HABER YAZMA TEKNİKLERİ

Ters piramit tekniği bir haber tekniği olarak özelliğini korumuş ve haber yazma teknikleri arasında en çok kullanılanı olarak giderek daha yaygın hale gelmiştir.

Haber yazma kuralları içinde en eskisi ve en çok kullanılanı ters piramittir. Tekniğin bu uzun ömrünün ardında sihirli bir formül yatar. Çünkü bu teknikte habere yönelik bilgilerin, hedef kitlenin ilgisine göre, en önemliden daha az önemliye doğru sıralanması öngörülür. Söz konusu önemlilik sıralaması nedeniyle bu tekniğe, ters dönmüş bir piramit şeklini andırdığından ters piramit adı verilmiştir.

Günlük yayın organlarında haber okumak isteyenlerin çoğunlukla uzun masalları okuyacak zamanları yoktur ve ne olup bittiğini hızlı bir şekilde öğrenmek isterler. Onun için haberlerin daha en başta neler olup bittiğini anlatması beklenir. Masalda olayın giriş, gelişme ve sonuç bölümleri bulunurken, haberde sonuç en başta yer alır. Olayın sonunda ne olmuşsa, o en başta söylenir.

Günümüzde yaklaşık olarak gazete haberlerinin yüzde 80’i ve haber ajanslarından gelen haberlerin de neredeyse tamamının ters piramit tekniği ile yazıldığı söylenebilir. Internette yayınlanan haberlerin büyük bölümü için de bu tekniğin kullanıldığı görülmektedir. Okumayı kolaylaştırıp tekrarı önleyen, merakı tatmin eden, sayfa düzenini, haberi kesme ve genişletmeyi kolaylaştıran ve haber yazımını hızlandıran ters piramit tekniği, bütün haber türleri ve iletişim araçları için uygulama olanağına sahiptir.

Ters piramit tekniği ile yazılmış haberlerin büyük çoğunluğunda özetleyici giriş tekniği kullanılmaktadır. Ardından da olayın ayrıntılarına değinilir.

Bir olaya ilişkin en önemli unsurun hangisi olduğuna ve hangi unsurların onu takip etmesi gerektiğine muhabir karar verir. Muhabirin kişisel değerlendirme yeteneği zaman içinde gelişir.

A, B, C ve D seçeneklerindeki sorular yanıtlandığı takdirde haberin en önemli unsurunun hangisi ya da hangileri olduğu ortaya çıkar.

Bir yangın karşısında gazeteci ya da muhabir en önemliden başlayarak gerekli bilgileri karşı tarafa hızlı ve özlü bir şekilde aktarabilirler.  Muhabir yangının nasıl başladığına ait hikayeyi uzun uzun, baştan sona anlatmak yerine, evin yanmakta olduğunu ve evin adresini telefonu açar açmaz itfaiye merkezindeki görevliye söyleyebilir. Ters piramit tekniğinde aslında uygulanması gereken kural tam da budur.

Bir haber muhabirin elinden çıktından sonra bir ya da birkaç üst sorumlunun denetiminden geçer. Kimi zaman muhabirin yazdığı haber ile yayımlanan haber arasında dağlar kadar farklılık oluşabilir. Farklı bakış açıları, habere farklı boyutlar kazandırır. Bunun gibi farklı muhabirlerin yazdıkları haberlerde farklı olabilir.

Ters piramit tekniği ile yazılmış haberleri diğer haber yazma teknikleri ile yazılmış haberlerden ayırmanın en pratik yolu, haberin özetinin girişte verilip verilmediği, haberin en önemli bilgilerinin girişte bulunup bulunmadığı ve haberin devamında ayrıntıların giderek azalan önem sırasına göre yer alıp almadığı sorularına dikkat etmekten geçer.

Ters piramit tekniği ile haber yazacak muhabirin öncelikle anlatacağı olaya ilişkin temalar arasında bir önemlilik sıralaması oluşturması gerekir.

Ters piramit tekniğinin yapısı; özetleyici giriş, ayrıntılar: açıklama ve diğer bilgiler, geçmiş hakkında bilgi ve sonuç bileşenlerinden oluşmaktadır.

Bir yangın haberinde muhabirin rutin olarak sorması ve yanıtlaması gereken baz sorular şunlar olabilir:

Yangın ne zaman başladı?

İtfaiye merkezine ne zaman bildirildi?

Kim bildirdi?

İtfaiye aracının gelmesi ne kadar zaman aldı?

Yangının söndürülmesi ne kadar zaman aldı?

Yangının nedeni nedir?

Bu yıl dikkatsiz sigara içenlerin neden olduğu yangın sayısı nedir?

Bu sayı geçen yıla oranla nasıl değişmiştir?

Yangında yaralı ya da ölü var mıdır?

Hasar ne kadardır?

Ev sahibi kimdir?

Evin yangın sigortası var mıdır?

Zararı dikkatsiz sigara içen kişi mi karşılayacaktır?

Bu olayla ilgili normal olmayan bir durum var mıdır?

Olay başka kimleri ilgilendirmektedir?

Yeni aldıkları otomobille pikniğe giden Mehmet Ateş, eşi Habibe ve çocukları (KİM?) kamyonun altında kalarak (NASIL?) can verdi (NE?). Kazaya saat 05:30’da bitmesi gereken trafik çalışmasının hafta sonu nedeniyle sarkıtılmasının sebep olduğu iddia edildi (NEDEN?).

Ne ve neden: Asma dalından rahatsız olduğunu söylemeleri üzerine gerçekleşen olay

Verilen haber cümlesinde nasıl ögesi bulunmamaktadır.

Verilen örnek ters piramit tekniğinde haberin kısaltılabilmesine bir örnektir.

Internet kullanıcılarının haber okumak için ayırdıkları süre gazete okuyanlara göre daha azdır

Ters piramit tekniğinde haberin bütün ağırlığı ya da haber değeri taşıyan en önemli bilgi; özet bir şekilde en başta, giriş bölümünde verilir

Sayfaya sığmayan uzun haberlerin kesilmesi gerektiğinde önemsiz ya da ayrıntı bilgilere yer verilen en alttaki paragrafları atarak ya da keserek haberi kısaltabilmek mümkündür. Bu da haber metinlerinin hızlı bir şekilde işlenebilmesi anlamına gelir. Giriş paragrafına bakan editör, başlığın uygunluğunu denetleyebilmekte; uzun gelen haberlerde son paragrafları atarak haberleri kısaltabilmektedir. Bu kullanım avantajlarını sağlayan başka hiçbir yazım tekniği yoktur.