HABER YAZMA TEKNİKLERİ

Haber yazma kuralları içinde en eskisi ve en çok kullanılanı ters piramittir. Tekniğin bu uzun ömrünün ardında sihirli bir formül yatar. Çünkü bu teknikte habere yönelik bilgilerin, hedef kitlenin ilgisine göre, en önemliden daha az önemliye doğru sıralanması öngörülür.

Ters piramit tekniği muhabirlerin Amerika Birleşik Devletleri’nde İç Savaş döneminde; yani 1850’lerde, telgrafla haber geçmek için geliştirdikleri bir tekniktir.

Haberin en önemli unsurları haberin giriş cümlesinde özetlenir. Haberin odak noktası giriş cümlesinde ifade edilir. Ters piramit tekniğiyle yazılmış haberlerin aşamaları; Özetleyici giriş, Ayrıntılar (açıklama ve diğer bilgiler), geçmiş hakkında bilgi, sonuç.

Haberin gövdesi kapsamında ayrıntılara yer verilen gövde bölümünde ise genellikle olayın “neden” ve “nasıl” olduğu kronolojik bir sıra içerisinde açıklanır.

Ters piramit tekniğinde aslında uygulanması gereken kural tam da budur. İlk yapılması gereken şey; en önemli, en can alıcı ya da haber değeri anlamında en yüksek değere sahip bilginin en başta verilmesidir.

5N 1K kuralına göre eğitim temalı haberlerde kim ya da kimlerin öldüğünden daha farklı konulara odaklanılmaktadır.

Cinayet haberleri de çoğunlukla ters piramit tekniği ile yazılır.

Ters piramit tekniği ile yazılmış haberleri diğer haber yazma teknikleri ile yazılmış haberlerden ayırmanın en pratik yolu, haberin özetinin girişte verilip verilmediği, haberin en önemli bilgilerinin girişte bulunup bulunmadığı ve haberin devamında ayrıntıların giderek azalan önem sırasına göre yer alıp almadığı sorularına dikkat etmekten geçer.

Sonuç olarak ters piramit tekniği ile haber yazmanın en pratik yolu özetleyici bir girişte bulunmak ve olaya ilişkin haber unsurlarını önemlilik sıralaması içerisinde en önemliden daha az önemliye doğru sıralamaktan geçer.

Ters piramit tekniği ile yazılmış bir şampiyona haberinde en önemli bilgiler ilk paragraflarda verildiği için sondan başlayarak istenilen paragrafları atmak haberin anlatım yapısını bozmaz. Dolayısıyla haberin ayrıntılarına ilişkin bilgiler haberden çıkarıldığında haberi yeniden yazmak gerekmez.

Ters piramit tekniğinin en büyük avantajı şu saptamaya dayanır: Gazete okurlarının bir gün içerisinde gazete okumaya ayırdıkları sürenin yaklaşık 15 ile 25 dakika arasında değiştiği hesaplanmaktadır. Internet kullanıcılarının haber okumak için ayırdıkları süre ise daha azdır. Bu nedenle, eğer bir muhabirin iki otomobilin çarpışması haberini, öyküleyici tarzda, otomobil sürücüsünün sabah evinden ayrılmasıyla başlattığı düşünülürse, hikâye uzar da uzar ve pek çok okuyucu gazete okumaya ayırdığı süre içerisinde kazanın sonunda belki de otomobil sürücüsünün ölmediğini öğrenemez. Bunun yerine böyle bir haber genellikle olayın sonucu ile başlar.

Haber yazma kuralları içinde en eskisi ve en çok kullanılanı ters piramittir. Tekniğin bu uzun ömrünün ardında sihirli bir formül yatar. Çünkü bu teknikte habere yönelik bilgilerin, hedef kitlenin ilgisine göre, en önemliden daha az önemliye doğru sıralanması öngörülür. En can alıcı, en önemli bilgi en başta verilir ve ardından konunun ayrıntılarına değinilir.

Ters piramit tekniğinde haberin bütün ağırlığı ya da haber değeri taşıyan en önemli bilgi; özet bir şekilde en başta, giriş bölümünde verilir. Bu nedenle ters piramit tekniği ile yazılmış haberlerin büyük çoğunluğunda özetleyici giriş tekniği kullanılır. Ardından da olayın ayrıntılarına değinilir. Konuyla ilgili yapılan açıklamalar, ileri sürülen deliller, ortaya çıkan durumlar, olayın geçmişine ilişkin bilgiler sıralanır. Bunlar da yine muhabirin karar vereceği önemlilik sıralaması içerisinde sunulur. Sonuçta ise bir haber sonlandırma ifadesi yer alır.

Genel olarak ters piramit tekniği ile yazılmış haberler, iki ayrı bölümden oluşur:

(1) Giriş paragrafı: Girişte olayın ne olduğu ve sonucu özet olarak verilir. Genellikle haber değeri açısından yapılacak önemlilik sırasına göre; “ne”, “nerede”, “ne zaman” ve “kim” sorularının yanıtları giriş bölümünde yer alır.

(2) Haberin gövdesi: Ayrıntılara yer verilen gövde bölümünde ise genellikle olayın “neden” ve “nasıl” olduğu kronolojik bir sıra içerisinde açıklanır.

ters piramit tekniği ile yazılmış haberlerin büyük çoğunluğunda özetleyici giriş tekniği kullanılır. Ardından da olayın ayrıntılarına değinilir. Konuyla ilgili yapılan açıklamalar, ileri sürülen deliller, ortaya çıkan durumlar, olayın geçmişine ilişkin bilgiler sıralanır.

Yukarıdaki haber cümlesinin haber öğelerine ilişkin soruların yanıtları şu şekildedir:

Ne? Yangın

Nerede? Kurtuluş Mahallesi

Ne zaman? Salı gecesi

Neden? Dikkatsizlik

Nasıl sorusunu cevabı giriş cümlesinde bulunmamaktadır.

Ters piramit tekniği ile yazılan haberlerde öncelikle olayla ilgili olarak “okuyucuyu ilgilendiren” en önemli unsurun ne olduğu bulunmalıdır. Yangının nedeni nerede ne zaman gerçekleştiği, nasıl olduğu ters piramit tekniğinde önce verilmesi gereken bilgiler arasındadır. Aynı mahallede bir önceki hafta da yangın çıkması ise geçmiş bilgisi olarak kabul edilebileceği için haber giriş paragrafında bulunmamalıdır.

Verilen haber cümlesinin öğeleri şu şekilde açıklanabilir:

Kim: Ateş ailesi
Nerede: Avcılar O-2 Otoyolu’nda
Neden: (karşı) şeride geçip kamyonla çarpışarak

Ne: Kamyonla çarpıştı (Trafik kazası)
Kim: Sürücü Mehmet Ateş, eşi ve 3 çocukları

Ne: Öldüler

Bu haberlerin yazımında genellikle şu unsurlara dik- kat edilir:

Emniyet yetkililerinden olay ve kişiler ile ilgili bilgi alınması,

Olayın tanıkları ile görüşülerek bilgi alınması,

Olaya karışan kişileri tanıyan kişilerden ve yakınlarından dikkatli ve özenli bir biçimde bilgi alınması,

Ölü ve yaralı sayısının kesin bir biçimde öğrenilmesi,

Olaya adı karışanların kimlikleri, adresleri ve yaşamları hakkında bilgi toplanması,

Olay ile ilgili olarak aranan kişiler varsa bunların kimliklerinin ve eşgallerinin tanımlanması,

18 yaşından küçüklerin kimliklerinin açık bir biçimde yazılmasının Basın Kanu- nu çerçevesinde de yasak olduğunun bilinmesi,

Cinayetin olası nedenleri ve sonuçlarının farklı kaynaklardan öğrenilmesi,

Olayın neden ve sonuçlarının duygusallıktan arındırılarak aktarılması,

İleri sürülen nedenlerle ilgili olarak bir kez daha “iyi ama niye?” sorusunun sorulması,

Cinayette kullanılan aletler ve uygulanan yöntemin kesin bir biçimde öğrenilmesi,

Mümkünse yaralıların, zanlıların, emniyet görevlilerinin, savcının, adliye doktorunun ve diğer görevlilerin sözlerinin kaydedilmesi,

Görgü tanıklarının ve olayla ilgili diğer kişilerin sözlerinin kaydedilmesi,

Zanlının yakalanması ve mahkeme sürecinin takip edilmesi,

Ölülerin defnedilmesi sürecinin takip edilmesi,

Haberin başka kişilere örnek olmasının önlenmesi için en ince ayrıntılara kadar olayın aktarılmamasına özen gösterilmesi,

Olayda suçlanan kişinin bir “zanlı” olduğunun akıldan çıkarılmaması,

Zanlının itirafta bulunması hâlinde bile mahkeme tarafından verilmiş kesin hüküm bulunmadıkça “masum” olduğunun kabul edilmesi,

Emniyet’te verilen ifadelerin mahkeme salonunda değiştirilebileceğinin unutulmaması habercilik açısından önem taşımaktadır.

Verilen haber cümlesinin öğeleri şu şekilde açıklanabilir:

Nerede: Isparta’da
Kim: Komşu iki aile arasında

Neden: Üzüm asması
Ne: Tartışma

Nasıl ve Ne zaman sorularının yanıtı haber cümlesinde bulunmamaktadır.

Ters piramit tekniği ile yazılmış haberleri diğer haber yazma teknikleri ile yazılmış haberlerden ayırmanın en pratik yolu, haberin özetinin girişte verilip verilmediği, haberin en önemli bilgilerinin girişte bulunup bulunmadığı ve haberin devamında ayrıntıların giderek azalan önem sırasına göre yer alıp almadığı sorularına dikkat etmekten geçer. Ters piramit tekniği ile haber yazmanın en pratik yolu özetleyici bir girişte bulunmak ve olaya ilişkin haber unsurlarını önemlilik sıralaması içerisinde en önemliden daha az önemliye doğru sıralamaktan geçer.