HABER YAZMA TEKNİKLERİ

Mülakat;kişinin tutum ve fikirlerini öğrenmek amacıyla sorular sormak ve alınan yanıtlarla bir konuyu aydınlatmak üzere yapılan görüşmeye verilen addır.

Röportaj: Gazetecilik alanında röportaj; daha çok araştırmaya, incelemeye, soruşturmaya dayalı, birtakım gerçeklerin belirlenmesini amaçlayan, çok yönlü, renkli anlatıma sahip yazı türüdür.

Gazetecilik uygulamalarındaki röportaj yazılarına “haberin büyütülmüşü” denir.

Nesnellik: Haberin, gerçeğin bir yansıması olarak muhabir tarafından tarafsız, nesnel ya da objektif bir şekilde aktarılması istenir ya da bu iddiayı taşıması değerli bulunur. Haber yazmada, sıfat ve zarf kullanımında dikkatli olunması tavsiye edilir. Oysa röportaj yazısında yazarın öznel algı ve anlatımı söz konusudur. Bu nedenle sıfat ve zarf kullanımında yazar alabildiğinde rahat davranır. Ancak yine de kimilerine göre röportaj yazarının açık açık yorumda bulunması da uygun görülmez.

Gazetecilik uygulamalarında röportaj türleri denildiğinde ise “renkli haber” tanımından hareketle şu sınıflandırma dikkati çeker (Tokgöz, 2003):

1. Haber röportaj: Haberi oluşturan olaya bağlıdır.

2. İlgi çekici (duygusal içerikli) röportaj: Okuyucu, izleyici ya da dinleyiciyi duygusal yönden etkilemeyi amaçlar.

3. Biyografik röportaj: Röportaj yapılan kişiyi tanıtır.

4. Tarihsel röportaj: Doğum, evlenme, yıl dönümü, temel atma ve açılış törenleri, kentler, sanat eserleri, tiyatrolar, yıkıntılar, buluşlar ya da keşifler gibi tarihî olayları konu alır.

5. Açıklayıcı ve yorumlayıcı röportaj: Görünenin ötesini, sahne arkasını aktarmaya çalışır.

6. Bir şeyin nasıl yapıldığını gösteren röportaj: Yol gösterir, yöntem ve teknikleri tanıtır. Nasıl yemek yapılır, çiçeklere nasıl bakılır vs.

7. Macera ve kişisel hikâye röportajı: Anıları konu alır. Seyahatler, savaşlar vs.

8. Yerel bir durumu anlatan röportaj: Yerel bir toplumdaki konuları kapsar. Son olarak haber ve röportaj ayrımına ilişkin olarak şunu da eklemek gerekir: Neredeyse her gazeteci röportaj yapar ve Binyazar’ın (1975) da ifade ettiği gibi “röportaj, önünde hesap verilen bir sınav tahtası gibidir”.

Kronolojik anlatım: Öyküleyici anlatım da denir. En kolay röportaj yazısı hazırlama yollarından biridir. Çünkü olayın başlangıcından itibaren alınan notlar ya da yaşanan gelişmeler sırasıyla yazıya geçirilir.

Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde ise “söyleşi” için şu üç karşılık verilir: “1. Arkadaşça, dostça karşılıklı konuşma, hasbihâl, sohbet, 2. Belli bir konuda alanla ilgili kişilerin katıldığı bilgilendirme toplantısı, 3. Bir bilim veya sanat konusunu, konuşmayı andıran biçimde inceleyerek anlatan edebiyat türü, sohbet.”

Söyleşi, işin özünde bir tür görüşmedir. Bu nedenle görüşmede dikkat edilmesi gereken kurallar, söyleşi için de geçerlidir.

Söyleşi kiminle yapılır

Söyleşi nasıl hazırlanır

Söyleşiye nasıl başlanır

Söyleşi sırasında neler yapılır

Söyleşi nasıl sonlandırılır

Nezaketli olmak görüşmenin altın kuralıdır. “Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır” sözü akıldan çıkarılmamalıdır. Karşı tarafta korku uyandırmamak da gerekir.

Çünkü genellikle sayfanın başında “şemsiye başlık” yer alır. Bunun altında giriş bulunur. Devamında ise soru ve yanıtlar yer alır. Ancak bu soru ve yanıtlar, kronolojik anlatımda olduğu gibi görüşme sırasında sorulduğu sıra ile ve eksiksiz bir biçimde değil, yalnızca önemli olanlara öncelik ve yer verilerek ve önemsiz bulunanlar metinden çıkarılarak sayfaya konur

Röportaj daha çok araştırmaya, incelemeye, soruşturmaya dayalı, birtakım gerçeklerin belirlenmesine çalışılan, çok yönlü, renkli anlatıma sahip bir gazetecilik yazı türü olarak tanımlanır. Gazetecilik alanında röportaj; daha çok araştırmaya, incelemeye, soruşturmaya dayalı, birtakım gerçeklerin belirlenmesini amaçlar.

Gazetecilikte “mülakat” bir yazı türü olarak ele alındığında, “bir kaynağa sorular yönelterek alınan yanıtların aktarılması” anlamına gelir. Oysa röportaj yazmak için görüşme yapma, soru sorup yanıt alma zorunluluğu yoktur. Hiç görüşme yapmadan ya da gerektiğinde birden çok kişiyle görüşerek de röportaj yazılabilir. Mülakat yazıları genellikle kısa yoldan açık bir anlatımla konuşulanları ortaya koyarken, röportaj yazısında renkli bir anlatım ve süslü bir üslup kullanılabilir ve ayrıntılara girilebilir. Röportajda en önemli özellik; betimleme, tanıtma ve tasvir bakımlarından inanç uyandırmaktır. Röportajın duygusallıkta ve anlatımda son derece ölçülü olması bir zorunluluk olarak tanımlanır.

Röportaj: Gazetecilik alanında röportaj; daha çok araştırmaya, incelemeye, soruşturmaya dayalı, birtakım gerçeklerin belirlenmesini amaçlayan, çok yönlü, renkli anlatıma sahip yazı türüdür.

Söyleşi (sohbet): Gazetecilik alanında söyleşi; görüşme yoluyla elde edilen bilgilerin, bir sohbet havasında soru ve cevaba dayalı olarak kaleme alındığı yazı türüdür.

Gazetecilikte “mülakat” bir yazı türü olarak ele alındığında, “bir kaynağa sorular yönelterek alınan yanıtların aktarılması” anlamına gelir. Oysa röportaj yazmak için görüşme yapma, soru sorup yanıt alma zorunluluğu yoktur. Hiç görüşme yapmadan ya da gerektiğinde birden çok kişiyle görüşerek de röportaj yazılabilir. Mülakat yazıları genellikle kısa yoldan açık bir anlatımla konuşulanları ortaya koyarken, röportaj yazısında renkli bir anlatım ve süslü bir üslup kullanılabilir ve ayrıntılara girilebilir (Bülbül, 2000). Röportajda en önemli özellik; betimleme, tanıtma ve tasvir bakımlarından inanç uyandırmaktır. Bunun için röportaj yazarının, yazdıklarının doğruluğunu ispatlayan fotoğraflarla konuyu, olayları tespit etmesi de beklenir. Hatta bu nedenle fotoğraf için “röportajın kardeşi” denir. Bu hâliyle röportajın yapısında haberden farklı olarak öznelliğin; yani duygu ve düşüncelere dayalı subjektifliğin ön plana çıktığı söylenebilir. Yine de röportajın duygusallıkta ve anlatımda son derece ölçülü olması bir zorunluluk olarak tanımlanır.

Çoğu zaman edebiyatın bir dalı olarak gösterilen röportaj yazısında, olayın çatısını çatmak, kişilerin olay içindeki rollerini, sorumluluk ve yetkilerini tanımlamak, nedensel bağlantıları ortaya çıkarmak için genellikle araştırma, inceleme ya da soruşturmaya gerek duyulur. Ancak, bunlar yapılmadan da röportaj yazılabilir. Örneğin bir gecekondu yıkımına tanıklık edilerek ve röportajın yapısal ögeleri kullanılarak çok iyi bir röportaj yazısı yazılabilir.

Genellikle röportajı yazan kişiye “röportaj yazarı” ya da “yazar” denirken, haber yazan kişiye “muhabir” adı verilir. Röportaj yazarı sıradan bir muhabir (bildirmen) değildir.

Hikmet Çetinkaya’nın ifadesine göre de röportaj, haberin vurucu gücünü pekiştiren, sağlam boyutlar getiren, belgesel ağırlığı fotoğrafla bütünleştiren, resmî verilere dayalı bir yazı türüdür. Nail Güreli de röportaj için “yaşamın bir kesitini edebiyatla belgeleme sanatıdır” der.

Bir yönüyle makale, bir yönüyle gezi yazılarını andıran röportaj yazıları, makale gibi sağlam bir düşünce ya da tezi savunur. Yazar sorunu yerinde inceler, gezip görür; halka, varsa mağdurlara ve yetkili kişilere sorular sorar, yanıtlar alır.

Haber ve röportaj arasındaki farkı Yaşar Kemal şöyle dile getirir: “Haber bir soyutlama, geniş bir çerçeve işidir. Haber bir yaşam değildir, belki de yaşamın geniş bir gölgesidir. Gazetecilikte haber, radyodan, televizyondan da önce okuyucu doyurmuyordu. Ancak röportaj çıkıncadır ki, okuyucu yaşamla, yaşamın, olayların özüyle karşı karşıya gelebildi. Haber, gerçeğin kaba yansıması; röportajsa yaşamın özüne, gerçeğin özüne doğru bir iniştir.”

Röportaj türleri... “Haber türleri” denildiğinde akla çoğunlukla haberin konusu (emniyet, ekonomi, spor, magazin vs.) ya da yayımlanacağı kitle iletişim aracı (gazete, dergi, radyo, televizyon vs.) gelir. Gazetecilik uygulamalarında röportaj türleri denildiğinde ise “renkli haber” tanımından hareketle şu sınıflandırma dikkati çeker:

1. Haber röportaj: Haberi oluşturan olaya bağlıdır.

2. İlgi çekici (duygusal içerikli) röportaj: Okuyucu, izleyici ya da dinleyiciyi duygusal yönden etkilemeyi amaçlar.

3. Biyografik röportaj: Röportaj yapılan kişiyi tanıtır.

4. Tarihsel röportaj: Doğum, evlenme, yıl dönümü, temel atma ve açılış törenleri, kentler, sanat eserleri, tiyatrolar, yıkıntılar, buluşlar ya da keşifler gibi tarihî olayları konu alır.

5. Açıklayıcı ve yorumlayıcı röportaj: Görünenin ötesini, sahne arkasını aktarmaya çalışır.

6. Bir şeyin nasıl yapıldığını gösteren röportaj: Yol gösterir, yöntem ve teknikleri tanıtır. Nasıl yemek yapılır, çiçeklere nasıl bakılır vs.

7. Macera ve kişisel hikâye röportajı: Anıları konu alır. Seyahatler, savaşlar vs.

8. Yerel bir durumu anlatan röportaj: Yerel bir toplumdaki konuları kapsar. Son olarak haber ve röportaj ayrımına ilişkin olarak şunu da eklemek gerekir:

Röportaj yazı türünün tarihinin milattan önceki döneme uzandığı söylenir. Kimi yazarlar, Heredot (M.Ö.484-430)’u kaleme aldığı gezi yazıları nedeniyle dönemin insanlarını günümüze taşıyan kişi olarak “ilk röportaj yazarı” şeklinde gösterir.

Gazetecilik uygulamalarında röportaj türleri denildiğinde “renkli haber” tanımından hareketle şu sınıflandırma dikkati çeker:

Gezi yazıları da röportaj yazılarının kullandığı araştırma, inceleme, bilgi ve belge toplama yollarından yararlanır. Gezi yazılarında ilgi çekici yerler anlatılır; röportajda ise asıl amaç haberde de olduğu gibi belli konulara dikkat çekmek, belli sorunlara işaret etmek, olayların ardındaki gerçekleri sorgulamak ve sonuçta kamuoyu oluşturmaya çalışmaktır. Röportajlar, gezi yazılarına oranla yalnızca gözlemlerin ürünü değil, araştırma, soruşturma ve görüşmelerin sonucu yalın ve özgün biçim verilmiş, evrensel anlama ulaşmak için de iyice irdelenmiş tanıklık belgeleridir. Röportaj gerçekleşen olayı yorum katmadan nesnel bir biçimde betimler.