HABER YAZMA TEKNİKLERİ

Fransızca “reporter” fiilinden türeyerek Türkçeye geçtiği kabul edilen röportaj (reportage), modern gazetecilikte çekirdeğini tanıklıktan alan bir yazı türüdür. Fransızcada “reportage” sözcüğü; “gazete için haber toplama”, “bu haberleri anlatan yazı”, “olayın geçtiği yerde derlendiği yazılı, sesli, görüntülü bilgilerin tümü”, “bir gazetecinin, bilgi kaynağı olarak nitelendirilen bir konuşmacı ile yaptığı görüşme”, “bir röportajcının araştırma ve incelemelerinden sonra yazdığı gazete yazısı” ve “görüşüm” gibi çeşitli anlamlara gelir. Röportaj,  bir yazarın, bir konuyu inceleyip araştırarak ve kendi görüşlerini, yorumlarını da ekleyerek oluşturduğu gazete yazısıdır. Bir radyo ya da televizyon habercisi için bir konuyu inceleyip araştırarak hazırladığı ya da bir kimseyle görüşme biçiminde sunduğu program, röportajdır.

Gazetecilikte “mülakat” bir yazı türü olarak ele alındığında, “bir kaynağa sorular yönelterek alınan yanıtların aktarılması” anlamına gelir. Oysa röportaj yazmak için görüşme yapma, soru sorup yanıt alma zorunluluğu yoktur. Hiç görüşme yapmadan ya da gerektiğinde birden çok kişiyle görüşerek de röportaj yazılabilir. Mülakat yazıları genellikle kısa yoldan açık bir anlatımla konuşulanları ortaya koyarken, röportaj yazısında renkli bir anlatım ve süslü bir üslup kullanılabilir ve ayrıntılara girilebilir. Röportajda en önemli özellik; betimleme, tanıtma ve tasvir bakımlarından inanç uyandırmaktır. Bunun için röportaj yazarının, yazdıklarının doğruluğunu ispatlayan fotoğraflarla konuyu, olayları tespit etmesi de beklenir. Hatta bu nedenle fotoğraf için “röportajın kardeşi” denir. Bu hâliyle röportajın yapısında haberden farklı olarak öznelliğin; yani duygu ve düşüncelere dayalı subjektifliğin ön plana çıktığı söylenebilir. Yine de röportajın duygusallıkta ve anlatımda son derece ölçülü olması bir zorunluluk olarak tanımlanır.

Röportaj, okura, sanki oradaymış gibi olayı adım adım izleme şansı sunar. Bu nedenle basit haberden daha çekici gelir. Röportaj yazarı, okurun olayı kendisiyle birlikte izlemesine olanak sağlar. Okur, olayın tanığı haline gelir. Röportajcı, kalemin üzerine tutturulmuş bir göz, bir burun ve bir kulaktır. Çünkü röportaj için görmek, işitmek, hissetmek, yaşamak ve dokunmak gerekir. röportaj, gerçeğe varmaya, gerçeğin kabuğunu kırıp ardında yatan nedenleri yansıtmaya yönelir. Bu yansıtımın açık seçik, içten olması gerekir. Yalana dolana, eski deyişle lafazanlığa yer yoktur röportajda. Öte yandan üzerinde durulan, anlatılmaya, deşelenmeye çalışılan konu ya da sorunun da değişik boyutlarıyla ele alınması gerekir. Bunun için de çok yönlü bir çalışma düzeni içerisine girer röportajcı. Salt izlenimleriyle, gözlemleriyle yetinmez. Üzerinde çalıştığı konuyla ilgili kendinden önce kimler ne söylemişse onu bulur, okur, not alır. Fotoğraflar çeker, teyplerden yararlanır, ses alır. Amaç gerçeği çarpıtmadan konuyu düş gücüyle renklendirmeden vermektir. Bazen bilimsel veriler ve araştırma soruları da işin içine katılır. Böylece hem anlatım tekdüzelikten çıkarılır hem de anlatılanlara inandırıcılık kazandırılır. Özetle, röportaj bir doğruyu ya da gerçeği; araştırma, inceleme, gezip görme yoluyla ya da soruşturma yöntemiyle yansıtır ve böylece okuyucuyu yaşamın içine sokarak yansıttığı gerçeklerle yüz yüze getirir.

Genellikle röportajı yazan kişiye “röportaj yazarı” ya da “yazar” denirken, haber yazan kişiye “muhabir” adı verilir. Röportaj yazarı sıradan bir muhabir (bildirmen) değildir. Gazetede göreve yeni başlayan birine haber yazdırılabilir ama röportaj yazarlığı o kadar kolay değildir. Muhabir, tanık olduğu ya da bilgilerini derlediği olaylar hakkında olup bitenleri özet bir şekilde gerçeğe en yakın biçimde haber yazma kuralları çerçevesinde aktarır. Röportaj yazarı ise iyi bir görüşmeci, incelemeci, araştırmacı ve soruşturmacı olmanın ötesinde güçlü bir analizci ve yorumcu olarak yazısını kendi üslubuyla kaleme alır.

Röportaj, büyük ölçüde yazarın kendi deneyimlerinden hareketle, kendine özgü üslup ve anlatımını kullanabilmesine olanak sağlar. Hatta röportaj yazarı, “ben” ya da “biz” özneli anlatımda bulunabilir. Röportaj, özneldir. Ancak haber muhabiri bu kadar özgür değildir. Büyük ölçüde haber yazma tekniklerinden birini izlemek durumundadır. Anlatım şekli de belirli kurallara uymak zorundadır. Kendisini olaydan soyutlayarak, üçüncü tekil şahıs kullanarak ve olayı tarafsız kalmaya çalışarak aktarır. Röportaj ise genellikle öyküleyici bir anlatıma sahiptir. Bu nedenle de genellikle anlatımda şimdiki zaman kullanılır. Haber dili ise genellikle di’li geçmiş zamandır. Haberdekinin aksine, röportajda gereksiz sözcük ya da tümce ögeleri kullanmaktan sakınılmaz.

Haberde yer alan bilgilerin gerçekliğinin kuşku uyandırmaması beklenir. Bunun için de kaynaklara atıfta bulunulur ve çoğu zaman doğrudan anlatım tercih edilir. Oysa röportaj yazarı daha rahat değerlendirmede bulunabilir ve sonuç çıkarabilir. Röportajdaki yorum ve anlatım serbestliği, gerçeğin çarpıtılmasına yol açacak bir tutumun benimsenmesi anlamına da gelmez. Çünkü röportaj da haber gibi gerçeği yansıtmalıdır. Söylentiler, kaynağı doğrulanmamış bilgiler, kanıtlanmamış belgelerle ne röportaj yazısı, ne de haber yazılır. Röportaj yazarı var olmayan bir dünya yaratmakla değil; var olan dünyanın bilinmeyen, tanınmayan, saklı kalmış, vurgulanmayan yanlarını insanlara göstermekle yükümlüdür

Açıklayıcı ve yorumlayıcı röportaj: Görünenin ötesini, sahne arkasını aktarmaya çalışır.
Diğer röportaj türleri ise;

Haber röportaj: Haberi oluşturan olaya bağlıdır.
İlgi çekici (duygusal içerikli) röportaj: Okuyucu, izleyici ya da dinleyiciyi duygusal yönden etkilemeyi amaçlar.
Biyografik röportaj: Röportaj yapılan kişiyi tanıtır.
Tarihsel röportaj: Doğum, evlenme, yıl dönümü, temel atma ve açılış törenleri, kentler, sanat eserleri, tiyatrolar, yıkıntılar, buluşlar ya da keşifler gibi tarihî olayları konu alır.                                                            Bir şeyin nasıl yapıldığını gösteren röportaj;                                                                                                            Yerel bir durumu anlatan röportaj;

Macera ve kişisel hikaye röportajı;

Gezi yazısı ile röportaj arasındaki ilişkiye değinmek yerinde olacaktır. Çünkü gezi yazılarıyla röportajın akrabalığı vardır. Ancak bu akrabalık, yöntemseldir. Gezi yazıları da röportaj yazılarının kullandığı araştırma, inceleme, bilgi ve belge toplama yollarından yararlanır. Gezi yazısı: Bir yazarın gezdiği, gördüğü ve incelediği yerlerden edindiği bilgi, görgü ve izlenimleri yansıtan yazıya gezi yazısı denir. Gezilen yerin doğal güzelliklerini, insanların yaşayışını, kıyafetlerini töre ve geleneklerini, hukuki yapısını refah ve iş düzeylerini ve o yerin coğrafi özelliklerini anlatması bakımından önemlidir. Çoğunlukla tarih, coğrafya, hukuk, sosyoloji, dil, sanat ve edebiyat gibi bilim dallarına da kaynaklık eder. Dil ve anlatım yapısıyla, öyküleme yönüyle röportaj, gezi yazılarından ayrılır. Gezi yazılarında ilgi çekici yerler anlatılır; röportajda ise asıl amaç haberde de olduğu gibi belli konulara dikkat çekmek, belli sorunlara işaret etmek, olayların ardındaki gerçekleri sorgulamak ve sonuçta kamuoyu oluşturmaya çalışmaktır. Röportajlar, gezi yazılarına oranla yalnızca gözlemlerin ürünü değil, araştırma, soruşturma ve görüşmelerin sonucu yalın ve özgün biçim verilmiş, evrensel anlama ulaşmak için de iyice irdelenmiş tanıklık belgeleridir. Röportaj, gerçekleşen olayın özüne ulaşarak, olay yerinde bulunamayan okurun gözü kulağı olmak; gözlemci ve olay tanığı gibi davranarak görüleni, yaşananı, farkına varılanı, hissedileni ve işitileni abartmadan, kişisel değerlendirmeleriyle  yoğurarak ama yozlaştırmadan, yorumlar katmadan, yandaş ya da karşıt olmadan, nesnel bir biçimde betimleyerek aktarmaktır.

Gazeteciliğin temeli soru sormaktır. Haber toplayan gazeteci öncelikle soru sorar. Habercilikte, görüşme sırasında sorulan soruların ve alınan yanıtların aynen karşılıklı bir konuşma gibi yayımlandığı yazı türüne “söyleşi” ya da “sohbet” denir. Bu noktada gazetecilikteki “görüşme” ile “söyleşi” arasındaki ilişki üzerinde durulabilir. Aslında söyleşi, görüşmeye dayanır. Ancak aradaki fark; söyleşinin büyük ölçüde belirli bir hazırlığın sonucu gerçekleşen görüşme olmasıdır. Görüşme ise çoğunlukla ani gelişir ve gündemdeki konuya ilişkin birkaç sorudan fazlasını içermez. Görüşmenin kısa olanı makbul sayılırken; daha fazla sorunun yönetileceği tahmin edilen ortalama bir söyleşi için yapılan görüşme çok daha uzun sürecektir. Görüşme en temelde bir haber toplama tekniğidir ve pek çok haberde, haber kaynağı ile görüşmede bulunulur. Oysa “söyleşi” gazetecilikte bir yazı türüdür ve karşılıklı soru-yanıta dayalı sohbeti konu alır. Söyleşinin yazım şekli de soru-yanıt şeklindedir. Görüşme, genellikle ters piramit tekniğiyle yazılan haberler için yapılır. Söyleşi yazısında ortam, konuşulan kişinin ruh hâli ve davranışları gibi görüşme konusu dışındaki unsurlara da yer verilirken, görüşmeyle yazılan haberlerde bunlar bulunmaz. 

Diğer seçeneklerde bulunan anlatım biçimleri, gazetecilikte başvurulan farklı özellikleri olan yazı çeşitleridir.

Görüşmeden önceki “ev ödevi”, görüşmeye ilişkin olarak aşağı yukarı “beş soru” hazırlamaktan geçer. Görüşme için hazırlanacak sorular yeni bilgiler almaya yönelik, eldeki bilgileri doğrulatmaya yönelik ya da daha önce yayımlanmış bilgileri yalanlamaya yönelik olabilir. Sorular karşı bir tavrın ifadesi olmamalıdır ve muhabirin / yazarın kendi görüşlerini içermemelidir. Sorular kısa ve  net olmalı, bir soru cümlesi birden çok soru içermemelidir. Sorular birtakım görüşleri onaylatmaya yönelik ifadeler yerine, açık uçlu ve görüş almaya dönük olmalıdır. Gizlenmiş bilgi içermemelidir. Sorular, belirli bir amaca yönelik “uygun” ve “mantıksal” bir sıra izlemelidir. Soruların dili; uzman dili olmaktan çok, halkın dili olmalıdır. Bu sırada söyleşinin amacı, ne şekilde yayımlanacağı, hedef kitlenin kim olduğu gibi noktalar da göz önünde bulundurulmalıdır. Öte yandan randevulu olmayan görüşmelerde “ön çalışma” imkânı olmaz ve o durumda “bilgi birikimine” başvurmak gerekir.

Gazetecilik alanında röportaj; daha çok araştırmaya, incelemeye, soruşturmaya dayalı, birtakım gerçeklerin belirlenmesini amaçlayan, çok yönlü, renkli anlatıma sahip yazı türüdür.

İlgi çekici röportaj; Okuyucu, izleyici ya da dinleyiciyi duygusal yönden etkilemeyi amaçlar. 

Açıklayıcı ve yorumlayıcı röportaj; Görünenin ötesini, sahne arkasını aktarmaya çalışır. Cevap C'dir.

Biyografik röportaj; röportaj yapan kişiyi tanıtır. Cevap D'dir.

Bir şeyin nasıl yapıldığını gösteren röportaj: Yol gösterir, yöntem ve teknikleri tanıtır. Nasıl yemek yapılır, çiçeklere nasıl bakılır vb.. Cevap E'dir

Söyleşi; görüşme yoluyla elde edilen bilgilerin, bir sohbet havasında soru ve cevaba dayalı olarak kaleme alındığı yazı türüdür. Cevap A'dır.

Mülakat; kişinin tutum ve fikirlerini öğrenmek amacıyla sorular sormak ve alınan yanıtlarla bir konuyu aydınlatmak üzere yapılan görüşmedir. Cevap B'dir.

Tarihsel röportaj: Doğum, evlenme, yıl dönümü, temel atma ve açılış törenleri, kentler, sanat eserleri, tiyatrolar, yıkıntılar, buluşlar ya da keşifler gibi tarihî olayları konu alır. Cevap C'dir.

Macera ve kişisel hikâye röportajı: Anıları konu alır. Seyahatler, savaşlar vs. Cevap D'dir

Haber röportaj: Haberi oluşturan olaya bağlıdır. Cevap E'dir.