HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 22

Meğâzî: Bu isim Arapça savaş anlamına gelen (ğ-z-v) kökünden türemiş bir kelimedir. İslam tarihinin erken dönemlerinde oluşmuş bir ilim dalıdır. Peygamberimizin savaşlarını konu edinir.

Türkçe yazılan ilk Hadis Tarihi kitabı, İstanbul’da 1924 de yayınlanmıştır. Hadis Tarihi isimli bu ilk kitap, o günlerde adı Dârülfünun olan İstanbul Üniversitesi’nin İlahiyat Şubesi hocalarından, İzmirli İsmail Hakkı tarafından ders kitabı olarak okutmak üzere yazılmış ve Talebe Cemiyeti tarafından yayınlanmıştır.

Ricâl ilmi, hadis râvîleri hakkında, hadis rivayetine ehil olup olmadıklarını belirlemeye yönelik gerekli her türlü bilgiyi derlemek, korumak ve değerlendirmek amacıyla ortaya çıkmıştır.

Hadis İlmi, geçmişte Şer’î İlimler veya Naklî İlimler diye isimlendirilen, günümüzde ise İslamî İlimler denilen ilim grubunun bir alt dalıdır. Fıkıh ve Tefsir ise İslâm Dini’ni konu edinen Naklî/Şer’î İlimlerden biridir.

İslamî İlimler, İslam Dini’ne içeriden bakarlar, sadece ne olduğu ile değil, ne olması gerektiği ile de ilgilenirler. Kural koyucudurlar, yani normatiftirler ve bağlayıcı niteliktedirler. İslam Dini’ini tarafsız olarak incelemezler.

Sünnetin sözlükteki anlamları yol, hayat tarzı, gelenek, adet, çığır, hal, tavır, karakteri uygulama, kanun ve kuraldır. Sünnet, ara sıra yapılan gelişigüzel davranışları değil, adet niteliğinde, devamlı ve sürekli, aynı zamanda bilinçli davranışları ifade eder.

Hz. Peygamber’e Allah tarafından verilen üç görev; tebliğ/ beyân, tebyîn ve tezkiyedir. Tebliğ, Allah’tan aldığı vahyi eksiksiz olarak insanlara bildirmektir. Beyân/Tebvîn Peygamber’in kendisine indirilen kitabı, ümmetine açıklaması, onları ihtilaf ettikleir konularda aydınlatmasıdır. Tezkiye insanları kötü huylardan, kötülüklerden temizlemesi, ınları manevi yönden arındırmasıdır. Sünnet ise Hz. Peygamber’in sözleri, davranışları ve onaylarıdır.

İsmet, Peygamberlerin sahip olması gereken beş özellikten biridir ve peygamberler bu özellikleri sayesinde,görevleri ile ilgili hata yapmaktan Allah tarafından korunur. Hadis âlimleri Hz Peygamber’in sünnetini kayda geçirirken, mevkuf hadis denilen sahâbenin söz ve uygulamaları ile maktû‘ hadis denilen tâbiûn  âlimlerinin söz ve uygulamalarını da hadis kitaplarına almışlardır. Ehâdîs, hadis kelimesinin çoğuludur. Bid‘at ise Peygamber’in sünnetinin ilkelerine, ruhuna, özüne, mantığına ters düşen uygulamalardır.

Fıkıhta müstahab ve mendub anlamına gelen, yapmakta zorunlu olmadığımız ama teşvik edilen, sevap kazandıran gönüllü güzel davranışlar “sünnet” olarak adlandırılır. “İsnad” dendiğinde, hadislerin başındaki râvî silsilesini gösteren isimlerden oluşan râvîler zinciri anlaşılır. Hadis ilminde, başında senedi yani isnad zinciri zikredilmeyen hadislere “Muallâk Hadis” denir. Hz. Peygamberi Müslüman olarak görüp o imanla ölenlere “sahâbi” denir. “Mütûn” isnad zincirinin peşinden gelen Hz. Peygamber’in sözleri ve davranışlarını ifade eden metin kısımlarıdır.

Bu hadis’in Araça’sındaki İsnâdın sıralanışı şu şekildedir: Buhârî ← Müsedded ← Yahyâ ← Şu‘be ← Katâde ← Enes ← Hz.Peygamber.

Huccetü’l-İslâm, hadis ilimlerinde daha ileri düzeyleri ifade etmek için kullanılan unvanlardan biridir. Hadis ilminde yolun başında olanlara “Tâlib” denir. Meğâzî, İslam tarihinin erken dönemlerinde oluşmuş bir ilim dalıdır.Siyer, bugünkü biyografi bilim dalına tekabül eder. Şemâil,Peygamberimizin fiziksel özellikleriyle yani dış görünüşüyle ve ahlâkî vasıflarıyla ilgili bilgi toplar.

Meyâncî’nin Müteahhirûn Döneminde yazılan hadis usûlü kitabı, “Mâ lâ yese‘u’l-muhaddise cehlüh” dür. “el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâî” isimli eser, er-Râmhürmüzî’ye aittir. “Ma‘rifetü ulûmi’l-hadîs”, Hâkim’e aittir. “el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye” yi Hatîb el-Bağdâdî kaleme almıştır. “Ulûmü’l-hadîs” in yazarı İbnü’s-Salâh’tır.

İslami İlimler olgular alanıyla değil, değerler alanıyla, yani ne olduğuyla değil, ne olası gerektiği ile ilgilenir. Bu ilimler ele aldıkları olguları sadece olgu olmaları açısından değil, İslami değerle ilişkileri açısından inceler.

Halis ilmine göre sünnet Hz. Peygamberin sözleri, davranışları ve onaylarıdır. Yani onun yolu, hayat tarzı, sürekli ve devamlı davranışlarıdır. Diğer seçenekler farzları oluşturur.

Peygamber’in kendisine indirilen kitabı açıklamasına Beyan veya Tebyin denir. Tezkiye Peygamber’in insanların kötü huylardan, günahlardan, kötülüklerden temizlenmesidir İsmet Peygamber’in görevleri ile ilgili hata yapmasından Allah tarafından korunmasıdır.

Hadis “Peygamber şöyle söyledi, şöyle yaptı veya falan kişinin davranışını onayladı” gibi sözlü ifadeler ve haberlere, bunların yazıya dökülmüş haline denir.

Hadis ilminde başında senedi isnad zinciri olmayan hadislere Muallak Hadis denir. Muallak kelimesi yere veya sağlam bir zemine dayanmayan, boşlukta, havada asılı duran demektir.

Hz. Peygamberi Müslüman olarak görüp o imanla ölenlere sahabi denir.

Hadislerin anlamı ve yorumları ile ilgili  her türlü birikim ve derin anlayışa sahip olma dirayet faaliyetini kapsar.

Hadis metinlerindeki anlaşılması güç veya az kullanılan yani garîb lafızların açıklandığı alt disiplin "Garîbu'l-hadis" olarak isimlendirilmektedir.