HABER YAZMA TEKNİKLERİ

Her ne kadar bitmiş sayılsa bile haber yazıldıktan sonra muhabirin kendi kendine “acaba bu haberle ilgili daha başka hangi unsurlara yanıt verilmesi gerekliydi?” ya da “bu haberde hangi sorulara yanıt vermedim?” biçimindeki sorularla haberin bir kez daha kontrol edilmesi yararlıdır. Haberde yanıtsız bırakılmış sorular olduğu akla geliyorsa, bu soruların yanıtları eksik bilgileri denetleme aşamasında tamamlanmalıdır. Doğru cevap A’dır.

Örnek verilen sorulardan “Haber metni herhangi bir kuşkuya ihtimal vermekte midir?” seçeneğine verilecek cevap “hayır”, diğerleri “evet” olmalıdır. Doğru cevap E’dir.

Taslak metin ortaya çıktıktan sonra, denetim ve doğrulama aşamalarından son olarak haberin “yayıma hazır” ya da “tamam” olduğuna karar verildikten sonra haber metni yeni baştan okunmalı ve tüm denetim sürecinin aşamaları hızlıca “yeniden” gözden geçirilmelidir. Son okuma aşaması olan bu aşama da tamamlandıktan sonra haber metni yayımlanabilir hâle gelmiş demektir. O hâlde son aşama “haber metnini denetle ve doğrula” şeklinde özetlenebilir. Doğru cevap D’dir.

Her ne kadar kökeninde etik kurallar bulunsa da “hukuk kuralları”, uyulması zorunlu olan ve uyulmadığı takdirde belli bir yaptırımı (hapis, para cezası, hak mahrumiyeti, vs) olan davranışlarla ilgilidir. Doğru cevap C’dir.

Yararcı anlayış; amacın değil, sonucun önemli olduğu üzerinde durur. Önceden belirlenmiş kural ve ilkelerden çok sonuçlarla ilgilenir. Doğru ile yanlışı belirleyen şeyin amaçtan çok sonuç olduğunu kabul eder. Doğru cevap E’dir.

“Gazeteci, inanmadığı bir görüşü savunmaya veya meslek ilkelerine aykırı bir iş yapmaya zorlanamaz” seçeneği gazetecinin haklarından biridir. Diğer seçeneklerde ise gazetecinin temel görevleri ve ilkeleri verilmiştir. Doğru cevap E’dir.

Doğrudan kamu yararı olmadıkça, sahibinin izni dışında belge, fotoğraf, ses yahut görüntü alınmamalıdır. Kamu yararı söz konusu olduğunda dahi, yukarıdakilerin başka hiçbir şekilde elde edilmeyeceğine kesin kanaat getirilmiş olması gerekir. Diğer seçeneklerde ise özel hayatın gizliliğinin geçersiz sayılabileceği başlıca durumlardan bahsedilmektedir. Doğru cevap A’dır.

Özel yaşam alanının nerede başlayıp nerede bittiği konusunda şu söylenebilir: “Kamuya açık alan” herkesin, herkes tarafından serbestçe girip çıkabildiği ya da görülebildiği alanlardır. Genel olarak kişilerin evi, evinin bahçesi ve ek yapıları, otel ve hastane odaları “özel mekân” kapsamındadır.Sokak kaldırımın olduğu seçenek, evin dışında ve kamuya açık alanda sayılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Arapça kökenli “tashih” sözcüğü, “düzeltme, düzelti” anlamına gelmektedir. Doğru cevap A’dır.

Bir paragraf içerisinde herhangi bir cümle başında yeni paragraf başı yapılması gerekiyorsa, bunu belirtmek için paragraf başı “∫” işareti konur. Doğru cevap E'dir.

Habercilikte asıl olan gerçeklik ve doğruluktur. Yanlış anlaşılmanın önüne geçmek de habercinin sorumluluğundadır. Bunun için haberlerin yayından önce mutlaka tekrar tekrar okunması ve gözden geçirilmesi gereklidir. Zarar vermemek, kamu yararını ön planda tutmak, çıkar amaçlı haber yazmamak, etik ve hukuk kurallarına bağlı kalmak da habercinin sorumlulukları arasındadır. Ayrıca haberin okunurluğunun ve anlaşılabilirliğinin denetlenmesi anlamında da bu son aşama oldukça değerlidir.

Yazım yanlışlarının denetimi: Okuma sırasında, haberin ilk aşamasında belirlenmiş olan “odak noktası” yeniden hatırlanır ve bu odak noktasından hareketle öncelikle yazım hataları, cümle ve anlatım bozuklukları kontrol edilir. Yanlış alanda kullanılan sözcükler denetlenir. Yanlış cümleler belirlenerek düzeltilir. Hemen ardından da cümlelerdeki özne-yüklem uyumu kontrol edilir. Her bir cümlenin öznesi ve yüklemi arasındaki uyum denetlenir. Haber metinleri çoğu zaman uzun cümlelerle kurulu olduğu için özne-yüklem uyumu gözden kaçabilmektedir. Art arda gelen cümlelerde aynı haber yüklemlerinin kullanılmış olup olmadığı da bu aşamada kontrol edilir ve tekrarın önüne geçilir. Uzun tonlamalar, jargon, anlaşılmaz sözcükler, teknik sözcükler, karışık ve anlansız sözcükler metinden çıkartılır. Noktalama işaretlerine ayrı bir özen gösterilir.

Ahlak: Belli bir dönemde, belli insan topluluklarınca benimsenmiş, bireylerin birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen geleneksel davranış kurallarıdır. Yanlış ve doğru, iyi ve kötü, erdem ve kusur ile yaptıklarımızı ve yaptıklarımızın sonuçlarını değerlendirmeyle ilgilidir.

Felsefeye “ödev ahlakı” kavramını Alman düşünür Immanuel Kant (1724-1804) kazandırmıştır. Kimi eserlerde “görevci ahlak anlayışı” da denilmektedir. Ahlak olgusuna akıl bağlamında yaklaşan Kant, akıl ve ahlak arasında bağ kurarak ahlakı insana özgü temellere oturtmaya çalışmıştır.

“En çok insan için en büyük mutluluğu sağlayan davranış etik davranıştır.”, “Kamu yararı, gazetecilikte etik davranışın ölçütü sayılabilir”.

“Basın meslek ahlakı” ya da basın etiğinin, Batı dünyasında görece özgür biçimde çalışan gazetecilerin artan çeşitli baskılara karşı kendilerini ve mesleklerini korumak, okurun güvenini kazanmak ve korumak amacıyla uymaya söz verdikleri kurallar olarak ortaya çıktığı söylenebilir. Amerikan Gazete Editörleri Derneği’nin 1923 yılında yayımladığı ilk ilkeler dizisi, bu alandaki ilk yazılı metindir. Geçmişte ve günümüzde bazı ülkelerde bu ilkeler; kural ya da etik kodlar, deontoloji, ahlak ilkeleri gibi çeşitli adlar altında, pek çok basın örgütü (cemiyet, dernek, sendika, konsey vs.) ya da yayın kuruluşunun kendisi tarafından belirlenmiş ve ilan edilmiştir. Bazı ülkelerde ise bunlar, siyasal iktidarlar tarafından kanunlar, kararnameler ya da yönetmelikler çerçevesinde zorunlu olarak kabul ettirilmiştir. Bilinen ilk yazılı basın ahlak yasası 1900’lerin başında İsveç’te kaleme alınmıştır (Girgin, 2000). Ardından pek çok ülkede benzer yasaların çıkarıldığı görülmektedir.

“Öz denetim” kurumu “ombudsmanlık” olarak anılır. “Vatandaş koruyucusu” karşılığındaki bu sözcük, İsveççe kökenlidir. İsveç örneğinden yola çıkarak, ABD’de uygulama alanı bulan basındaki ombudsmanın görevi, okuyuculardan gelen yayın içeriklerine ilişkin şikayetleri, yayın organının yetkililerine bildirmek ve bunların tekrarlanmasını önlemektir. Eş deyişle çalıştığı gazetenin gözlemciliğini ve eleştirmenliğini yapmaktır. Bu uygulama ilk kez Lousville Courrier Journal ve Louisville Times’ta (ABD) gerçekleştirilmiştir.

Türkiye Gazeteciler Cemiyetinin 1997 yılında kurulmuş olan Meslek İlkelerini İzleme Komitesi’nin taslağını hazırladığı “Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi”, Cemiyet’in 3 Kasım 1998 yapılan yönetim kurulu toplantısında kabul edilerek kamuoyuna açıklanmıştır.

Beklenmedik ve ani bir biçimde gelişen, çeşitli biçimlerde yaşamın gündelik akışını kesintiye uğratma ve var olan toplumsal düzeni sarsma potansiyeli taşıyan olay ya da olaylar dizisi kriz durumları olarak adlandırılır.

Bir paragraf içerisinde herhangi bir cümle başında yeni paragraf başı yapılması gerekiyorsa, bunu belirtmek için paragraf başı “∫” işareti konur.