HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 18

Sahih ve hasen hadis için aranan şartlardan birini ya da birkaçını taşımayan hadislere zayıf hadis denir.

Zayıf olduğu hakkında hadis âlimleri arasında ittifak bulunmayan, bazılarına gore zayıf, bazılarına göre de zayıf olmayan hadislere Muza‘af adı verilir.

Güvenirlik açısından en alt düzeyde hadis mevzu hadistir. Aslına mevzu hadis z. Peygamber adına tamamen uydurulduğu için hadis bile değildir. Şekil açısından bir sened ve metni olması ve gerçek hadismiş gibi sunulması nedeniyle böyle isimlendirilmiştir.

Şeklen sened sahip olanlar mevzu hadislerdir. En azla hadis çeşidi ise zayıf hadislerde bulunur.

Kader konusunda birçok sahabe hadisler rivayet etmiştir. Bunların hepsi ahad haberlerdir fakat tamamında man’nevi mütevair derecesine çıkan ortak nokta kaderin ispatıdır.

Suyuti (ö.911/1525) mütavatir hadisler konusunda ilk ser olan Ezharu’l-mütenasire fi’l-ahbari’l- mütevatire adlı eserinde kendi şartlarına göre mütevatir kabul ettiği 113 hadis zikretmiştir.

Habercinin zabt sıfatını olmaması ve dinde güvenilirliğinin zayıf olması Kurandaki şu ayete dayanmaktadır, “Fasık bir kimse size bir haber getirdiği zaman onun doğruluğunu araştırın” (Hucurat 49/6).

Saki hadis zayıf hadis kategorisindedir

Sahabilerin naklettiği hadislerden uydurma söz konusudur. Hadisler her ne kadar İslam’a hizmet etmeyi hedeflese de bazı cahil dindarlar halkı kötülüklerden uzaklaştırmak ve iyiliğe yöneltmek amacıyla hadis uydurmuşlardır.

Meşhur zındıklardan birisi olan Abdülkerim b. Ebü’l Avca (ö.160/776) Halife Mehdi zamanında hadis uydurduğu tespit edildiği için asılmak üzereyken şöyle dediği nakledilir: “Dininizde helali haram, haramı da helal göstermek üzere dört bin hadis uydurdum”.

Tasnif döneminde İslam Coğrafyası Abbasi Devleti (750-1238) hükümranlığı altındadır. Abbasilerin ilk yüz elli senelik yükseliş ve güç dönemi, hicreti ikinci ve üçüncü yüzyıllarını kapsar. Bu da tasnif döneminin başlangıç ve olgunlaşma dönemine tekabül eder.

Ebu Nu’aym, Hilyettü’l-evliya Tedvin Dönemi eseridir.

Mut‘a nikâhı, erkekle kadının zamanı belirlenen bir süreye kadar, yani geçici olarak aralarında kıyılan nikâha denir. İslâm’ın ilk yıllarında Hz. Peygamber buna izin vermiş, ancak Hayber’in fethinden sonra kesin olarak yasaklamıştır.

Hadisleri bir araya getiren hadis kitapları yazılış yöntemlerine göre iki ana gruba ayrılır:
Konularına göre düzenlenmiş olanlar. Bunlara Arapça’da Ale’lebvâb kitaplar denir. Ebvâb Arapça’da kapı veya konu başlığı anlamına gelen bâb kelimesinin çoğuludur. Ale’l-ebvâb ifadesi konulara göre demektir.
Râvîlerine göre düzenlenmiş olanlar. Bunlara Arapça’da Ale’rricâl kitaplar denir. Ricâl, Arapça’da adam, kişi anlamlarına gelen racül kelimesinin çoğuludur. Burada adamdan maksat hadis râvîleridir. Ale’r-ricâl ifadesi râvîlere göre demektir.

Ebû Dâvûd, Buhârî ve Tirmizî üzerine şerh çalışması yapılmıştır.

Kütüb-i Sitte’yi ve Diğer Bazı Kaynakları Bir Araya Getiren Çalışmalar:
el-Cem’ beyne’l-usûli’s-sitte
Câmiu’l-usûl li ehâdîsi’r-Resûl
Mesâbîhu’s-sünne
Cem’u’l-cevâmi’ ve el-Câmiu’s-sağîr
Kenzü’l-ummâl
Cem’ul-fevâid olarak sıralanmaktadır.

Sadece sahih hadisleri bir eserde toplama faaliyeti ilk defa üçüncü asırda Buhârî ve Müslim tarafından başlatılmıştı. Buhârî eserinin ismindeki “elmuhtasar” ifadesiyle sahih hadislerin tamamını bir araya getirmediğini belirtmekteydi. Müslim de bu hususu eserinde açıkça ifade etmekteydi. Dolayısıyla Buhârî ve Müslim’in el-Câmiu’s-sahîh’leri sahih hadislerin tamamını ihtiva etmemekteydi.

Müstedrek, Arapça ’da ek, ilave, tamamlama, düzeltme gibi anlamlara gelir. Müstedrek türü eserler, önceki dönemdeki bir müellifin şartlarına uyduğu halde kitabına almadığı hadisleri toplamak suretiyle onun eksikliklerini tamamlayan kitaplardır. Müstedrekler esas aldıkları eserin sistemine göre telif edilirler. Dolayısıyla müstedrekler konu esaslı kitaplardır. Ancak eserleri esas alınan ilk dönem âlimleri genellikle hadisleri hangi şartlara göre topladıklarını ifade etmemişlerdir. Esas alınan eserin şartlarını tespit, müstedrek müellifi tarafından yapılmaktadır. Bu hususta Müstedrek müellifinin isabet etme ve yanılma ihtimali her zaman mevcuttur. Dolayısıyla müstedreklerin esas alınan eseri bütünüyle tamamladığı düşünülmemelidir.

Hicri dördüncü ve beşinci asırlarda bazı alimler Buhari ve Müslimin ravileri hakkında müstakil eserler yazmışlar bazıları müstedrek ve müstahrec telif etmişlerdir. Fakat Darekutni ve İbn Hazm gibi alimler ise Buhari ve Müslimin Sahihlerini eleştirmişlerdir.

İlk Osmanlı dârulhadîsinin I. Murad devrinde İznik’te Çandarlı Hayreddin Paşa (ö. 789/1387) tarafından yaptırıldığı kabul edilir. Bu asrın en önde gelen ismi İbn Melek diye tanınan İzzeddin Abdüllatif’tir (ö. 797/1394). Tire’de müderrislik yapan İbn Melek Osmanlı medreselerinde en çok okunan hadis kitaplarından olan Sâgânî’nin Meşâriku’l-envâr’ı üzerine Mebâriku’l-ezhâr isimli şerhini yazmıştır.