta bulunan bir hadise müttufekun aleyh: üzerinde ittifak edilmiş hadis denir.

Sahîh hadîs, en meşhur tarifine göre, senedinin başından sonuna kadar sika (adâlet ve zabt sahibi) râvînin sika râvîden rivayet ettiği, şâzz ve muallel olmayan hadîstir. Bu tarife göre sahih hadisin dört özelliği bulunmaktadır: Râvîlerinin sika olması, râvîleri arasında kopukluk olmaması yani senedin muttasıl olması, şâzz yani diğer sika râvîlerin rivayetlerine aykırı olmaması ve muallel yani sahihliğine zarar verecek gizli bir kusurunun olmaması..

Hasen hadis, sahih hadisin bütün niteliklerini taşıdığı halde râvîlerinden birinin veya bir kaçının zabt sıfatı tam olmayan hadistir. Hasen hadis de iki kısma ayrılır: Hasen li-zatih ve Hasen li-gayrih.

Mürsel Arapça’da ipi ve bağı çözülmüş, serbest bırakılmış, salıverilmiş, gönderilmiş gibi anlamlara gelir. Hadis ilmindeki anlamı sözlük anlamı ile yakından ilişkilidir. Tâbiînin doğrudan Hz. Peygamber’den -sallellahu aleyhi ve sellem- naklettiği hadis demektir. Tâbiûndan olan râvî, Hz. Peygamberle kendi arasındaki sahabeyi atlayarak hadisin kendisi ile Peygamber arasındaki bağını, bağlantısını ortadan kaldırdığı için bu şekilde isimlendirilmiştir.

Maklûb Arapça’da ters çevirilmiş, içi dışına çevirilmiş, yeri değiştirilmiş, bir şekilden başka bir şekle döndürülmüş gibi anlamlara gelir. Hadis ilminde, sened veya metnindeki kelime veya cümleler arasında yer değişikliği yapılmış olan hadîse denir.

Hadisler, makbûl veya merdûd olma durumları dışındaki bazı özelliklerine göre de isimlendirilmişlerdir. Senedin özelliklerine göre sınıflandırmalar hadis çeşitleri Muttasıl, Mu‘an‘an, Muennen, Haber-i Vâhid, Âlî / Nâzil’dir.

Haber-i vâhid, mütevâtir olmayan hadis demektir. Başka bir ifade ile hadisler mütevâtir olup olmama bakımından ikiye ayrılırlar: 1- Mütevâtir hadisler. 2- Haber-i vâhid olan hadisler. Hadislerin büyük kısmı bu tür haberlerden oluşur. Haber-i vâhid olan hadisler kendi içinde meşhûr, azîz, ferd ve ğarîb şeklinde kısımlara ayrılırlar.

Sened veya metninde noktalama ve harekeleme hatası yapılmış olan hadise musahhaf, harf hatası yapılmış olan hadise ise muharref denir.

Yukarıdaki soruda tanımlanan hadis, B seçeneğindeki Mütevâtir hadistir. Haber-i Vâhid, herhangi bir tabakada râvî sayısı, mütevatir hadisin râvî sayısına ulaşamayan hadistir. Makbûl hadisler, Hz. Peygamber’e ait olma ihtimali fazla olan hadislerdir. Merdûd hadisler, Hz. Peygamber’e ait olma ihtimali az olan hadislerdir. Munkatı’ ise hadis ilminde, senedinde sahabeden sonra bir veya peş peşe olmayarak, birkaç râvî atlanmış olan hadislerdir.

Makbûl hadisler, Hz. Peygamber’e ait olma ihtimali fazla olan hadislerdir. Makbûl hadisler, biri E seçeneğinde verilen Sahîh, biri de hasen olmak üzere ikiye ayrılırlar. A, B, C ve D seçeneklerindeki hadisler ise Merdûd hadis türlerindendir.

Yukarıda tanımlanan merdûd hadis türü Arapça’da alaca karanlık anlamına gelen A seçeneğindeki müdellestir. Muʻallel, hadis ilminde, ancak işin uzmanı âlimlerin fark edebileceği ve sahihliğe zarar veren gizli bir kusuru bulunan hadise verilen isimdir. Muzdarip, hadis ilminde, birbirlerine zıt olmakla beraber birinim diğerine tercih imkânı bulunmayan hadislerden her birine verilen isimdir. Maklûb, hadis ilminde, sened veya metindeki kelime veya cümleler arasında yer değişikliği yapılmış olan hadise denir. Sâzz- Mahfûz ise hadis ilminde, sika bir râvînin kendisinden sonra sika olan bir râvîye veya râvîlere zıt olarak rivayet ettiği hadis demektir.

Soruda tanımlanan hadis türü C seçeneğindeki Kudsî hadistir. A seçeneğindeki Merfû, hadis ilminde, Hz. Peygamber’e – sallellahu aleyhi ve sellem- ait olduğu söylenen söz, iş veya herhangi bir durumla ilgili hadis demektir. B seçeneğindeki Mevkûf, bir sahabiye ait olduğu söylenen söz ve işle ilgili hadis demektir. D seçeneğindeki Muhkem, hadis ilminde, kendisine zıt mânâda sağlam bir hadis veya şer’î bir delil bulunmayan yani diğer dinî delillerle çelişmeyen hadis demektir. E seçeneğindeki Muttasıl, hadis ilminde, senedinde başından sonuna kadar râvî düşmesi bulunmayan, isnad zinciri kesintisiz olarak devam eden hadis demektir.

D seçeneğinde verilen Muennen, senedindeki iki veya daha çok râvî arasında bulunan hadistir ve senedin özelliklerine göre sınıflandırılan hadis türlerindendir. A, B, C ve E seçeneğinde belirtilen hadisler ise senedi veya metninin müşterek özelliklerine göre sınıflandırılan hadislerdendir.

Soruda tanımlanan hadisin ismi A seçeneğindeki müsnedtir. B seçeneğindeki Musahhaf, sened veya metninden noktalama ve harekeleme hatası yapılmış olan hadistir. C seçeneğindeki Muharref, sened veya metninde harf hatası yapılmış olan hadistir. D seçeneğindeki Garîb, herhangi bir yönden farklılık gösteren veya tek kalan hadis demektir. E seçeneğindeki Müdrec, sened veya metnine, aslında bulunmayan bir şey eklenmiş olan

Sened veya metnine, aslında bulunmayan bir şey eklenmiş hadise verilen isim olan E seçeneğindeki Müdrec soruda verilen özelliklere göre sınıflandırılan hadislerdendir. A, B, C ve D seçeneklerindeki hadisler ise Merdûd hadislerdir.