HABERCİLİĞİN TEMEL KAVRAMLARI - Deneme Sınavı - 3

Yaz› kavram›, “sözü, şekillenmiş ve ortak anlam üretecek şekilde çizgilerle gösterme sistemi” anlamında düşünüldüğünde, bunun en eski örneklerinin ilkel insanla birlikte başladığı görülmektedir.

Bugün kullanılan yazının ataları olan hiyeroglif ve çivi yazıların kökleri paleolitik çağa uzanmaktadır.

İnsanoğlu ilk çağlardan itibaren, özellikle yakın çevresiyle ve içinde yaşadığı toplulukla bir iletişim gerçekleştirme ihtiyacını duymuştur. Yaşamımızın ve medeniyetin temel bir aracı olan yazı, insanoğlunun iletişim ihtiyacından kaynaklanarak ortaya çıkmış binlerce yıllık gelişme sürecinde sistemleşmiş, farklı kültürlerde farklı biçimler alarak bugünkü halini gelmiştir.

Yazı M.Ö. 3000'lerde Mezopotamya'da, hemen sonra Mısır'da ortaya çıkmıştır.

M.Ö. 1750’lerde Mısır papirüslerindeki haber ileten bazı papirüs ruloları, iletişim ihtiyacının oluşmaya başladığını göstermektedir. Papirüs: Eski Mısır’da, Nil kıyısında yetişen papirüs bitkisinin saplarından yapılan ve üzerine yazı yazılan kâğıt.

Eski Yunan şehirlerinde tarihi olaylar “Ori” denen yüzeylere yazılmaktaydı.

Eski Yunan şehirlerinde günlük olayların yazıldığı yüzeye Efimerit denmektedir.

Julius Sezar (M.Ö. 100-44) döneminde Senato oturumlarının tutanakları Acta Senatus adıyla yayınlamıştı.

M.Ö. 59 Yılında Sezar emriyle yayınlanan halkı ilgilendiren olayları duyurmak için Acta Diurna adıyla haber bültenleri yayınlamıştı.

Öncelikle, bu konuda dünyada en çok bilinen ve sonraki girişimlere de kaynaklık eden Basının Dört Kuramı adlı çalışmayı inceleyeceğiz. Bu bağlamda bası nın dört normatif kuramı olarak Otoriter, özgürlükğü, Toplumsal Sorumluluk ve Sovyet-Totaliter medya anlayışlarını tanımlayacağız. Dünyada “en çok bilinen” basın sınıflandırma sistemlerinin başında Fredrick Siebert, Theodore Peterson ve Wilbur Schramm’ın, ilk basımı 1954 yılında yapılan Basının Dört Kuramı adlı çalışmasıdır.

Otoriter medya anlayışı çerçevesinde medyanın nasıl olması gerektiğine ilişkin ortak bazı görüşlere dikkat edilebilir. Medya, yerleşik siyasi güce her zaman bağlı olmalıdır. Medya, kanunları ya da kurulu düzeni bozucu şeyleri yapmaktan kaçınmalıdır. Medya, ahlaki ve siyasi değerlere ve çoğunluğa karşı saldırgan olmamalıdır. Bu ilkelerin geçerliliğini sağlamak için ön denetim ve sansür uygulaması meşru ve haklıdır. Otoriteye karşı kabul edilmez saldırılar, resmi politikalardan hoş görülmeyecek sapmalar ve ahlak kurallarına uymama cezai sorumluluk gerektiren bir suçtur. Gazeteciler ya da medya çalışanları, kendi medya organizasyonları içinde bağımsızdırlar. Medya üzerinde özel mülkiyet ancak bu şartlara uyma halinde kabul edilebilir.

John Milton, John Locke, John Stuart Mill ve onların görüşlerinden etkilenen gazeteciler, artık basının görevinin devlete hizmet etmek olmadığını basının bilgi verme, eğlendirme ve satma kadar hükûmeti kontrol etme ve gereği bulmasına yardım etme görevlerini yerine getirmesi gerekti.ini ifade etmişlerdir. özgürlükçü kuram, temel olarak bu görüşlerde tanımlanan do.al haklar ve rasyonalizm felsefesi üzerine inşa edilmiştir.

Serbest-özel girişim ilkesi: özgürlükçü anlayışla göre basın, çoğunlukla özel sektörün elindedir. Otoriter anlayışın “yayın izni” şartına karşılık, özgürlükçü anlayış, dileyen herkesin yayın yapabilme özgürlüğüne sahip olması gerektiği düşüncesini benimsemiştir.

Kitle iletişim araçları kullanılarak iletilecek her şeyin serbest dolaşımının sağlanması, üçüncü kişilerin (örneğin hükûmetlerin) öndenetim ya da sansür uygulamaya hakkı olmaması anlamına gelmektedir.

Serbest-özel girişim ilkesi: özgürlükçü anlayışla göre basın, çoğunlukla özel sektörün elindedir. Otoriter anlayışın “yayın izni” şartına karşılık, özgürlükçü anlayış, dileyen herkesin yayın yapabilme özgürlüğüne sahip olması gerektiği düşüncesini benimsemiştir.

Kısacası, medya çalışanları ve Basın özgürlüğü̈ Komisyonu tarafından geliştirilen ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra etkili olan Toplumsal Sorumluluk Kuramı; medyanın bilgilendirir, eğlendirir ve satarken aynı zamanda çatışmayı tartışmaya dönüştürmekle de görevli olduğunu öne sürmektedir. Toplumsal Sorumluluk Kuramı’nın dayandığı temel ilkeler özetle şöyle sıralanabilir. Medya topluma karşı belirli görevleri kabul etmeli ve yerine getirmelidirToplumun da medyadan yüksek düzey beklemeye hakkı olduğu ve bu nedenle kamu adına genel yararı gözeten müdahaleler olabileceği kabul edilmelidir.

Kısacası, medya çalışanları ve Basın özgürlüğü̈ Komisyonu tarafından geliştirilen ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra etkili olan Toplumsal Sorumluluk Kuramı; medyanın bilgilendirir, eğlendirir ve satarken aynı zamanda çatışmayı tartışmaya dönüştürmekle de görevli olduğunu öne sürmektedir. Toplumsal Sorumluluk Kuramı’nın dayandığı temel ilkeler özetle şöyle sıralanabilir. Medya topluma karşı belirli görevleri kabul etmeli ve yerine getirmelidir.

J. Herbert Altschull, 1984 yılında yayımlanan Agents of Power (Güç. Temsilcileri) adlı kitabında Soğuk Savaş yıllarında yazılan Basının Dört Kuramı’nın artık geçerli olmadığı görüşüyle medya sistemlerine yeni bir açıklama getirmiştir. Basının Dört Kuramı’nın “bize karşı onlar” anlayışıyla oluşturulduğunu ve düşmanlık dönemini yansıttığını ileri süren Altschull, çatışma ortamından kaçınmak için “etiketleme ve çatışma dilinden” kaçınmak gerektiğini savunmuştur. Bağımsız bir medyanın mümkün olmadığını ve medyanın herhangi bir sistemde ekonomik, politik ve sosyal gücü elinde bulunduranların temsilcisi olacağı iddiasını ortaya atmıştır.

Tek tek vatandaşlar ve azınlık grupları medyaya geçiş (iletişim) hakkına ve kendi belirledikleri ihtiyaçlar doğrultusunda hizmet edilme hakkına sahiptir. Medyanın içeriği ve organizasyonu merkezileştirilmiş politika ya da hükûmetin bürokratik kontrolüne tabi olmamalıdır. Medya öncelikle izleyici için var olmalıdır. Gruplar, organizasyonlar ve yerel toplumlar kendi yayınlarına sahip olmalıdır. Küçük çaplı etkileşim ve katılımcı medya formları geniş çaplı, tek yönlü ve profesyonelleştirilmiş medyadan daha iyidir. İletişim araçları ile ilgili belirli sosyal ihtiyaçlar ne bireysel tüketici talepleriyle, ne de devlet ve onun kurumlarınca yeterince açıklanabilir. İletişim, profesyonellere bırakılamayacak kadar önemlidir.

Haberin temel özellikleri kapsamında haber de reklam içeriği hiçbir şekilde bulunamaz.