HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 8

Fazlurrahman muhteva açısından hadisleri üç farklı gruba ayırmıştır. Klasik hadis kaynaklarında rastlanmayan bu taksime göre hadisler, teknik hadis, tarihi/biyografik hadis ve dînî hadis diye sınıflandırılır.

Oryantalizm veya diğer bir isimlendirmeyle şarkiyatçılık genelde Batılıların, Doğu halklarını özelde ise İslâm dünyasını çeşitli açılardan ve bilhassa dini kaynaklarını inceledikleri alanın ismidir. Bu çalışmaları yapanlara oryantalist veya müsteşrik denir.

1795’de Paris’te Sylvestre de Sacy tarafından Yaşayan Doğu Dilleri Yüksek Okulu kuruldu. Bu okul bütün Avrupa’ya şarkiyatçı hocalar yetiştirdi. Berlin’de Saminar für Orientalische Sprachen (Şarkiyat Dilleri Okulu) ismi ile bir okul kuruldu (1887). İngiltere’de Cambridge’de okutulan doğu dillerine ek olarak Londra’da School of Oriental Studies (Şarkiyat Araştırmaları Okulu) adıyla bir okul kuruldu.

“Cem‘u’l-fevâid” adlı eser Rudânî’ye aittir. Molla Lütfi “Ta‘lîka ale’l-Câm‘i’s- sahîh” adlı bir hadis kitabı telif etmiştir. Seydî Çelebi’ “Mustahrec mine’l-Buhârî” adlı hadis kitabını yazmıştır. Molla Gürânî “el- Kevseru’ l-cârî ilâ riyâzi’ l-Buhârî” adlı eserini yazmıştır.“Meşâriku’l-envâr” Sâgânî’ye aittir.

Ahmed Ziyâeddîn Gümüşhânevî Doksan üç harbine müritleriyle birlikte fiilen iştirak etmiştir. İlk tahsilini Trabzon’da yapmıştır. “Te’nîbü’l-Hatîb” i kaleme alan Muhammed Zâhid el-Kevserî’dir. “Hadîs-i Erbaîn” adında kırk hadis derlemesi vardır.  Ahmed el-Ervâdî’ye intisap etmiştir

Babanzâde Ahmed Naim, 1920-1950 arasında Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından Murtezâ ez-Zebîdî’nin “Sahîh-i Buhârî Muhasarı” nı tercüme ve şerh ettirmekle görevlendirilmiştir. Ahmed Ziyâeddîn Gümüşhânevî 1893’de vefat etmiştir. Muhammed Zâhid el-Kevserî, İstanbul’daki Kadıasker Hasan Efendi Dârulhadîs’inde ders görmüştür ve Fatih Camii’nde Eğinli İbrahim Hakkı, Alasonyalı Ali Zeynelâbidin gibi hocalardan ders almıştır.

“Binbir Hadis Tercümesi ve Tefsiri” Münir Selâmi Yurdatap’ın eseridir. Zâkir Kadiri Ugan “Dinî ve Gayrî Dinî Rivayetler” adlı yazıyı kaleme almıştır. “Peygamberimizin Vecizeleri” Ahmet Hamdi Akseki’ye aittir. Ahmed Naim, “Kırk Hadis” i yazmıştır. Ahmed Davudoğlu’nun tercüme ve şerh ettiği eser “Bülûğu'l- Merâm Terceme ve Şerhi” dir.

İsmail b. Mûsa “Nezîlu Hind” lakabıyla anılmıştır. Rebî’ b. Sabîh, Halife Mehdî’nin h. 159’da gönderdiği ordunun içinde bulunan meşhur bir hadisçidir. Ebû Musa Necîh es-Sindî ve Recâ es-Sindî ikinci asır hadisçilerindendir. Ebu Cafer ed- Deybülî de bu dönemde Hind bölgesinde yetişen muhaddislerden biridir

Muhammed Enver Şâh Keşmîrî, Ömrünün üçte birini Diyobend’de geçiren, Kadiyânîlik fitnesine karşı büyük mücadele veren ve “Sahîh-i Buhârî” şerhi “Feyzu’l-bârî” nin yazarıdır. Şah Veliyyullah b. Abdirrahîm ed-Dehlevî Hicâz’a gidip ilim tahsil ettikten sonra geri dönmüş ve kendisini ilim neşrine vermiştir. Muhammed Kasım Nanotevî ve Reşid Ahmed Gangohî Kuzey Hindistan’da bulunan Seharenpur yakınlarındaki Diyobend kasabasında “Ezheru’l-Hind” olarak şöhret bulan “Daru’l-Ulûm Diyobend Medresesi” ni açmışlardır. Şeyh Ali el-Muttakî Multân’a gitmiş, orada Şeyh Husâmuddin el-Muttakî’den ilmen ve ruhen beslenmiştir.

Osmanlı dârulhadîsinin I. Murad devrinde İznik’te Çandarlı Hayreddin Paşa tarafından yaptırıldığı kabul edilir.

Osmanlı eğitim sisteminde hâdis ilmi şüphesiz önemli  bir yer tutar. Osmanlılarda ilk Dârulhadîs I. Murad döneminde 14. Yüzyılda yapılmıştır. Osmanlı eğitim sisteminde önemli bir yer tutan Dârulhadîslerde Buhâri ve Müslimin eserleri okutulmuştur. Buna rağmen İslam kültüründe Osmanlı dönemi bir olgunluk ve özümseme dönemidir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Gümüşhânevî, Râmûzü ’l-ehâdîs’i daha sonra Levâmi‘u ’l-ukûl ismiyle kısa olarak şerh etmiş ve bu eser beş cilt halinde basılmıştır. Bunların yanı sıra onun Garâibü’l-ehâdîs adıyla 800 kadar hadisi içeren başka bir eseri daha vardır. Bunu da yine kendisi Letâifü ’l-hikem ismiyle şerhetmiştir. Te’nîbü’l-Hatîb ise yine önemli bir Osmanlı hadis alimi olan Muhammed Zâhid el-Kevserî’ye ait bir eserdir.

Türkiye’de akademik hadisçiliğin başlatıcısı, aslen Bosnalı olup uzun yıllar başta Ankara İlâhiyat Fakülte’si ve Erzurum İslâmî İlimler Fakültesi’nde dersler veren M. Tayyip Okiç’tir. Mehmed Said Hatiboğlu ve Talat Koçyiğit Ankara İlâhiyat Fakültesi’nde onun yetiştirdiği iki hadis profesörüdür.

İslâmî ilimlerle ilgili çalışmalarda Cumhuriyetten sonra bir müddet hem nitelik hem nicelik bakımından bir duraklama ve gerileme oldu. Dinî eğitim açısından fetret devri olarak isimlendirilebilecek olan 1920-1950’li yılların hadis çalışmaları açısından da çok farklı olmadığı görülmektedir. Genel olarak değerlendirildiğinde Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulu­şundan 1950’li yıllara kadar hadis çalışmaları açısından ciddi bir durgunluk yaşanmış, bu tarihten sonra ise yeni bir döneme girilmiştir. 1960-70’li yıllar telif ve tercüme açısından açılım yılları olarak görülebilir. 1980’lere gelindiğinde ise klasik hadis kitaplarının tercüme edilmesinin yanında bunların Arapça baskılan da gerçekleştirilmiştir. Bugün artık, ulusal ve uluslararası düzeyde de ciddi çalışmalar ve yayınlar yapılmaktadır.

İkinci asır hadisçilerinden biri de Sind’e nisbetle bilinen Ebû Musa Necîh es-Sindî’dir. Hz. Peygamber’in hayatını ve şahsiyetini, tebliğ faaliyetlerini, siyasî ve askerî mücadelelerini konu alan bilim dalı olan  meğâzî ve siyerle ilk uğraşanlardandır.

1914 yılında Arnavutluk’un İşkodra şehrinde doğduğu için Elbânî nisbesiyle anılan Muhammed Nâsırüddîn hadis alanında pek çok eseri bulunan son dönem âlimlerindendir. Elbânî, Özellikle İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye ekolünü benimseyip ilmî çalışmalarını Selefi bir çizgide sürdürmüştür. Elbânî’nin hadis konusunda dikkat çeken yönlerinden birisi, güvenilirlik açısından hadisleri yeniden değerlendirmeye tabi tutarak müstakil eserler yazmasıdır. Kendi sahihlik ölçütlerini esas alarak güvenilir bulduğu hadisleri yedi cilt halinde Silsiletü’l-ehâdîsi’s-sahîha; zayıf ve uydurma kabul ettiği hadisleri de dokuz cilt olarak Silsiletü ’l-ehâdîsi’z-za‘îfe ve’l-mevzû‘a ismiyle yayınlamıştır.

Muhtelif sahalarda birçok eseri bulunan Tehânevî’nin en meşhur eseri şüphesiz İ‘lâü’s-sünen’dir. Müellif yirmi yıllık çalışmasının ürünü olan eserde Hanefî mezhebinin görüşlerini destekleyen genellikle ahkâm hadislerini derleyip şerh etmiştir. Esas itibariyle Ehl-i Hadis ekolüne mensup bazı kişilerin Hanefî mezhebinin hadislere dayanmadığı ve kıyası hadise tercih ettikleri yolundaki iddialarına cevap olarak telifine başlanan eser, neticede kapsamlı bir hadis mecmuasına dönüşmüştür. Fıkıh bablarına göre düzenlenen eser “Kitâbü’t-tahâre” ile başlayıp “Kitâbü’l-edeb ve’t-tasav- vuf’la sona ermektedir. Müellif zaman zaman çağdaş problemleri de ele almış bu arada, Kâdiyânîlik hareketine, faizi helal kılma gayretlerine karşı çıkmıştır.

Farklı görüşleri benimseyenler olmakla birlikte oryantalistlerin önemli bir kısmı, Hz. Peygamber’in hadisleri yazmayı yasaklaması sebebiyle sahâbîler tarafından pek az hadisin rivayet edildiğini ve hadis külliyatını dolduran rivayetlerin çoğunun Hz. Muhammed’le ilgisinin bulunmadığını ileri sürerler. Onlara göre hadisler, ortaya çıkan yeni meselelere çözüm getirmek için II (VII) ve III. (IX). yüzyıllarda İslâm hukukçuları tarafından uydurulmuştur. Ayrıca hadislerin farklı görüşlere mensup kimseler tarafından ortaya atılması yüzünden birbiriyle çeliştiğini, esasen bir kısmının Tevrat’tan, İncil’den ve eski hurafelerden derlendiğini iddia ederler. Özetle Müslümanların hadis kaynaklarına yaklaşımını ön yargılı bulmak ve onların otorite kabul ettikleri kaynaklara eleştirel yaklaşmak, cerh ve ta‘dîl kriterlerini yeterli görmemek, hadisleri değerlendirmede hadis dışı kaynakları kullanmak gibi hususlar oryantalist bakış açısının temel özelliklerindendir. Oryantalistler çoğu zaman yaptıkları çalışmalarda  Arapça metinleri tam anlayamadıkları için hep menfi sonuçlara ulaşmışlardır. Bu nedenle de genelde olumsuz düşünme yoluna gitmişlerdir.