HABER YAZMA TEKNİKLERİ

Bir haberi değerli ya da önemli kılmak için haber değeri taşıyan unsurun ne olduğuna odaklanmak gerekir. İşte bu noktaya; eş deyişle haber değeri taşıyan unsura, “haberin odak noktası” adı verilir.

Haberin ilk basamağı her zaman zihinde başlayan düşünme ve tasarlama ile oluşturulmalıdır. Zihinde odak noktası hedeflenmemiş bir haberi yazmak ve sonunu getirmek pek de kolay değildir. O hâlde ilk aşama “düşün ve bir odak noktası bul” şeklinde özetlenebilir

Bilgi toplama aşamasında haber kaynaklarının sizi yönlendirmeye çalışmayacağını kimse garanti edemez. Bu nedenle, iyi bir habercinin elde ettiği bilgileri farklı kaynaklardan ve mümkünse zıt kaynaklardan doğrulatması gerekir. Kimi zaman “çapraz kontrol” söz konusu olabilir. Bu da elde edilen bilginin iki zıt ya da farklı haber kaynağına sorulup doğrulatılması anlamına gelir.

Haber yazmanın dördüncü aşaması, bir haberin doğruluğuna verilen öneme de at- fen “denetim ve doğrulama” şeklinde ifade edilebilir.

Haber metninin devamında aynı kişinin unvanı ve adını uzun uzun yazmak yerine çeşitli kısaltmalar kullanılabilir.

Sıfır yazıyla yazılır.

Saat, tarih, yüzdelik gibi sayılarda rakam kullanılır.

Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir.

Bir haberde ne kadar fazla farklı görüşe yer veriliyorsa, o haberin o kadar fazla nes- nelliğe yaklaştığı söylenebilir. Bir tek görüşe dayanarak yapılan haberler “tek bo- yutlu” ya da “tek yönlü” haberler olarak değerlendirmeye daha yakın haberlerdir.

Bir haber metninde yanıtı aranan “ne”, “nerede”, “ne zaman”, “neden”, “nasıl” ve “kim” sorularına karşılık gelir ve en temel haber yazma formülü olarak bilinir.

Yaşanan her olay haber yapılmaz; çünkü her olay haber değeri taşımaz. Olayın ne zaman meydana geldiği, nerede meydana geldiği, kaç kişiyi ilgilendirdiği, ilginçliği, nadirliği, heyecanlılığı, kuşkululuğu, garipliği, zıtlığı, yenilik ya da tazeliği gibi çeşitli unsurlar “haber değerleri” olarak anılır. Bir olay bu unsurlardan ne kadarına, hangi ölçüde sahipse o olayın haberinin de “değerli” bulunduğu söylenebilir. Meydana gelen olayda bu haber değerlerinden hangisi daha ön planda ise haber, o nokta üzerine odaklanır ve odaklanılan haber değerine “haberin odak noktası” adı verilir. Olayı haber yapan en önemli şey, odak noktasıdır.

Haber yazmanın üçüncü aşaması “bir plan oluştur ve haberini yaz” şeklinde özetlenebilir.

Yaşanan her olay haber yapılmaz; çünkü her olay haber değeri taşımaz. Olayın ne zaman meydana geldiği, nerede meydana geldiği, kaç kişiyi ilgilendirdiği, ilginçliği, nadirliği, heyecanlılığı, kuşkululuğu, garipliği, zıtlığı, yenilik ya da tazeliği gibi çeşitli unsurlar "haber değerleri" olarak anılır.

5N1K, bir haber metninde yanıtı aranan "ne", "nerede", "ne zaman", "neden", "nasıl" ve "kim" sorularına karşılık gelir ve en temel haber yazma formülü olarak bilinir.

Bilgi toplama aşamasında dikkat edilmesi gereken önemli bir unsur da haberde kullanılacak görsel malzemelerin elde edilmesidir. Başka bir deyişle konuyla ilgili görüntülerin, fotoğrafların çekilmesi ya da çeşitli kaynaklardan elde edilmesi ya da kullanılabilecek grafik, şekil ya da illüstrasyon gibi diğer görsel malzemelerin temin edilmesi gerekir.

Haber metninde kullanılacak yabancı kelimeler varsa bunlar açıklanmalı, haberi okuyan ya da dinleyenler sözlüğe bakmak zorunda kalmamalıdır.

Genellikle belirsiz ad tamlamaları, yapıları bozularak yanlış kullanılmaktadır. Belirtisiz ad tamlamasında, tamlayanda herhangi bir ek yoktur. Tamlanan ad, "-i" eki almıştır. Bu tür tamlamalarda, tamlayan ile tamlanan arasına hiçbir sözcük giremez. Örneğin: "Eski Milli Eğitim Bakanı" biçiminde yazmak gerekirken "Milli Eğitim eski Bakanı" ifadesi kullanılmaktadır. "Bayram özel indirimi" yerine "Özel bayram indirimi" yazılmalıdır. Aynı şekilde "eski güzellik kraliçesi", "eski masa örtüsü", "eski pijama takımı", "eski Belediye Başkanı" ifadeleri doğrudur. Ancak," "Eskişehir eski Büyükşehir Belediye Başkanı" kullanımında hataya düşmemek gerekir. Burada "Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanlığı" bir unvandır. Ad tamlaması olan kısmı"Büyükşehir Belediye Başkanlığı"dır.

Haber yazımında dikkat edilmesi gereken cümle yapısına ilişkin kimi noktalar şöyle sıralanabilir:

Haberde adı geçen kişilerin unvan, ad ve soyadlarına haberin giriş bölümünde bir kere, eksiksiz olarak yer vermek yeterlidir. Ancak bu ifadeden önce "sayın, saygıdeğer, muhterem, bay, bayan" gibi sözcüklere yer verilmemelidir. Haberde adı geçen kişiler için "Ayçe teyze", "Fatma nine" ya da "Hasan amca" gibi ifadeler yerine, o kişilerin adlarının mutlaka soyadları ile birlikte yazılması gerektiği de unutulmamalıdır. Eş deyişle, "Ayşe teyze"nin hangi "Ayşe teyze" olduğu soyadıyla belirtilmelidir. Unvanların yazılışı konusunda da dikkatli olunmalıdır. Örneğin "profesör" ile profesör doktor" unvanları birbirinden farklıdır. Akademik unvanların yazılışında şu kurallara dikkat ediniz:

Türk Dil Kurumu İmla Kılavuzu'nda sayıların "rakamla ya da yazı ile yazılabileceği" ifade edilmekte ve belirli durumlara ilişkin belirli kuralların uygulanması gerektiği belirtilmektedir. Bu kurallardan biri de sıfır (0) sayısının yazımıyla ilgilidir. Haber metinlerinde sıfır (0) yazıyla yazılır. Örneğin: "...sıfır derece..."

Pek çok haberde saat ve dakikanın belirtilmesi önem taşır. Haberde saat, rakam kullanılarak yazılır. Rakamlar arasına nokta konur. Örneğin: "saat 20.50'de" gibi. Haber metinlerinde saat yazımında karşılaşılan bazı yanlışlar ise şunlardır:

Haber yazımının dördüncü aşaması, bir haberin doğruluğuna verilen öneme de atfen "denetim ve doğrulama" şeklinde ifade edilebilir.