Haberin Anatomisi

Başlıkların genel olarak haberi okutmak için okuyucuyu isteklendirmesi, ilgi ve dikkatini çekmesi, haber unsurlarını içermesi, kısa ve anlaşılır olması, haber metniyle çelişmemesi, haberin özünden uzaklaşmaması, abartılı olmaması, yanlış anlaşılmaya yol açmaması, boş söz içermemesi ve habere yorum getirmemesi beklenir.

Haberde başlık kompozisyonunu oluşturan unsurlar sayfa tasarımına, yayın anlayışına ve haberin niteliğine göre farklılık gösterebilir. Ancak temel olarak söz konusu unsurlar şunlardır:

• Üstbaşlık
• Anabaşlık
• Alt başlık
• Haber Spotu
• Ara Başlık

Üst Başlık: Ana başlığın üzerinde ya da satır boşluklarına göre sağ ve sol yanında yer alan başlıklardır. Ana başlığı tanımlayan, açıklayan özellikte ve çoğunlukla da 5-10 sözcüklü bir cümle hâlinde sunulur.

Manşet: Gazetelerde logonun altında en iri puntolu harflerle yazılan başlıktır. Sürmanşet: Gazetelerde logonun üzerinde, sayfanın en tepesinde yer alan başlıktır.

Haber spotu, haberin 15-20 sözcükten oluşan özet ifadesi ya da haberin okunmasını sağlayacak ilgi çekici anlatımlardır. Genellikle haberlerin girişlerinde ya da sayfa tasarımına göre haber içerisinde uygun bir yere, haber metninden 4 ya da 6 punto daha büyük harflerle ve ayrı yazı karakterleri ile yazılan ifadelerdir.

Haber metninin ilk paragrafı, haberin girişinin yapıldığı bölümdür. Bu bölüme “haberin flaşı” adı da verilmektedir. Girişteki ifade, haberin okunması, dinlenmesi ya da izlenmesi açısından önem taşır.

Haber girişlerini yazmayı kolaylaştıracak belli başlı teknikler bulunmaktadır. Doğrudan bu teknikleri kullanarak ya da bunlardan esinlenerek daha yaratıcı haber girişleri yazabilmektedir. Bu noktada belli başlı haber giriş teknikleri şunlardır:

• Özetleyici giriş
• Tanımlayıcı giriş
• Alıntı giriş
• Sorulu giriş
• Genelleyici giriş
• Zıtlık ifade eden giriş
• Öyküleyici giriş
• Okur/İzleyici adresli giriş

“Acaba gördüğüm ya da duyduğum bu olayı en yakın arkadaşıma anlatsam, söze nasıl başlardım, ona ilk önce ne söylerdim?” İşte bu soru, özetleyici giriş yazmanın anahtarını oluşturur. Burada asıl olan habere ilişkin tüm sorulara ilk cümlede yanıt vermek değil, en önemli olanları ilk cümlede ifade etmektir. Bu nedenle özetleyici girişin temel mantığı, “en önemli, en çarpıcı, en ilginç olanı en başta vermek” şeklinde özetlenebilir.

Olayın meydana geldiği yeri vurgulayan haber girişlerinde önce olay yeri ya da olay tanımlanır ve genellikle daha sonra özetleyici nitelikte bir giriş yapılır. Başka bir deyişle önce olay, sonra bu olayla ilgili yeni gelişme özetlenir.

Olayın geçmişini vurgulayan türdeki girişlerde önce geçmişte yaşanan olay hakkında bilgi verilir, ardından yeni gelişme ifade edilir.

Tanımlayıcı girişin, özetleyici haber girişinden ayrılan en belirgin özelliği, olaya ilişkin bir özet yapılsa bile haber kahramanı kişi, olay ya da yerin belirgin bir biçimde betimlenmesidir.

Kimi zaman habere haber kaynağının bir sözü ile başlanabilir. Özellikle toplantı, demeç ya da görüşme türü açıklama ya da konuşmaya dayalı haberlerde; haberin en değerli unsurunun söylenen bir söz olduğu durumlarda alıntı giriş yapılabilir.

Bir olayın haberini yazma eylemi; bir anlamda olup biteni özetleyerek, olayı doğru ve gerçekçi bir biçimde, ilginç, okunabilir ve anlaşılabilir bir metin olarak yeniden kurgulamak demektir.

Haber metninde girişten sonra, ayrıntıların işlenmeye başlandığı ve diğer ögelerle detaylara yer verildiği bölüme “haberin gövdesi” denir.

Olup bitenin ya da söylenenlerin aktarılmasının esas olduğu haber dilinde, genel olarak üçüncü tekil şâhısa dayalı anlatım biçimi kullanılır.

Doğrudan anlatım, söylenenler biçimsel bir değişikliğe uğramadan, haber kaynağının söylediği biçimde değiştirilmeksizin, olduğu gibi, “tırnak içinde” aktarılmasıdır.

Dolaylı aktarma, haber kaynağının söylediği sözleri cümle yapısını değiştirerek, dönüştürerek ya da özetleyerek aktarmaktır.

En çok kullanılan haber yüklemleri kullanma sıklığına göre şu şekilde sıralanır:

• açıklamak
• demek
• söylemek
• belirtmek
• diye konuşmak
• şöyle konuşmak
• anlatmak
• kaydetmek
• bildirmek

Haber metninin yeniden yazılmasını gerekli kılan başlıca nedenler şunlardır:

• Kötü yazılmış haberler
• Uzun haberler
• Yanlış haber girişleri
• Profesyonelce olmayan haberler
• Güncelleme gerektiren vakti geçmiş haberler
• Eksik olgular

Eşik bekçisi, yayın organlarında görevli haber içeriklerine müdahalede bulunma yetkisine sahip kişilerdir. Yayın kimliği ve politikasına uygun olarak yayın içeriklerini belirlerler.