HABERCİLİĞİN TEMEL KAVRAMLARI - Deneme Sınavı - 9

“Yayın” sözcüğü, “basılıp satışa çıkarılan kitap, gazete vb., neşriyat; Radyo ve televizyon aracılığıyla halka sunulan, duyurulan, iletilen eser, program” anlamlarına gelir. “Yayım” sözcüğü ise “Yayma işi; Kitap, gazete vb. okunacak şeylerin basılıp dağıtılması, neşir; Herhangi bir eserin radyo ve televizyon aracılığıyla dinleyiciye, seyirciye ulaştırılması” anlamlarına gelmektedir. Dolayısıyla gazete bir yayındır. Ancak gazetede bir haberin çıkması, yayımlanması anlamına gelir.

Gazete, kitap ya da dergilerin bir seferde basılan nüshalarının tümü, baskı sayısı “tiraj” olarak nitelenir. Baskı sayısı ile yayının okunma ya da satış sayısı birbirinden farklıdır. Tiriyaj, ajanstan gelen haberlerin konularına göre sınıflandırılarak birbirinden ayrılmasıdır. Ayrılan haberler daha sonra ilgili servislere gönderilir. Net satış, basılan yayının bozuk ve iadesi çıktıktan sonra okuyucuya ulaşan miktarı tanımlar. Köpük tiraj: Promosyon ve lotarya dönemlerinde gazeteyi yalnızca promosyon nedeniyle satın alanlar promosyon bittikten sonra gazeteyi almayı sürdürmezler. Bu yüzden promosyona dayalı tiraj rakamı kalıcı bir rakam değildir. Bu nedenle de “köpük” olarak tanımlanır. Sağlam tiraj: Gazetenin promosyon ya da lotaryaya bağlı olmaksızın sürekli okuyucularının oluşturduğu satış rakamına “sağlam tiraj” denir.

Asparagas /şişirme haber, gerçeği yansıtmayan uydurma haber anlamına gelir. Halkın ilgisini çekecek nitelikte masa başında uydurulmuş, gerçek dışı haberler asparagas haber olarak nitelendirilir. Bu tür haberlere yalan haber ya da palavra haber de denir.

Haberin elde patlaması, haber henüz yazılmadan başka yayın organında aynı haberin yayımlanmasıdır. Haberi kaçırmak, haber hakkında bilgi sahibi olmamak ya da haberi zamanında yayınlayamamaktır. Haberi kuşa çevirmek, haberi daha önce yazılmış pek çok unsurunu saf dışı bırakarak gereğinden fazla kısaltmaktır. Haberi katletmek, haberi, haber değerine uygun biçimde yayımlamamaktır. Haber sızdırmak, haber kaynağı ile kurulan ikili iletişim sonucunda gizli bilgi ve belgelerin haber yapılmak üzere alınması ve yayımlanmasıdır.

Bir muhabirin bilgi toplarken 5N1K formülündeki soruların yanıtlarını araması gerekir. Haber metninin de bu soruların yanıtlarından oluşması beklenir. Bu sorulardan biri ya da bir kaçına yanıt vermeyen haberler eksik haber olarak değerlendirilir. Birkaç soruya yer veren özet nitelikteki kısa haberler ise “hap haber” olarak yayımlanmaktadır. Rutin haber, her gün olan, sıradan, bütün gazetecilerin haber yapmak üzere gittiği, bildiği olaylara ilişkin haberlerdir. Maksatlı haber, tamamen gerçekleri yansıtmayıp olayın taraflarından birinin çıkarları için yapılan haberdir. Gündem, zamanın belli bir noktasında önemlilik sırasına göre dizilmiş konu ve olaylar listesi biçiminde görülen bir sıralamadır.

“Haber kaç kişiyi ilgilendiriyor?” sorusuna verilecek yanıtın büyüklüğü haberin değerini artıran en önemli unsurlardan biridir. Bir haber ne kadar çok kişiyi etkiliyorsa o haberin ilgi değeri o kadar yüksektir. Ülkedeki bütün memurları ilgilendiren yeni bir yasal düzenleme buna bir örnektir.

Görüşme sırasında haber kaynağının ağzından çıkmayan sözlere haber metninde kaynağa atıfta bulunarak yer verilmemelidir. Görüşme sırasında haber kaynağının ne dediği tam olarak anlaşılmadığı için daha anlaşılır olsun diye muhabir tarafından sanki haber kaynağı söylemiş gibi yeni cümleler yazılmamalıdır. Bu gibi durumlar daha önce, görüşme sırasında fark edilerek haber kaynağından konuya açıklık getirmesi istenebilir. Muhabir, kaynağın ne demek istediği ile ilgili tahminlerine haberde asla yer vermemelidir. Bazen haber kaynakları haberin belirli gün ya da saatten önce yayımlanmamasını isteyebilirler. Bu tür haberlere “ambargolu haber” adı verilir. Bu durumda kaynağın istemi doğrultusunda belirtilen zamana kadar haberin yayımı bekletilir ve zamanı gelince haber yayımlanır. Bazen de haber kaynağı “off the record” yani yazılmaması / söylenmemesi kaydıyla bilgiler verebilir ve bunların  açıklanmaması  gerekir.

“Denge unsuru”, haberde karşıt görüşlere yer verilmesi anlamına gelir. Bir iddia ya da herhangi bir görüş üzerine yazılan haberlerde, mutlaka karşıt iddia ve görüşlere de yer verilmelidir. Yazılan haber karşısında söz hakkı doğması ya da zor durumda kalması muhtemel kişi ya da kişilerin görüşlerinin de aynı haberde bulunması gerekir.

“Web 1,0” sadece tanıtım ve bilgi esaslı, tek bir kişinin yönettiği ve kullanıcının sadece okuyucu olduğu teknolojik düzeyi tanımlar. “

Başlıca sosyal medya platformları şunlardır: Facebook, Twitter, Facebook Messenger, Whatsupp, YouTube, Pinterest, Instagram, Spapchat, Google Plus, Skype, LinkedIn, Telegram, VK, Periscope, vb.

Görsel / Teknik Yönetmen: Basın organlarında bilgisayar yardımıyla elde edilen bilgileri bir araya getiren ve sayfa düzenini uygulayan; radyo ve televizyonda birkaç kameradan elde edilen görüntüleri düzenleyerek yayının hazırlanmasından sorumlu kişidir. Görsel ya da teknik yönetmen, belirlenen haber içeriğinin yayına uygun halde üretilmesi sürecinde gazete ve dergide sayfa yapısını belirleyen, sayfa görünüşüne yön veren, televizyonda ise kamera görüntülerinden en iyi görüntüyü seçerek haberle ilgili teknik süreci yöneten ve yürüten kişidir.

“Basın özgürlüğü ve bu özgürlüğün kullanımını düzenlemek” amacını taşıyan 5187 sayılı, güncel Basın Kanunu, TBMM tarafından 9 Haziran 2004 tarihinde kabul edilmiştir. Kanun’un ikinci maddesinde temel bazı kavramlara ilişkin tanımlamalara yer verilir. Burada şöyle denilmektedir:

Bölgesel süreli yayın: Tek bir basın-yayın kuruluşu tarafından basılan ve en az üç komşu ilde veya en az bir coğrafi bölgede yayımlanan süreli yayını.

İliştirilmiş (Embedded) Gazetecilik (Muhabirlik): Amerika Birleşik Devletleri tarafından 2003 yılında Irak’a gerçekleştirilen ikinci harekat çerçevesinde bu gazetecilik türü gündeme gelmiştir. Savaş döneminde ABD askeri güçlerinin başlattığı bu muhabirlik biçiminde özel olarak sözleşme imzalayan muhabirlere askeri kamplarda özel eğitim verilmiştir.

Haberleri çok abartılı şekilde ve büyük puntolu sansasyonel başlıklarla sunan gazetelere “bulvar gazetesi” denir.

Konserve haber: Yayınlanma aciliyeti olmayıp daha sonraki günlerde de yayınlanabilecek nitelikteki haberler konserve haberlerdir. Güncelliğini yitirme niteliği bulunmayan bu tür haberler, genellikle haber sıkıntısı (azlığı) yaşandığı dönemlerde yayımlanmak üzere bekletilir. Sarımsak yemenin faydaları, zayıflama yöntemleri, ilginç buluşlar, kişisel bakım gibi haberler bu türde örneklerdir.

Haber Atlatma
Muhabirin başka muhabirlerden önce bir haber hazırlayarak yayın organında yayımlatmasıdır.

“Eşitlik unsuru”, haberde yer verilen farklı görüşlere eşit ya da adil bir şekilde yer vermeyi gerektirir. Örneğin gazete sayfasında birinci görüş bir birim boyutunda yer alıyorsa, ikinci görüşün de aynı boyutta yer alması gerektiği; radyo ve televizyonda da aynı şekilde farklı görüşler için ayrılan süreye dikkat edilmesi gerektiği vurgulanır.

Haber kaynakları, haberin belirli gün ya da saatten önce yayımlanmamasını isteyebilirler. Bu tür haberlere “ambargolu haber” adı verilir.