HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 12

Sûü’l-hıfz: Sika olarak bilinen bir râvînin rivâyetlerinde hata yönü ağır basacak derecede akıl veya hâfıza kaybına maruz kalması demektir. Hadis münekkidleri râvîlerin çeşitli nedenlerle yakalandıkları akıl veya hâfıza kaybını yakından takip etmişler, bu durumda olanları tesbit ederek hadis rivâyet etmelerine engel olmaya çalışmışlar ve başkalarını bu râvîlere karşı uyarmışlardır. Râvîdeki akıl veya hâfıza kaybı sürekli ve ârızî diye iki kısma ayrılır. Kalıcı şekilde akıl ve zihin sağlığı bozuk bir râvînin rivâyetinin kabul edilemeyeceği âşikârdır. Hadis ilminde sû-i hıfz denildiğinde, genellikle ârizî yani sonradan ortaya çıkan hafıza kaybı kasdedilir. Aslında sika olan birçok râvî vardır ki, yaşlılık, hastalık veya bunama gibi doğal veya arızî sebeplerle hâfıza kaybına uğramış ve rivâyetlerini karıştırır hale gelmiştir. İhtilât denilen bu durum, rivâyetin kabulüne engeldir. Bu nedenle hadis münekkidleri râvîleri bu açıdan araştırıp ihtilâta uğrayanları, ihtilâta uğrama zamanlarını ve sebeplerini, ihtlâttan önce ve sonra onlardan hadis rivâyet edenleri ve bunların rivâyetlerini belirlemeye çalışmışlardır. İhtilât dönemi veya tarihi belli ise, ihtilattan önceki rivâyetlerini kabul etmiş, sonrakileri reddetmişlerdir. İhtilât zamanı belli olmayanlar ile ihtilâta maruz kalıp kalmadıkları şüpheli olanların rivâyetlerinde ise tevakkuf etmişler, çekimser kalmışlardır.

En ağır cerh lâfızları: insanların en yalancısı, uydurmacılıkta son nokta, yalanın elebaşlarından biri, yalan kaynağı, yalancılığı dillere destan olarak ifade edilir.

Önem tabakasına göre bakıldığında Sahâbe ilk sırada yer almaktadır ve kelime anlamı Hz. Peygamber’i, ona iman etmiş olarak gören veya onunla karşılaşan ve müslüman olarak ölen kimse demektir. Hadis ilminde, mümin olarak bir veya daha fazla sahâbi ile karşılaşan ve müslüman olarak ölen kimseye tâbiî denir. Muhadramûn Câhiliyye ve İslâm devirlerine yetişip Hz. Peygamber zamanında müslüman olduğu halde onu görememiş kimselere denir. Etbâ’ tabakası mümin olarak tâbiînden bir veya birkaç kişiyle karşılaşan ve müslüman olarak ölen kimse demektir. Fukahâ-i seb’a ise tâbiî tabakasında ilim ve dindarlık yönüyle öne çıkmış Medîneli yedi kişidir.

Hz. Âişe, 2210 hadis ile müksirûn diye bilinen yedi sahâbî arasında dördüncü sıradadır. Hz. Hatice, Hz. Ali, Bilâl-i Habeşî ve Zeyd b. Hârise ilk Müslüman sahâbîler arasındadır.

Saîd b. el-Müseyyeb, Kâsım b. Muhammed, Urve b. Zübeyr, Hârice b. Zeyd Fukahâ-i seb’a olarak kabul edilirler. Ebû Osman en-Nehdî ise muhadramûn olarak kabule dilir.

İbn Adî, ılımlı/mu’tedil davranan münekkidlerdendir. İbn Maîn Ebû Hâtim er-Râzî tenkidlerinde katı/- müteşeddid davranmışlardır. Tirmizî ve Hâkim ise gevşek/mütesâhil davranmışlardır.

Abdullah b. Zübeyr, çocukken hazır bulunduğu ilim meclislerinde öğrendiği hadisleri ergenlik çağından sonra rivâyet etmiştir. Cübeyr b. Mut’im Müslüman olmadan önce öğrendiği hadisleri müslüman olduktan sonra nakletmiştir. İbn Abdilberr, ilimle uğraştığı bilinen herkesin, aksi sabit oluncaya kadar âdil sa-yılması gerektiği görüşündedir. İmam Mâlik râvîlerin çoğunu; İbn Uyeyne ve Şâfiî de bazı râvîleri tenkid süzgecinden geçiren münekkidlerdir.

Hz Peygamber, “Ben ancak bir muallim olarak gönderildim” (İbn Mâce, Mukaddime, 17) buyurarak kendisini öğretici olarak nitelendirmiştir.

Mekke’de gözden uzak bir yerde bulunan Dâru’l-erkam (Erkam’ın evi), İslâmın ilk zamanlarında belli bir gizlilik içerisinde yürütülen Müslümanları eğitme faaliyetinde önemli bir buluşma noktası idi.

Hz. Peygamber, Medîne’ye hicret ettikten sonra yaptığı ilk iş, bir mescid inşa etmek olmuştur. Mescid-i Nebevî, İslâm’ın ilk kurumsal binası olmak yanında ilk örgün eğitim kurumu niteliği taşır.

Hadis/sünnet mirasını asırlar ötesinden günümüze taşıyan asıl sır, sahâbîlerin Hz. Peygamber’in huzurundayken ve onu dinlerken bir sahabînin ifadesiyle “başlarına kuş konmuşçasına” sessiz, sâkin, dikkat ve ciddiyet içinde olmalarıdır.

Hz. Ebû Bekir, halife seçildiğinde ilk iş olarak Hz. Peygamber’in Şam’a göndermek üzere hazırladığı Üsâme komutasındaki orduyu, “Peygamber’in bağladığı bir sancağı çözmek bana yakışmaz” diyerek Şam’a göndermekte tereddüt etmemiştir.

Hicrî 150’li yıllardan itibaren daha önce tedvin edilen hadisler konularına göre tasnîf edilmeye başlamıştır. Ma’mer b. Râşid’in el-Câmi’ adlı eseri bunun ilk örneği sayılır.

Suffe, aslında yoksul sahâbîlerin barınması için mescidin inşası esnasında Hz. Peygamber tarafından yaptırılan bir barınaktır.

Tâbiûn neslinden olup Medîne’de yetişen büyük âlimler vardır. İslâm ilim tarihinde Fukahâ-i seb’a diye adlandırılan Medîneli yedi fıkıhçı bunların başında gelir. Bunlar; Saîd b. El-Müseyyeb, Kâsım b. Muhammed, Hârice b. Zeyd, Urve b. Ez-Zübeyr, Ubeydullah b. Abdullah b. Utbe, Ebû Bekir b. Abdurrahman ve Süleyman b. Yesâr’dan oluşmaktadır.

Hz. Ali ve İbn Mes’ûd, Kûfe’nin bir ilim merkezi olarak tanınmasında büyük paya sahiptir. Bu iki sahâbînin ilmi, yaşlı tâbiîlerdan olan Alkame, İbrahim en-Nehaî ve Hammâd b. Ebû Süleyman’a onlardan da genç tâbiîlerden sayılan İmam A’zam Ebû Hanîfe’ye ulaşmıştır. Dolayısıyla bazılarınca “Türklerin mezhebi” diye nitelendirilen Hanefî mezhebinin şekillenmesinde bu iki sahâbî kanalıyla gelen rivayetler merkezî bir yeri işgal eder.