HABERCİLİĞİN TEMEL KAVRAMLARI

Bu bağlamda basının dört normatif kuramı olarak Otoriter, Özgürlükçü, Toplumsal Sorumluluk ve Sovyet-Totaliter medya anlayışlarını tanımlayacağız.

Batı toplumunda 17. ve 18. yüzyıllarda gelişen ve akılcı düşünceyi eski, geleneksel, değişmez kabul edilen varsayımlardan, önyargılardan ve ideolojilerden özgürleştirmeyi ve yeni bilgiye yönelik kabulü geliştirmeyi amaçlayan düşünsel gelişimi kapsayan döneme 'Aydınlanma Çağı' denilmektedir.

Tarihsel gelişim açısından ayrıntılara bakılacak olursa, aydınlanma Çağı felsefesiyle bütünleşen 1789 insan ve Yurttaş Hakları Bildirisini uygarlık tarihine mal eden Fransız devrimcileri, düşünce ve iletişim özgürlüğü anlayışını vazgeçilmez, devredilmez temel hak ve özgürlükler arasında yer vermişlerdir.

İletişim bilimci Denis McQuail (1994), değişen toplumsal, ekonomik ve siyasal ortama bağlı olarak Basının Dört Kuramı’na iki yeni kuramın eklenmesi gerektiğini“Altı Normatif Medya Kuramı” açıklamasıyla ifade etmiştir.

Katılımcı Demokratik Kuram: Katılımcı Demokratik Kuram, yönetime katılmayı ve yukarıdan aşağıya bir örgütlenme ve iletişim yerine yatay, aynı düzeyde ve eşitlikçi bir anlayışın yerleşmesi fikrine dayandırmaktadır.

j. Herbert Altschull, 1984 yılında yayımlanan Agents of Power (Güç Temsilcileri) adlı kitabında Soğuk Savaş yıllarında yazılan Basının Dört Kuramı’nın artık geçerli olmadığı görüşüyle medya sistemlerine yeni bir açıklama getirmiştir.

Serbest Pazar (Kapitalist) Modeli: Serbest Pazar ya da Kapitalist Model'de gazeteciliğin amaçları gerçeği aramak, sosyal olarak sorumlu olmak, siyasi olmayan eğitici biçimde bilgi vermek, taraf tutmayarak insanlara hizmet etmek ve kapitalist öğretiyi desteklemek ve hükümeti gözetleyici şekilde hizmet etmek biçiminde sıralanmaktadır.

İlerleme Modeli: Üçüncü model olan ilerleme Modeli’nde gazeteciliğin amaçları gerçeğe hizmet etmek, sosyal ya da toplumsal olarak sorumlu olmak, siyasi anlamda eğitmek, hükümetle işbirliği arayarak insanlara hizmet etmek, faydalı amaçlar için değişim ve barış aracı olarak hizmet etmek şeklinde sıralanmaktadır.

Marksist Model: Marksist Model gazeteciliğin amaçlarını şöyle tanımlar: Gerçeği araştırmak, insanları eğitmek ve siyasi anlamda tarafları açıklamak, sosyalist öğretiye destek isteyecek şekilde insanlara hizmet etmek, görüşlere şekil vermek ve davranışları değiştirmek.

Kısacası, medya çalışanları ve Basın Özgürlüğü Komisyonu tarafından geliştirilen ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra etkili olan Toplumsal Sorumluluk Kuramı; medyanın bilgilendirir, eğlendirir ve satarken aynı zamanda çatışmayı tartışmaya dönüştürmekle de görevli olduğunu öne sürmektedir.

Öncelikle, bu konuda dünyada en çok bilinen ve sonraki girişimlere de kaynaklık eden Basının Dört Kuramı adlı çalışmayı inceleyeceğiz. Bu bağlamda bası nın dört normatif kuramı olarak Otoriter, özgürlükğü, Toplumsal Sorumluluk ve Sovyet-Totaliter medya anlayışlarını tanımlayacağız. Dünyada “en çok bilinen” basın sınıflandırma sistemlerinin başında Fredrick Siebert, Theodore Peterson ve Wilbur Schramm’ın, ilk basımı 1954 yılında yapılan Basının Dört Kuramı adlı çalışmasıdır.

Otoriter medya anlayışı çerçevesinde medyanın nasıl olması gerektiğine ilişkin ortak bazı görüşlere dikkat edilebilir. Medya, yerleşik siyasi güce her zaman bağlı olmalıdır. Medya, kanunları ya da kurulu düzeni bozucu şeyleri yapmaktan kaçınmalıdır. Medya, ahlaki ve siyasi değerlere ve çoğunluğa karşı saldırgan olmamalıdır. Bu ilkelerin geçerliliğini sağlamak için ön denetim ve sansür uygulaması meşru ve haklıdır. Otoriteye karşı kabul edilmez saldırılar, resmi politikalardan hoş görülmeyecek sapmalar ve ahlak kurallarına uymama cezai sorumluluk gerektiren bir suçtur. Gazeteciler ya da medya çalışanları, kendi medya organizasyonları içinde bağımsızdırlar. Medya üzerinde özel mülkiyet ancak bu şartlara uyma halinde kabul edilebilir.

John Milton, John Locke, John Stuart Mill ve onların görüşlerinden etkilenen gazeteciler, artık basının görevinin devlete hizmet etmek olmadığını basının bilgi verme, eğlendirme ve satma kadar hükûmeti kontrol etme ve gereği bulmasına yardım etme görevlerini yerine getirmesi gerekti.ini ifade etmişlerdir. özgürlükçü kuram, temel olarak bu görüşlerde tanımlanan do.al haklar ve rasyonalizm felsefesi üzerine inşa edilmiştir.

Serbest-özel girişim ilkesi: özgürlükçü anlayışla göre basın, çoğunlukla özel sektörün elindedir. Otoriter anlayışın “yayın izni” şartına karşılık, özgürlükçü anlayış, dileyen herkesin yayın yapabilme özgürlüğüne sahip olması gerektiği düşüncesini benimsemiştir.

Kitle iletişim araçları kullanılarak iletilecek her şeyin serbest dolaşımının sağlanması, üçüncü kişilerin (örneğin hükûmetlerin) öndenetim ya da sansür uygulamaya hakkı olmaması anlamına gelmektedir.

Serbest-özel girişim ilkesi: özgürlükçü anlayışla göre basın, çoğunlukla özel sektörün elindedir. Otoriter anlayışın “yayın izni” şartına karşılık, özgürlükçü anlayış, dileyen herkesin yayın yapabilme özgürlüğüne sahip olması gerektiği düşüncesini benimsemiştir.