HABER YAZMA TEKNİKLERİ

2. Yazım yanlışlarının denetimi: Okuma sırasında, haberin ilk aşamasında belirlenmiş olan “odak noktası” yeniden hatırlanır ve bu odak noktasından hareketle öncelikle yazım hataları, cümle ve anlatım bozuklukları kontrol edilir. Yanlış alanda kullanılan sözcükler denetlenir. Yanlış cümleler belirlenerek düzeltilir.

Ödevci ahlak anlayışına göre, ahlaki eylemde önemli olan hedef ya da amaçlanandır. Bu nedenle hiçbir amaç, kullanılan etik dışı bir aracı haklılaştıramaz.

Ahlaksal eylemde, eylemi ortaya koyan kişinin bu eylemden maddi ya da manevi bir kazancının olmaması şartı aranır. Kişi salt olarak iyiyi hedeflemekle yükümlüdür. Eylem ancak ödev anlayışı, yani iyinin istenmesi ile ortaya konulmalıdır. Bu anlamda en önemli formül şöyle tanımlanır: “Öyle davran ki, davranışının evrensel bir yasa hâline gelmesini arzula”

Ödevci anlayışın amaç odaklı bakış açısına karşın yararcı anlayış; amacın değil, sonucun önemli olduğu üzerinde durur.

Önceden belirlenmiş kural ve ilkelerden çok sonuçlarla ilgilenir. Doğru ile yanlışı belirleyen şeyin amaçtan çok sonuç olduğunu kabul eder. Yararcı anlayışın en önemli davranış formülü şudur: “En çok insan için en büyük mutluluğu sağlayan davranış etik davranıştır.”

Bir başka “öz denetim” kurumu ise “ombudsmanlık” olarak anılır. “Vatandaş
koruyucusu” karşılığındaki bu sözcük, İsveççe kökenlidir. İsveç örneğinden yola
çıkarak, ABD’de uygulama alanı bulan basındaki ombudsmanın görevi, okuyuculardan gelen yayın içeriklerine ilişkin şikâyetleri, yayın organının yetkililerine bildirmek ve bunların tekrarlanmasını önlemektir. Eş deyişle çalıştığı gazetenin gözlemciliğini ve eleştirmenliğini yapmaktır.

Bir paragraf içerisinde herhangi bir cümle başında yeni paragraf başı yapılması gerekiyorsa, bunu belirtmek için paragraf başı “∫” işareti konur.

Türk basın tarihinde ise ilk gazete olan Takvim-i Vekayi’nin (1831) yayımlanmasıyla birlikte başlayan baskı, sansür ya da denetim tartışması, ilerleyen yıllar içerisinde artarak devam etmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra 1935’te 1.Basın Kongresi toplanmış, 1938’de yasayla Basın Birliği kurulmuştur.

Aynı yasayla meslek haysiyet divanları da oluşturulmuş, ancak 1946’da “Batılı ülkelerde benzeri bulunmadığı gerekçesiyle” kaldırılmıştır. Bu süreç içerisinde aynı yıl Ankara, İstanbul ve İzmir’de gönüllü meslek örgütleri olarak gazeteciler cemiyetleri kurulmuştur.

Ambargo: Önceden görme - Off the record: Gazeteci, kendi çabasıyla elde etmedikçe, bir kaynağın verdiği bilgi veya belgenin yayımlanma tarihi konusundaki isteğe uymalıdır. Gazeteci, röportaj, haber, yorum veya görüntü, yayın şekli ne olursa olsun, hazırlığını yayın organındaki sorumlular dışında, kaynağı da dâhil kimseye denetlettirmekle yükümlü değildir. Gazeteci, açıklanmaması kaydıyla (off the record) verilen bilgiyi ve sarfedilen sözleri yayınlamamalıdır.

Haberde tarafsızlık tartışması biraz daha ileride “haber ve yorum” ayrımı üzerinde kilitlenir. Pek çok basın ahlakına ilişkin açıklamada “haber” ve “yorum” arasındaki çizginin kesin bir şekilde ortaya konulması gerektiği ifade edilir. Haberin, gerçeklere ve verilere dayalı bir bilgilendirme olduğu; buna karşın yorum yazılarının ise yayımlayanın düşünce, inanç ya da kişisel yargılarını içerdiği kaydedilir. Bu nedenle haberin gerçeklere dayandırılması ve doğruluğu ispatlanabilir olması koşulu aranır. Haber sunumunda ve betimlemelerde tarafsız olunması, haber başlığı ve özetlerinin mümkün olduğunca doğruları ve eldeki verileri yansıtması beklenir.

Reklam, yayın organlarının mali yapısını güçlendirerek onları iktidarların baskısından korur. Ancak bu kez de reklam verenlerin baskısı dikkat çeker. Yayın kuruluşlarının ayakta kalabilmesi ya da varlıklarını sürdürebilmeleri için reklam, günümüzde vazgeçilmez unsurlar arasında en önde gelmektedir. Bu hayati zorunluluk, ne zaman yayın organlarının kamuya karşı sorumluluklarının ikinci plana itilmesi anlamına gelmeye başlarsa, o noktada etik tartışmanın gündeme geleceği söylenilebilir.  Kuşkusuz ekonomik sıkıntısı bulunmayan yayın organları daha özgür, daha bağımsız ve daha sorumlu yayın yapabilecek güce sahip olacaklardır. "D" seçeneği bu ifadeler ile ters düşmektedir. Çünkü reklam verenin otoritesi zaman zaman özgürlüğü kısıtlamaktadır.

Kriz haberciliğinde yayın kuruluşlarının başlıca beklenti ve istekleri olay yerine giden “ilk” olmak, olayı anında takip edebilmek, görüntü alabilmek, bilgiye erişebilmek, mesleki deneyimli ve uzmanlardan yararlanmak, kısıtlamalardan kurtulmak ve elde ettikleri bilgi ve görüntüleri en hızlı biçimde kamuoyu ile paylaşmaktır.

Alman dil bilimcilere göre ise cümleler, kelime sayısına göre üç anlaşılırlık kategorisinde
sıralanmaktadır. Buna göre 1-13 arasında kelimeli cümleler “çok kolay
anlaşılan" cümle olarak kabul edilmektedir.

Türkçe metinler içinde kolay okunabilirlik ve anlaşılabilirlik için bir cümlenin en fazla 20 kelimeden oluşması ve mümkünse 25 kelimeyi aşmaması tavsiye edilebilir.

Haberde nesnelliğin sağlanması adına karşıt görüşlere yer verilip verilmediği ve eşit
şekilde söz hakkı tanınıp tanınmadığı yorumsuzluk/tarafsızlık denetiminde değerlendirilmelidir.

Felsefeye “ödev ahlakı” kavramını Alman düşünür Immanuel Kant (1724-1804)
kazandırmıştır.

Okuyuculardan gelen yayın içeriklerine ilişkin şikâyetleri, yayın organının yetkililerine bildirmek ve bunların tekrarlanmasını önlemektir. Eş deyişle çalıştığı gazetenin gözlemciliğini ve eleştirmenliğini yapmaktır.

Türkiye Gazeteciler Cemiyetinin 1997 yılında kurulmuş olan Meslek İlkelerini İzleme Komitesi’nin taslağını hazırladığı “Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi”, Cemiyet’in 3 Kasım 1998 yapılan yönetim kurulu toplantısında kabul edilerek kamuoyuna açıklanmıştır.

Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi'ne göre çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldırılarda sanık, tanık ya da mağdur (maktul) olsun 18 yaşından küçüklerin açık isimleri ve fotoğrafları yayımlanmamalıdır.

Amerikan Profesyonel Gazeteciler Derneğinin açıklamasında hangi koşullarda gizli kamera kullanılabileceği şöyle ifade edilmektedir:
• Elde edilecek bilgi çok büyük bir öneme sahipse, yaşamsal bir kamu çıkarı
söz konusuysa ya da halkı önemli bir zarardan koruyacaksa,
• Bu bilgiyi elde edebilmek için diğer tüm haber toplama yöntemleri kullanılmışsa
ve başarısızlığa uğranılmışsa,
• Bilginin açığa çıkarılmasıyla önlenen zarar, bu yöntemle verilen zarardan
daha büyükse gizli kamera kullanılmasına izin verilebilir.

Aksi takdirde rating sağlamak, tiraj kazanmak, habercilik ödülü almak ya da
zaman, para ve enerji tasarrufu sağlamak gibi çeşitli başka amaçlarla gizli kamera
kullanmak ahlaki bulunmaz.

Haber kaynakları kimi zaman bazı bilgileri, kamuoyuna duyurulmaması ya da
yayımlanmaması (gizli kalması) kaydıyla habercilere aktarmakta sakınca görmez.
Genellikle habercinin, kaynağın güvenini kazandığı durumlarda ortaya çıkan bu
durum, “off the record” (gizli ya da kayıt dışı tutulan) bilgi olarak adlandırılır.

Arapça kökenli “tashih” sözcüğü, “düzeltme, düzelti” anlamına gelmektedir.
Haber metinlerinin düzeltilmesine, doğrultulmasına “tashih etme” denilmektedir.