HADİS TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 17

Hadislerin kitaplar haline getirildiği döneme tedvin dönemi denir.

Hariciler, Kur’an’da hüküm verme yetkisinin sadece Allah’a ait olduğunu belirten bazı ayetlere bakarak Kur’an’da yer almayan hükümler taşıyan hadisleri kabul etmemeye başladılar.

Hadislerin kitaplarda ilk olarak rast gale yazıldığı tahmin edilmektedir.

Hadislerin yayılmasında Hz. Peygamber özel bir kâtip tutmak gibi bir amaç gütmemiştir.

Hadis Rivayetini Azaltma ve Hadis Rivayet Edene Yemin Ettirme Hadis öğreniminin güvenliği için başvurulan yollardandır. III ise çeldirici olarak konulmuştur. Hadisin doğruluğunu belirlemek için Hadisi İlk Duyan Kimseden Almaya Çalışmak gerekmektedir.

Mut‘a nikâhı, erkekle kadının zamanı belirlenen bir süreye kadar, yani geçici olarak aralarında kıyılan nikâha denir. İslâm’ın ilk yıllarında Hz. Peygamber buna izin vermiş, ancak Hayber’in fethinden sonra kesin olarak yasaklamıştır.

Hz. Peygamber’in sünnetinin dindeki yeri ile onun öğrenilip öğretilmesi hususunda Hz. Peygamber’in gösterdiği gayretler, yaptığı teşvik ve tavsiyelerden hadis öğrenim ve öğretiminin dînî bir görev olduğu anlaşılmaktadır.

Hadislerin öğrenim ve öğretiminde hanım sahâbîlerin  payı büyüktür. Hanım sahâbîler içinde ise, konumuzla ilgili olarak Ensâr denilen Medine’nin yerlisi Müslüman hanımlar ile Hz. Peygamber’in hanımlarının özel bir yeri vardır. Hz. Peygamber’in hanımlarının ise, İslâm’ı öğrenme ve öğretme gayretlerinin yanında diğer hanım sahâbîlerin Hz. Peygamber’den sormaya utandıkları meseleleri kendilerine sordurmaları şeklinde de hizmetleri olmuştur.

B, C, D, E seçenekleri anlaşılacağı üzere hadis yazımına izin verildiğine dair haberlerdendir. Ebû Sa‘îd el-Hudrî’nin nakline göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Benden Kur’ân dışında hiçbir şey yazmayınız. Kim benden bir şey yazmışsa onu imha etsin. Benden hadis rivayet edin, (bunda) hiçbir sakınca yoktur. . .” (Müslim, “Zühd”, 72).

A, B, C, D seçenekleri Hz. Peygamberimiz hayattayken yazılan hadislerden olup  en çok hadis rivayet etmiş sahâbî olan Ebû Hüreyre’nin pek çok yazılı hadis malzemesine sahip olduğu nakledilmektedir.

Tesbît, sabitleme, kaydetme, bağlama, sağlama alma anlamlarına gelir. Bu dönemde hadislerin sözlü ve yazılı olarak öğretilmesi, öğrenilmesi, halk arasında yayılması, böylece hafızalarda ve değişik yazı malzemeleri üzerine kaydedilip koruma altına alınması söz konusudur. Buna göre doğru cevap E'dir.

Tedvîn dönemi, daha önce değişik yazı malzemelerine kaydedilerek veya ezberlenerek koruma altına alınmış olan hadislerin kitaplar (dîvânlar) içinde toplandığı dönemdir ve hicrî 1. asrın sonlarından 2. asrın 1. veya 2. çeyreğine kadar süren bir zaman dilimini içine alır.

A seçeneğinde tarihsel sıralama doğru biçimde verilmiştir.

Tesbît, sabitleme, kaydetme, bağlama, sağlama alma anlamlarına gelir. Bu dönemde hadislerin sözlü ve yazılı olarak öğretilmesi, öğrenilmesi, halk arasında yayılması, böylece hafızalarda ve değişik yazı malzemeleri üzerine kaydedilip koruma altına alınması söz konusudur. Bu dönem aşağı yukarı hicri 1. yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir. Yani ilk Müslümanlar olan sahâbe nesli ile onlardan sonra gelen ve tâbiûn denen neslin büyüklerinin yaşadığı dönemdir.

Sahâbîler Hz. Peygamber’in vefatından sonra her yerde ve her fırsatta doğal olarak ondan bahsetmiş, onun söz ve işlerini nakletmeye çalışmışlardı. Onların içinde, Abdullah b. Abbas ve Ebû Hüreyre gibi, kendisini sadece bu işe verenler vardı. Diğer taraftan Hz. Peygamber’i görememiş olan Müslümanlar da onun hakkında bilgi almak için büyük bir arzu içinde idiler. Bu durum hadislerin öğrenilip öğretilmesi ve yayılması yönünde olağanüstü bir hareketliliğe yol açmıştı. İkinci nesil Müslümanlar Hz. Peygamber’i görmüş olan ilk Müslümanlardan bilgi almak için onların bulunduğu yerlere gitmiş ve gördüklerini, duyduklarını yazılı ve sözlü olarak tespit etmeye gayret etmişlerdi. Bu nesil içinde bu yöndeki çalışmalarıyla tarihe geçen yüzlerce hadisçi arasından örnek olarak şu isimler zikredilebilir: Alkame b. Kays, Abîde es-Selmânî, Şakîk b. Seleme, Mu‘âze el-Adeviyye, Ümmü’d-Derdâ ed-Dımeşkıyye, Urve b. Zübeyr, Sa‘îd b. el-Müseyyeb, İbrâhim en-Nehaî, Amra bt. Abdurrahman, Tâvûs b. Keysân, Hind bt. el-Hâris, Mücâhid b. Cebr, Şa‘bî, İkrime, Ebû Kılâbe el-Basrî, Muhammed b. Sîrîn, Hasan el- Basrî, Nâfî.

İlk Müslümanlar arsında çıkan siyasi ve fikri karışıklıklar hadisler için bir tehlikeyi beraberinde getirmişti. Bu, her kesimin kendisini desteklemek, muhalifini kötülemek için bazı sözler uydurup bunları Hz. Peygamber’e nispet etme teşebbüsüydü. Bu durumun ne zaman ortaya çıktığı tartışma konusu olsa da sahâbe neslinin sonlarına doğru yaygınlık kazandığı anlaşılmaktadır. İşte bu gelişme üzerine hadis alma ve nakletmede daha bir titizlik gösterilmeye başlandığı söylenebilir. Bu hareketin ortaya çıkmasından sonra hadisi rivayet eden kimseye hadisi kimden aldığı sorulmaya ve söylenen hoca güvenilir biri ise hadis alınmaya başlandı. Hadis râvîlerinin bu şekilde incelenmeye başlamasına, aynı hadisi farklı yerlerde, farklı hocalardan biraz değişik şekilde almış olan kimselerin bu durumu; “Falan râvî şöyle dedi, filan râvî şöyle dedi...” diyerek anlatması eklenince hadis rivayetinde sened kullanımı ortaya çıktı.

Özellikle uzun hadislerde metni aynen akılda tutma her zaman mümkün olmamış olabilir. Ama bu hadislerin de nakledilmeleri gerekmektedir. Bu sebeple ortada bir zaruret bulunduğu için, aynen nakletme imkânı olmadığında hadislerin mânâlarıyla rivayet edilmeleri câiz görülmüştür. Kur’ân-Kerîm ile sünnette bunun caizliğini gösteren deliller vardır. Hadislerin mânâ ile rivayetlerinin caiz olduğu görüşünde olan kişiler arasında Hz. Âişe, Abdullah b. Mes‘ûd ve Enes b. Mâlik gibi sahâbîleri, sonraki nesillerden ise Âmir eş-Şa‘bî, İbrahim en-Nehaî, Süfyan b. Uyeyne ve Yahya b. Sa‘îd el-Kattân gibi âlimleri sayılabilir.

Hz. Peygamber’den sonra uzun yıllar hadislerin yazılamayacağı kanaati devam etmiş, ilgili haberler incelendiğinde görünen o ki, bu kanaat Hz. Peygamber’in yasağına dayandırılmıştır. Ancak söz konusu kanaatin asıl sebepleri:
Bazı vahiy kâtiplerinin kendilerine kâtiplik yaptıkları sürece konmuş olan hadis yazma yasağını ömür boyu sürecek bir yasak olarak değerlendirmeleri ve bu doğrultuda kanaat belirtmeleri.
Kur’ân-ı Kerîm dışındaki şeylerle meşgul olunup Kur’ân-ı Kerîm’in ihmal edileceği endişesi.
O günkü toplumun sahip olduğu ilim zihniyeti.
Yazılanlara güvenilip ezberlemenin terk edileceği endişesi.
Yazılan hadislerin, ehli olmayan kimselerin eline ulaşıp onlarda yanlışlıklar, tahrifler, ekleme ve çıkarmalar yapılacağı endişesi olarak sıralanmaktadır.

Hadislerin Hz. Peygamber’in sağlığından itibaren yazılmaya başlandığını bildiren birçok haber vardır. Bunlar hadislerin yazılmasına sonradan izin verildiğini gösterir. Bu konudaki haberleri şu şekilde sınıflandırmak mümkündür:
Medine Sözleşmesi
Nüfus Sayımı Tutanağı
İmtiyâz Belgeleri
Yahûdîlerle Yapılan Yazışmalar
Dîne Çağrı Mektupları
Görevlilere Verilen/Gönderilen Tâlimatnâmeler
Hz. Peygamber’in Mekke’nin fethinde okuyup da Yemen’li Ebû Şâh’ın isteği üzerine yazılıp bu sahâbîye verilen hutbe.
Abdullah b. Amr b. el-Âs’ın yazdıkları
Enes b. Mâlik’in yazdıkları
Hafızasının zayıflığından şikâyet eden bir sahâbînin yazdıkları
Ebû Râfi’in yazdıkları

Câbir b. Abdullah, Mescid-i Nebî’de ders halkası olan ve hadiste yetkili bir âlim sayılan bir sahâbî idi. Onun da hacla ilgili bir kitabının olduğu nakledilmektedir. Bu kitabın da kâtibi kesin olarak belli değildir. Hz. Peygamber’in Vefatından Sora Sahâbe Döneminde yazılanların meşhurlarındandır.