Radyo ve Televizyon Haberciliği

Sosyalleşme (Toplumsallaşma), bireyin kişilik kazanarak belli bir toplumsal çevreye hazırlanması, toplumla bütünleşmesi sürecidir.

Konuşma dilinin en temel ögeleri ses ve sesin farklı kullanım biçimleri ve sözcük dizgeleridir. Konuşma dili yazı diline göre gerek yapısal ve gerekse resmîyet (formal) açısından farklılık gösterir. Konuşma dilinde sözcüklerin değişimi, yazı diline oranla daha hızlı olabilmektedir. Konuşma dili aynı zamanda yazı diline oranla daha doğaldır; bu nedenle, cümledeki kurallar dizgesine, söyleyişlere yazı dilindeki kadar dikkat edilmeyebilir. Konuşma dilinde zaman içerisinde kelimelerin söyleyiş biçimleri değişebilirken, yazı dilinde bu değişimin daha yavaş olduğu söylenebilir.

• Radyo kulağa ve televizyon da göze ve kulağa birlikte seslenir.
• Haber almak için bir sefer cihaz almak yeterlidir, bu anlamda gazete ve dergilere göre daha masrafsız olduğu söylenebilir.
• Radyo ve televizyon içeriğini anlamak için özel bir beceri ya da eğitime gerek yoktur.
• Radyo dinlemek ya da televizyon izlemek için özel zaman ayırmak gerekmez, yayın takip edilirken aynı anda başka işler yapmak mümkündür.
• Radyo ve televizyonlar canlı yayınlar ile anında dinleyici ve izleyiciye ulaşabilir.

Radyo ve televizyon kuruluşlarının haber merkezleri tarafından hazırlanan ve yayımlanan günün yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası gelişen olayları hakkında kamuoyuna sunulan bilgilerin yer aldığı haber programı.

Radyo yayını içerisinde haber bültenleri genellikle saat başlarında, bazen de yarım saatlerde verilmekte ve haber bültenleri, bir ya da iki spiker tarafından seslendirilmektedir. Radyoda genellikle haberlerin özet olarak ya da başlıklarıyla yayınlandığı ara bültenler ile haberlerin detaylarıyla verildiği ana haber bültenleri yer almaktadır.

Gazete ve dergi haberinden daha kısa olan radyo haberlerinde asıl olan hızlılıktır. Haberi ilk elden ve sıcağı sıcağına duyurma imkânına sahip olan radyo haberciliği bu açıdan üstünlük taşır. Gazete ve dergi haberinden daha hızlı ve anlık olan radyo haberlerinde açıklamadan çok, bilgi önemlidir. Haberler daha detaylı açıklamalar yerine daha özet bilgilerle oluşturulur.

Televizyon haber bültenleri konuşma dilinde yazılan, ses ve görüntünün bir arada bulunduğu programlardır. Ortalama olarak televizyonda ana haber bültenleri 30- 50 dakika, ara haber bültenleri ise 10- 15 dakika olarak tasarlanmaktadır. Görüntü ve sesin eş zamanlı iletilebildiği televizyon haberciliğinde; radyodaki gibi kısa, anlaşılır ve basit cümleler üzerine kurulu anlatım tercih edilmektedir. Belirli bir jenerikle başlayan haber bülteninde ilk haber en önemli haberdir. Diğer habercilik türlerine göre televizyon haberciliği daha fazla yaratıcılık ve ekip çalışması gerektirmektedir.

Televizyon haberleri de ana ve ara haber bültenleri şeklinde hazırlanır. Ana haber bültenleri akşam saatlerinde (19.00 ya da 20.00 gibi) yayımlanan, yaklaşık 15 -20 haberin önem sırasına göre verildiği ve haber başına ortalama 90 saniyenin ayrıldığı bültenlerdir. Ara haber bültenleri ise, gün içinde ve gece yarısı birkaç defa olmak üzere kısa sürelerle haber özetleri şeklinde verilen bültenlerdir.

Genel olarak radyo ve televizyonculukta haber giriş cümlesi, konuşma dili tekniğine uygun biçimde yazılır. Haber metinleri basit, düz ve günlük cümlelerle yazılır; uzun, monoton ve gereksiz bilgilerin yer aldığı cümlelerden ve uzun paragraflardan kaçınılır. Temel amaç, haberin en çabuk ve anlaşılır biçimde ve bir haber hikâyesi biçiminde dinleyiciye aktarılmasıdır. Bu habercilik türü daha çok izleyici ya da dinleyici üzerinde görsel -işitsel etki yaratma amacı güder.

Teknik olarak ele alındığında televizyon haberinin ifade biçimi olarak iki dile sahip olduğunu ve bunların haber içeriğini anlatan metin dili ile olayı gösteren görüntü dili olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Bir yanda okunan metin ile diğer yanda gösterilen video görüntünün birbiriyle tutarlı olması gereklidir. Bu nedenle görüntü kayıtlarının numarası ve süresinin, spikerin okuyacağı metinle uyumlu olmalıdır. 

Yazılan haberin üzerinde gerekli son düzenlemelerin yapılması; diğer bir deyişle, redaksiyonu, editör tarafından yapılır. Yazım aşamasından sonra radyo bülteni için gerekli ses kayıtları, televizyon bülteni için ise görüntü kayıtlarının düzenlenmesi ve yayına hazır hâle getirilmesi gereklidir. Sonraki aşamalarda ses ve görüntü kurguları, efekt ve grafik tasarımların hazırlanması da gerekmektedir. Tüm bu aşamalarda sürecin teknik işleyişinden sorumlu olan, haber yönetmeni, haber teknik yönetmeni, stüdyo şefi gibi mesleki kişilikler de yer alır.

İnsanların birbirleriyle anlaşmak için sesli olarak konuştukları dile “konuşma dili” denir. Haberlerin sesli olarak birine anlatılıyormuş gibi sunulduğu radyo ve televizyon haberlerinde kullanılan konuşma dili tekniği, karşıdaki insanlarla konuşuyormuş gibi haberi yazma temeline dayanır.

Karşılıklı konuşur gibi âdeta “senli-benli” haber yazmak, gazetecilik uygulamalarının rutin alışkanlıkları arasında “aykırı” bir durum yaratır. Bu nedenle radyo ve televizyonculuğun haber dili “konuşma dili tekniği” olarak ayrı bir biçimde ele alınarak incelenmelidir. Bu teknikte görüntü ve sesle haberi kamuoyuna aktarmak, izleyiciyi sıkmamak, merakını sağlamak ve duyduklarını anlaması için ona yardımcı olmak başlıca unsurlar arasındadır. Basit gibi görünse de konuşur gibi yazmak, pek de kolay olmadığı gibi oldukça fazla yaratıcılık da gerektirir.

Konuşma dilindeki gibi basit ve kısa cümlelerle yapılan bu anlatımda edilgen cümlelerden de yararlanılır. Bağlaç kullanımı ve dolaylı anlatım yaygındır. Bununla birlikte haberlerin anlaşılabilir özetlikte olması gerekir. Kelime zenginliği yerine, daha az kelimeyle daha çok bilgi aktarılmaya çalışılır. Konuşma dilinde radyo ve televizyon haberi hazırlarken, dinleyici profili az çok biliniyorsa, genel olarak saptanılan ortalama dinleyicinin bir adım ötesinde bir hedef tutturmak gereklidir. Haber sunulurken ne çok mesafesiz, ne de çok mesafeli olunmalıdır. 

Haber bültenleri, toplumun geneli tarafından izlendiği ya da dinlendiği varsayılarak hazırlanmaktadır. Bu noktada araçsal özellikler de göz önünde bulundurularak radyo ve televizyon haberi hazırlarken özellikle dikkat edilmesi gereken noktalar şu üç unsura işaret eder: Haber ögelerini vermek, konuşur gibi yazmak ve imgelem yaratabilmek.

Diğer haber türleri için olduğu gibi radyo ve televizyon haberciliğinde de bir haberin “olmazsa olmaz” koşulları sayılan 5N1K formülündeki haber ögelerinin mutlaka bulunması gerekir. Radyo ve televizyon haberciliğinde de bir haber metninin şu sorulara yanıt vermesi beklenir:

• Ne (Olay nedir, ne oldu?),
• Nerede (Olay nerede oldu?),
• Ne zaman (Olay ne zaman oldu?),
• Neden (Olayın neden/nedenleri nelerdir?),
• Nasıl (Olay nasıl gerçekleşti?),
• Kim (Olayı yaratan ya da olayda var olan kişi/ kişiler kimlerdir?).

Konuşma dili tekniği; haberi, “karşıdaki insanlarla konuşuyormuş gibi” yazma temeline dayanır. Konuşma dili tekniğinde kullanılan dil, gerçekte günlük yaşamda kullanılan konuşma dilinden farklı olmamalıdır. Çünkü radyo dinleyicisi ile haberi veren kişi arasında ses ve sözcüklerden başka hiçbir öge ya da aracı bulunmamaktadır. Bu bir anlamda; dinleyicinin hemen karşısında ya da yanında başka biri varmış gibi, baş başa olmayı, samimiyet hissini ve dikkati konuşan sese odaklama güdüsünü de uyandırmaktadır. Radyo haber metninde dikkati ve dinleyici ile arada kurulan gizli iletişim sürecini basit, kısa ve az cümleli ifadeler kullanarak devam ettirmek, en temel ilke olarak düşünülmelidir.

Sadece kulağa seslenen radyoda dinleyenler gerçekte ne düşünecekleri konusunda tamamen özgürdürler. Bu, dinleyiciye bir anlamda duyulan her mesaja dair canlandırma/imgelem yaratma üstünlüğünü ve ayrıcalığını da sağlamaktadır. Dinleyicinin kendi içinde imgelem yaratabilmesi için ise konuşma dilinin en temel kuralı olan kısa, özlü ve açık ifadeler kullanılması gerekir. Televizyonda ise imgelem büyük ölçüde görüntü demektir. Ancak görüntüye her zaman haber metni eşlik eder.

Gazetecilik uygulamasında haber girişi neyse, radyo ve televizyonculukta da giriş aynı şeydir. Başka bir deyişle, neredeyse bir haberin en önemli bölümüdür. Haberin giriş cümlesi dinleyicinin ve izleyicinin ilgisini habere çekmek açısından önemli bulunur. Tıpkı gündelik hayatta bireyler arasındaki iletişim sürecinde olduğu gibi radyo ve televizyon haberinin giriş cümlesi de, dikkat uyandıracak bir anlatım ve ses tonlamasıyla yapılmalıdır. Haberin giriş bölümü genellikle spiker ya da sunucu tarafından bir metni okur gibi değil; daha çok bir olayı bir arkadaşına anlatır gibi bir üslupla aktarılır. Televizyon haberciliğinde spikerin anonsu ile başlayan bu bölüm, “Kamera Spikerde” olarak adlandırılır. Üsluba da uygun şekilde kurulan cümlelerin kısa, anlaşılır ve güncel dildeki sözcüklerle örülü olmasına özen gösterilir.

Genel olarak haber yüklemlerinin belirli bir çeşitlilikte kullanmak ve ardı ardına tekrarlamamak haber yazmanın altın kuralları arasındadır. Konuşma dili için de aynı şey geçerlidir. Bu bağlamda konuşma dilinde yazılan haberlerde en çok kullanılan haber yüklemleri şunlardır:

1. Doğrudan anlatım yüklemleri: “açıklamak”, “anlatmak”, “demek”, “söylemek”, “belirtmek”, “diye konuşmak”, “ileri sürmek”, “vurgulamak”, “kaydetmek”, “şöyle konuşmak”...
2. Dolaylı anlatımda yüklemleri: “açıklanılmak”, “belirtilmek”, “bildirilmek”, “önerisinde bulunulmak”, “ileri sürülmek”...