HABERCİLİĞİN TEMEL KAVRAMLARI - Deneme Sınavı - 4

Medya okuryazarlığı, medya mesajlarına ulaşma, bunları analiz edebilme, değerlendirebilme ve bunların iletilmesi olarak tanımlanmaktadır (Yates, 1999). Bu tanımdaki unsurlar dört başlık altında ele alınmaktadır. Bunlar; ulaşma, analiz etme, değerlendirme ve iletmedir. Doğru cevap D’dir.

Kişilere bu becerileri kazandıracak eğitimcilerin bilgi sahibi olması gereken konular:

Doğru cevap D’dir.

Medya okuryazarlığının boyutlarını kavrayabilmek, mesajlara ulaşma, analiz, değerlendirme ve iletme işlevlerini yerine getirebilmek için bu alanda kişilerin eğitimine gereksinim duyulmaktadır. Medya okuryazarlığı eğitimiyle kişilere kazandırılmak istenen temel beceriler şunlardır (Önal, 2007):

Diğer şıklar bir Medya Akademisyeni olan Art Silverblatt’ın belirttiği  medya okuryazarlığının yedi temel özelliğinden dördünü göstermektedir.

Doğru cevap E’dir.

“Yayıncılıkla ilgili ilkeleri bilip yayın etiğine uygun davranma” medya okuryazarlığının 7 temel özelliğinden birisi değildir. Doğru cevap A’dır.

Medya okuryazarlığı için temel beceriler şu başlıklar altında ele alınabilir:

Doğru cevap C’dir.

Söz konusu araştırmacı Paul Gilster’dir. Doğru cevap E'dir.

Günlük Televizyon izleme süresini arttırmak, kişisel gelişimde medya okuryazarlığını geliştirebilmek için kullanılabilen on teknik arasında değildir. Doğru cevap B’dir.

1996 yılında Türkiye’de ilk kez internet gazetesi uygulamasını başlatan gazete Milliyet’tir. Doğru cevap B’dir.

“Basın özgürdür. Bu özgürlük; bilgi edinme, yayma, eleştirme, yorumlama ve eser yaratma haklarını içerir. Basın özgürlüğünün kullanılması ancak demokratik bir toplumun gereklerine uygun olarak; başkalarının şöhret ve haklarının, toplum sağlığının ve ahlakının, milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği ve toprak bütünlüğünün korunması, devlet sırlarının açıklanmasının veya suç işlenmesinin önlenmesi, yargı gücünün otorite ve tarafsızlığının sağlanması amacıyla sınırlanabilir.”

En genel tanımıyla kitle iletişiminde uyulması gereken kuralları, kitle iletişim araçlarının yapısını ilişkilerini düzenleyen hukuk kuralları ve uygulamalar ile ilgilenen hukuk dalına medya hukuku adı verilmektedir.

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 26 Eylül 2007 yılında gerçekleştirdiği 1005. toplantısında kriz zamanlarında ifade ve haber alma özgürlüğünün korunması hakkında rehber ilkeler yayınlamıştır. Bu ilkeler dört alt başlık ile hazırlanmıştır: Kriz durumlarının tanımlanması, medya çalışanlarının çalışma koşulları ve güvenlik, Medya çalışanlarının dolaşımı ve habere ulaşma özgürlüğü, İfade ve haber alma özgürlüğüne getirilecek aşırı sınırlamalar ve kamuoyunun manipüle edilmemesi için alınan tedbirler.

Medya çalışanlarının dolaşımı ve habere ulaşma özgürlüğü; • Üye ülkeler kriz bölgelerinde görevli medya çalışanlarının habere ulaşmalarım ve dolaşım özgürlüklerini güvence altına almalıdır. Bu görevi yerine getirmek için kriz bölgelerini yönetmekle görevli yetkili kuruluşlar medya çalışanlarının kriz bölgelerine ulaşması için çalıştıkları medya kuruluşları tarafından akredite edilmelerine izin vermelidir. • Uygun durumlarda, üye ülkelerin “çatışma ve gerginlik durumlarında gazetecilerin korunması” hakkındaki Bakanlar Komitesinin No.R.(96) 4 sayılı Tavsiye Kararı Ek’inde yer alan 2nci ilkesine göre kriz bölgelerinde görevli medya çalışanları için akreditasyon sistemi kullanılmalıdır.  • Ulusal düzenlemelerin gerektirdiği durumlarda akreditasyon ayrım yapılmaksızın tüm medya çalışanlarına aşırı ve zaman kaybı yaratacak bürokratik engellerden muaf tutularak verilmelidir. • Kriz durumlarım yönetmekle görevli askeri ve sivil otoriteler, olaylar hakkında, brifingler, basın konferansları, basın açıklamaları veya diğer uygun yollarla medya çalışanlarına düzenli olarak bilgi vermelidir. Mümkün olduğu takdirde yetkililer medya çalışanları için uygun ekipmanlarla güvenli bilgi merkezleri oluşturmalıdır. • Üye ülkelerdeki yetkili kuruluşlar, bütün medya çalışanlarına ayrım yapmadan eşit olarak bilgi sağlamalıdır. “İliştirilmiş” gazetecilere habere ulaşmada askeri birliklerle hareket etmelerinden kaynaklanan doğal avantajlar dışında diğerlerinden fazla bir ayrıcalık verilmemelidir

İletişim hak ve özgürlüğü ve basın özgürlüğü ilkeleri gereğince: 1. Haberde (eleştiri ve yorumda) gerçeklik, 2. Haberde (eleştiri ve yorumda) güncellik, 3. Kamu yararı ve toplumsal ilgi, 4. Konu ile anlatım arasında düşünsel bir bağlılık ve amaca uygun araç kullanma koşulları birlikte bulunmalıdır.

25-28 Nisan 1954 tarihlerinde yapılan Uluslararası Gazeteciler Federasyonu’nun II. Dünya Kongresi’nde onaylanan ve 2-6 Haziran 1986 tarihlerinde yapılan Onsekizinci Dünya Kongresi’nde düzeltilen bu deklarasyonda amaç, haber ve bilgiyi toplayan, yayımlayan, dağıtan ve yorum yapan ve olayları açıklayan gazetecilerin mesleki davranış standartlarını belirlemektir. (International Federation of Journalists, (21.03.2000) • Gazetecinin doğru davranış kuralları olarak ta ifade edebileceğiniz bu standartlar şöyle sıralanmıştır. • Gazetecinin ilk görevi doğruya ve kamunun doğruyu bilmesine saygıdır. • Görev sırasında tarafsız yorum veeleştiri hakkını ve haberin dürüst toplanması ve basımında özgürlük ilkesini her zaman savunur. • Gazeteci sadece, aslını bildiği gerçeklere uygun olarak haber verir. Gazeteci, temel bilgiyi saklamaz ve belgeyi tahrif etmez. • Gazeteci haber, fotoğraf ve belge toplamakta dürüst yöntemler kullanır. • Gazeteci, yanlışlığı kesinlikle ispat edilen basılı bir bilgiyi düzeltmek için elinden gelen tüm çabayı gösterir. • Gazeteci, güvene bağlı olarak elde edilmiş bilginin kaynağına ilişkin mesleki gizliliğe uyar. • Gazeteci, iletişim araçları ile artırılan ayrımcılığın tehlikesinin farkında olmalıdır ve toplumsal, ulusal, siyasi ve diğer görüşlere, din, dil, ırk, cinsiyete dayalı ayrımcılığa olanak sağlanmasından kaçınmalıdır. • Gazeteci, aşağıdaki hususları ciddi mesleki hatalar olarak ele almalıdır: - Haber çalma (intihal), - Kötü niyetli yanlış açıklamalar, - İftira, onur kırıcı yayın, temelsiz suçlama, - Yayın ya da baskı yapma bağlamında herhangi bir biçimde rüşvet kabul etme. • Bu ada layık olan gazeteciler, belirtilen ilkelere sadık kalmayı görev bilirler. Her ülkenin genel kanunları çerçevesinde, gazeteciler profesyonel konularda sadece meslektaşlarının yargılarını kabul ederler ve yönetim veya diğer yerlerden gelecek müdahaleleri kabul etmezler.

• Bir kamu müessesi olan gazetecilik mesleği, bu mesleğin dışında kalan özel ve ahlaka aykırı amaç ve menfaatlere alet edilemez ve kamu menfaatlerine zarar verici bir şekilde kullanılamaz. • Yazı, haber ve fotoğraf vesair şekillerde yapılacak yayınlarda şu konulara riayet edilir: - Ahlaka aykırı veya müstehcen yayında bulunulamaz. - Şahıs, müessese ve zümreleri hedef tutan yazılarda galiz kelimler kullanılmaz, şeref ve haysiyetlere karşı haksız yayın yapılamaz. - Kamu menfaatini ilgilendirmeyen hallerde kişilerin özel hayatları küçük düşürücü şekilde teşhis edilemez. - Şahıslar, müesseseler veya zümreler aleyhinde iftira ve isnatta bulunulamaz. - Din istismar edilemez. • Haberlerde ve olayların yorumunda hakikatlerden, tahrif veya kısaltma yoluyla maksatlı olarak ayrılınamaz, doğruluğu şüphe uyandırabilen ve gerçek gazetecilik olanakları içinde bulunan haberler, incelenmeden ve doğruluğuna emin olunmadan yazılamaz. • Gazetenin ve gazetecinin şahsi veya taraf tutan kanaatlerine haberlerin metninde yer verilemez. • Haber başlıklarında haberin ihtiva ettiği konular tahrif edilemez. • Kamu menfaati mutlak lüzum göstermedikçe, “mahrem” kaydı ile verilen malumat yayımlanamaz. • Gazeteci kaynaklarının mahremiyetini koruyacak ve kendisine verilen sırlara saygı gösterecektir. • Haber, yazı veya resim kaynaklarının, yayın tarihi için koydukları zaman kaydı ihlal edilemez. • İlan, reklam mahiyetindeki haber, resim veya yazıların, ilan veya reklam olduğu tereddüde yer bırakmayacak şekilde belirtilir. • Mevkutelerin verdikleri yanlış bilgilerden dolayı yollanacak haklı cevap veya tekzipler, cevap veya tekzibe sebep olan yazının tesirini tamamıyla giderecek şekilde en kısa zamanda yayımlanır.

Ombudsman: Basının kendi kendini denetlemesi yollarından bir tanesi de ombudsmanlıktır. İsveç uygulamasından yola çıkılarak geliştirilen ombudsman, okurların basınla ilgili şikayetlerini yönelttikleri kişilerdir.

Gazeteci, basılmış, yayınlanmış her yanlışı en kısa sürede düzeltmekle yükümlüdür. Gazeteci, cevap hakkına saygılı olmalıdır.

Meslek etiği, özellikle doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde özellikle de medya sektöründe uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilir. Meslek etiğinin en önemli unsurlarından biri, dünyanın neresinde olursa olsun, aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli kılınmasıdır. Mesleki etiğin temelinde insanlarla ilişkiler yatar. Aynı meslekten bireylerin birbirleri ile ilişkilerinde belli davranış kalıplarına uymaları meslek etiğinin gereğidir. Mesleki etik daima bir grubun eseri olmuştur. Mesleki etik, grup onu koruduğu sürece geçerli olan ve bireylere emreden, onları şu ya da bu şekilde davranmaya zorlayan, kişisel eğilimlerine bir sınır çizen ve daha ileri gitmelerine engel olan kurallardan oluşur.

Medya, eğlence, haber ve bilgi iletişimi, reklam tanıtım mesajları gibi çok farklı fonksiyonlara hizmet eden iletişim kanalları olarak da tanımlanmaktadır.

Türkiye’de ilk kez Milliyet Gazetesi 26 Kasım 1996’da internet gazeteciliği uy- gulaması başlatmış, bu uygulamayı diğer yayın ku- ruluşları da izlemişlerdir.