HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 10

Geçtiği kaynağa bakarak ana hatlarıyla bir kanaate sahip olma imkânı varsa da, aslolan râvîler hakkında yazılmış Ricâl kaynaklarına dayalı değerlendirme yapmaktır. Bu çerçevede Zehesî’nin Tezkiretü’l-huffâz’ı gibi kullanımı kolay ricâl kaynaklarındandır.

Hadis ilmi’nde, belli usullere göre hadisi alıp), bu usullere uygun rivâyet lâfızları kullanarak başkalarına nakleden kimseye ravi denir.

Hadis tarihinde ilk dönem veya mütekaddimûn dönemi denilen bu asırlarda yaşamış beş râvî tabakası vardır.

Hadis tarihindeki önem sırası şü şekildedir; Sahabe, Tabiun ve Muhadramun.

Bir kimsenin sahâbî olup olmadığı şu dört yoldan biriyle belirlenir. Tevâtür, Şöhret, Şâhitlik ve İkrâr.

Bir şeyi çok yapanlar anlamına gelen müksirûn kelimesi, binden fazla hadis rivâyet etmiş sahâbîler için kullanılan bir terimdir.

Hür erkeklerden Hz. Ebû Bekr, hür hanımlardan Hz. Hatice, çocuk ve gençlerden Hz. Ali, âzadlı kölelerden Zeyd b. Hârise ve kölelerden Bilâl-i Habeşî ilk müslüman sahâbîlerdir.

Hadis ilminde, mümin olarak bir veya daha fazla sahâbi ile karşılaşan ve müslüman olarak ölen kimseye tâbiî denir.

Adâletin beş unsuru vardır. Dördü yukarıda verilmiştir.

Tezkiye bir râvînin adâletini belirlemeye çalışılan yöntemlerden biridir.

Yalancılık, adâlet sıfatıyla ilgili kusurlardan biridir.

İslâm âlimleri, isnadı genel olarak dinî bilginin naklinde vazgeçilmez bir araç olarak dinden saymışlar; islâmiyetteki şekliyle eski din ve kültürlerde bulunmayan, Allah tarafından sadece müslümanlara bahşedilen bir tesbit ve sorgulama sistemi olarak görmüşlerdir. Buna bağlı olarak, ne kadar anlamlı ve önemli olursa olsun senedi bulunmayan bir söze veya metne kavramsal anlamda hadis gözüyle bakmamışlardır. Ne var ki, bir metnin senedinin bulunması tek başına onun hadis olduğunu göstermeye yetmez. Ayrıca o metnin, dinî/ahlâkî ve zihnî/ilmî yönden belli şartlara sahip güvenilir râvîler tarafından kesintisiz senedle rivâyet edilmesi gerekir. Dolayısıyla bir hadisin sıhhatinin tesbiti, senedin en önemli unsuru olan râvî odaklı bir işlemdir. Bu nedenle hadis bilginleri, başlangıçtan itibaren hadis rivâyetiyle uğraşan râvîlerin şahsî, dinî ve ilmî kimlik ve kişilikleri hakkında, hayret verici derecede ayrıntılı biyografik bilgiler tesbit etmişlerdir. Rivâyetle eş zamanlı olarak toplandığı anlaşılan bu bilgiler, önceleri rivâyetlerle birlikte nakledilir veya onlarla aynı malzemeye kaydedilirken, zamanla rivâyetlerden ayrıştırılarak genellikle târih, tabakât, ricâl, ruvât, vefeyât vb. adlarla yazılan biyografik eserlerde bir araya getirilmiştir.

Râvî tabakaları denildiğinde daha çok rivâyet asırları olarak bilinen ilk üç asırdaki râvîler anlaşılır. Hadis tarihinde ilk dönem veya mütekaddimûn dönemi denilen bu asırlarda yaşamış beş râvî tabakası vardır. Her biri kendi dönemi açısından hadis rivâyetinde büyük bir öneme sahip olan bu tabakalar arasında ilk üç tabaka daha önemli, birinci tabaka çok daha önemlidir. Hz. Peygamber tarafından görülmüş olma şerefine ulaşmaları bakımından sahâbe, fakat rivâyetleri sahâbîlere dayanması yönünden büyük tâbiîn tabakasından sayılırlar.

Sahâbe içinde müksirûn diye bilinen yedi sahâbî, rivâyet sayılarına göre şöyle sıralanır:
Ebû Hureyre: 5374 hadis
Abdullah b. Ömer: 2630 hadis
Enes b. Mâlik: 2286 hadis
Hz. Âişe: 2210 hadis
Abdullah b. Abbâs: 1660 hadis
Câbir b. Abdullah: 1540 hadis
Ebû Saîd el-Hudrî: 1170 hadis

İlk Müslüman Sahâbîler: İslâm bilginleri, bakış açılarına göre bu konuda farklı sıralamalar yapmışlarsa da, en uygun ve kapsayıcı gözüken sıralama şöyledir: Hür erkeklerden Hz. Ebû Bekr, hür hanımlardan Hz. Hatice, çocuk ve gençlerden Hz. Ali, âzadlı kölelerden Zeyd b. Hârise ve kölelerden Bilâl-i Habeşî ilk Müslüman sahâbîlerdir.

Sahâbe genelinde en son vefat eden kişi 110/728 yılında Mekke’de vefat eden Ebu’t-Tufeyl Âmir b. Vâsile el-Leysî’dir. Şehir veya bölgeler özelinde en son vefat eden sahâbîler konusunda farklı görüşler bulunmakla birlikte, Câbir b. Abdullah’ın (ö. 78/697) Medîne’de, Enes b. Mâlik’in (ö. 93/712) Basra’da, Abdullah b. Ebî Evfâ’nın (ö. 86/705) Kûfe’de, Abdullah b. Büsr’ün (ö.88/707) Şam’da, Ebû Übeyy Abdullah b. Harâm’ın (ö. ?) Filistin’de, Ürs b. Amîra’nın (ö. ?) Cezîre’de, Hirmâs b. Ziyâd’ın (ö.102/720) Yemâme’de ve Abdullah b. el- Hâris b. Cez’in (ö. 86/705) Mısır’da en son vefat eden sahâbî oldukları kabul edilir.

Sahâbede olduğu gibi tâbiîn de kendi içinde büyük tâbiîler, orta yaşlı tâbiîler, genç tâbiîler diye üç alt tabakaya ayrılır. Bu tabakada ilim ve dindarlık yönüyle öne çıkmış Medîneli yedi kişi, Fukahâ-i seb’a diye meşhurdur. Bunlar, Saîd b. el-Müseyyeb, Kâsım b. Muhammed, Urve b. Zübeyr, Hârice b. Zeyd, Ebû Seleme b. Abdurrahman, Ubeydullah b. Abdullah b. Utbe ve Süleyman b. Yesâr’dır. Genelde Saîd b. el-Müseyyeb, tâbiîn tabakasının en faziletlisi kabul edilir.

1..İslâm 2. Bülûğ 3. Akıl 4. Fısktan Uzak Durmak/Takva 5. Mürüvvet
Allah’ın emirlerini terk etmek ve yasaklarını çiğnemek suretiyle hak yoldan sapmak anlamına gelen fısk, ıstılahta, büyük günah işlemek veya küçük günah işlemekte ısrar etmek demektir.

Sözlükte yakalamak, sağlam tutmak, iyice ezberlemek anlamına gelen zabt, râvînin ezberden rivâyet ediyorsa hadisi iyice ezberlemesi, kitaptan rivâyet ediyorsa kitabını her türlü değişikliğe karşı koruması, hadisi mana olarak rivâyet ediyorsa kullandığı lâfızların ne anlama geldiğini bilmesi, kısaca rivâyet konusunda duyarlı, dikkatli ve bilgili olmasıdır. Böyle bir râvîye zabt sahibi veya zâbıt denir.

Teyakkuz:  Dikkat ve uyanıklık anlamına gelen teyakkuz, râvînin rivâyetlerini iyi bilmesi, tanıması ve başkalarının rivâyetlerinden ayırdedebilme dikkatini göstermesidir. Dalgınlık râvînin rivâyetlerini karıştırmasına veya başkasının hadislerini kabullenip kendisininmiş gibi rivâyet etmesine yol açar. Bu nedenle, etbâu’t-tâbiîn muhaddislerinden Şu’be b. el-Haccâc (ö. 160/777), meşhur râvîlerden onların bilip tanımadığı hadisler rivâyet edenlerin hadislerinin terk edilmesi gerektiğini söyler.