HABER YAZMA TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 3

Röportaj, okura, sanki oradaymış gibi olayı adım adım izleme şansı sunar. Bu nedenle basit haberden daha çekici gelir. Röportaj yazarı, okurun olayı kendisiyle birlikte izlemesine olanak sağlar. Okur, olayın tanığı haline gelir. Röportajcı, kalemin üzerine tutturulmuş bir göz, bir burun ve bir kulaktır. Çünkü röportaj için görmek, işitmek, hissetmek, yaşamak ve dokunmak gerekir. röportaj, gerçeğe varmaya, gerçeğin kabuğunu kırıp ardında yatan nedenleri yansıtmaya yönelir. Bu yansıtımın açık seçik, içten olması gerekir. Yalana dolana, eski deyişle lafazanlığa yer yoktur röportajda. Öte yandan üzerinde durulan, anlatılmaya, deşelenmeye çalışılan konu ya da sorunun da değişik boyutlarıyla ele alınması gerekir. Bunun için de çok yönlü bir çalışma düzeni içerisine girer röportajcı. Salt izlenimleriyle, gözlemleriyle yetinmez. Üzerinde çalıştığı konuyla ilgili kendinden önce kimler ne söylemişse onu bulur, okur, not alır. Fotoğraflar çeker, teyplerden yararlanır, ses alır. Amaç gerçeği çarpıtmadan konuyu düş gücüyle renklendirmeden vermektir. Bazen bilimsel veriler ve araştırma soruları da işin içine katılır. Böylece hem anlatım tekdüzelikten çıkarılır hem de anlatılanlara inandırıcılık kazandırılır. Özetle, röportaj bir doğruyu ya da gerçeği; araştırma, inceleme, gezip görme yoluyla ya da soruşturma yöntemiyle yansıtır ve böylece okuyucuyu yaşamın içine sokarak yansıttığı gerçeklerle yüz yüze getirir.

Genellikle röportajı yazan kişiye “röportaj yazarı” ya da “yazar” denirken, haber yazan kişiye “muhabir” adı verilir. Röportaj yazarı sıradan bir muhabir (bildirmen) değildir. Gazetede göreve yeni başlayan birine haber yazdırılabilir ama röportaj yazarlığı o kadar kolay değildir. Muhabir, tanık olduğu ya da bilgilerini derlediği olaylar hakkında olup bitenleri özet bir şekilde gerçeğe en yakın biçimde haber yazma kuralları çerçevesinde aktarır. Röportaj yazarı ise iyi bir görüşmeci, incelemeci, araştırmacı ve soruşturmacı olmanın ötesinde güçlü bir analizci ve yorumcu olarak yazısını kendi üslubuyla kaleme alır.

Röportaj, büyük ölçüde yazarın kendi deneyimlerinden hareketle, kendine özgü üslup ve anlatımını kullanabilmesine olanak sağlar. Hatta röportaj yazarı, “ben” ya da “biz” özneli anlatımda bulunabilir. Röportaj, özneldir. Ancak haber muhabiri bu kadar özgür değildir. Büyük ölçüde haber yazma tekniklerinden birini izlemek durumundadır. Anlatım şekli de belirli kurallara uymak zorundadır. Kendisini olaydan soyutlayarak, üçüncü tekil şahıs kullanarak ve olayı tarafsız kalmaya çalışarak aktarır. Röportaj ise genellikle öyküleyici bir anlatıma sahiptir. Bu nedenle de genellikle anlatımda şimdiki zaman kullanılır. Haber dili ise genellikle di’li geçmiş zamandır. Haberdekinin aksine, röportajda gereksiz sözcük ya da tümce ögeleri kullanmaktan sakınılmaz.

Haberde yer alan bilgilerin gerçekliğinin kuşku uyandırmaması beklenir. Bunun için de kaynaklara atıfta bulunulur ve çoğu zaman doğrudan anlatım tercih edilir. Oysa röportaj yazarı daha rahat değerlendirmede bulunabilir ve sonuç çıkarabilir. Röportajdaki yorum ve anlatım serbestliği, gerçeğin çarpıtılmasına yol açacak bir tutumun benimsenmesi anlamına da gelmez. Çünkü röportaj da haber gibi gerçeği yansıtmalıdır. Söylentiler, kaynağı doğrulanmamış bilgiler, kanıtlanmamış belgelerle ne röportaj yazısı, ne de haber yazılır. Röportaj yazarı var olmayan bir dünya yaratmakla değil; var olan dünyanın bilinmeyen, tanınmayan, saklı kalmış, vurgulanmayan yanlarını insanlara göstermekle yükümlüdür

Açıklayıcı ve yorumlayıcı röportaj: Görünenin ötesini, sahne arkasını aktarmaya çalışır.
Diğer röportaj türleri ise;

Haber röportaj: Haberi oluşturan olaya bağlıdır.
İlgi çekici (duygusal içerikli) röportaj: Okuyucu, izleyici ya da dinleyiciyi duygusal yönden etkilemeyi amaçlar.
Biyografik röportaj: Röportaj yapılan kişiyi tanıtır.
Tarihsel röportaj: Doğum, evlenme, yıl dönümü, temel atma ve açılış törenleri, kentler, sanat eserleri, tiyatrolar, yıkıntılar, buluşlar ya da keşifler gibi tarihî olayları konu alır.                                                            Bir şeyin nasıl yapıldığını gösteren röportaj;                                                                                                            Yerel bir durumu anlatan röportaj;

Macera ve kişisel hikaye röportajı;

Gezi yazısı ile röportaj arasındaki ilişkiye değinmek yerinde olacaktır. Çünkü gezi yazılarıyla röportajın akrabalığı vardır. Ancak bu akrabalık, yöntemseldir. Gezi yazıları da röportaj yazılarının kullandığı araştırma, inceleme, bilgi ve belge toplama yollarından yararlanır. Gezi yazısı: Bir yazarın gezdiği, gördüğü ve incelediği yerlerden edindiği bilgi, görgü ve izlenimleri yansıtan yazıya gezi yazısı denir. Gezilen yerin doğal güzelliklerini, insanların yaşayışını, kıyafetlerini töre ve geleneklerini, hukuki yapısını refah ve iş düzeylerini ve o yerin coğrafi özelliklerini anlatması bakımından önemlidir. Çoğunlukla tarih, coğrafya, hukuk, sosyoloji, dil, sanat ve edebiyat gibi bilim dallarına da kaynaklık eder. Dil ve anlatım yapısıyla, öyküleme yönüyle röportaj, gezi yazılarından ayrılır. Gezi yazılarında ilgi çekici yerler anlatılır; röportajda ise asıl amaç haberde de olduğu gibi belli konulara dikkat çekmek, belli sorunlara işaret etmek, olayların ardındaki gerçekleri sorgulamak ve sonuçta kamuoyu oluşturmaya çalışmaktır. Röportajlar, gezi yazılarına oranla yalnızca gözlemlerin ürünü değil, araştırma, soruşturma ve görüşmelerin sonucu yalın ve özgün biçim verilmiş, evrensel anlama ulaşmak için de iyice irdelenmiş tanıklık belgeleridir. Röportaj, gerçekleşen olayın özüne ulaşarak, olay yerinde bulunamayan okurun gözü kulağı olmak; gözlemci ve olay tanığı gibi davranarak görüleni, yaşananı, farkına varılanı, hissedileni ve işitileni abartmadan, kişisel değerlendirmeleriyle  yoğurarak ama yozlaştırmadan, yorumlar katmadan, yandaş ya da karşıt olmadan, nesnel bir biçimde betimleyerek aktarmaktır.

Gazeteciliğin temeli soru sormaktır. Haber toplayan gazeteci öncelikle soru sorar. Habercilikte, görüşme sırasında sorulan soruların ve alınan yanıtların aynen karşılıklı bir konuşma gibi yayımlandığı yazı türüne “söyleşi” ya da “sohbet” denir. Bu noktada gazetecilikteki “görüşme” ile “söyleşi” arasındaki ilişki üzerinde durulabilir. Aslında söyleşi, görüşmeye dayanır. Ancak aradaki fark; söyleşinin büyük ölçüde belirli bir hazırlığın sonucu gerçekleşen görüşme olmasıdır. Görüşme ise çoğunlukla ani gelişir ve gündemdeki konuya ilişkin birkaç sorudan fazlasını içermez. Görüşmenin kısa olanı makbul sayılırken; daha fazla sorunun yönetileceği tahmin edilen ortalama bir söyleşi için yapılan görüşme çok daha uzun sürecektir. Görüşme en temelde bir haber toplama tekniğidir ve pek çok haberde, haber kaynağı ile görüşmede bulunulur. Oysa “söyleşi” gazetecilikte bir yazı türüdür ve karşılıklı soru-yanıta dayalı sohbeti konu alır. Söyleşinin yazım şekli de soru-yanıt şeklindedir. Görüşme, genellikle ters piramit tekniğiyle yazılan haberler için yapılır. Söyleşi yazısında ortam, konuşulan kişinin ruh hâli ve davranışları gibi görüşme konusu dışındaki unsurlara da yer verilirken, görüşmeyle yazılan haberlerde bunlar bulunmaz. 

Diğer seçeneklerde bulunan anlatım biçimleri, gazetecilikte başvurulan farklı özellikleri olan yazı çeşitleridir.

Görüşmeden önceki “ev ödevi”, görüşmeye ilişkin olarak aşağı yukarı “beş soru” hazırlamaktan geçer. Görüşme için hazırlanacak sorular yeni bilgiler almaya yönelik, eldeki bilgileri doğrulatmaya yönelik ya da daha önce yayımlanmış bilgileri yalanlamaya yönelik olabilir. Sorular karşı bir tavrın ifadesi olmamalıdır ve muhabirin / yazarın kendi görüşlerini içermemelidir. Sorular kısa ve  net olmalı, bir soru cümlesi birden çok soru içermemelidir. Sorular birtakım görüşleri onaylatmaya yönelik ifadeler yerine, açık uçlu ve görüş almaya dönük olmalıdır. Gizlenmiş bilgi içermemelidir. Sorular, belirli bir amaca yönelik “uygun” ve “mantıksal” bir sıra izlemelidir. Soruların dili; uzman dili olmaktan çok, halkın dili olmalıdır. Bu sırada söyleşinin amacı, ne şekilde yayımlanacağı, hedef kitlenin kim olduğu gibi noktalar da göz önünde bulundurulmalıdır. Öte yandan randevulu olmayan görüşmelerde “ön çalışma” imkânı olmaz ve o durumda “bilgi birikimine” başvurmak gerekir.

Haber ajansları; medya kuruluşları ile hızlı haber alma gereksinimi duyan kamu ya da özel sektör kuruluşlarına, amaçları doğrultusunda olayları izleyerek, bunları tarafsızlık, doğruluk ve hızlılık ilkelerine bağlı kalarak değerlendirmeye tabi tutan ve sonra da edindiği bilgileri çeşitli yol ve yöntemlerle, en geniş şekilde abonelerine ulaştıran kuruluşlardır. Ajanslar; gazete, dergi, radyo, televizyon ve internet sitelerine; yerel, ulusal ve uluslararası haberlerle birlikte, bunlarla ilgili fotoğraf ve video görüntüsü de sağlamaktadırlar. Başka bir deyişle ajanslar, haber satıcıları olup haber ve diğer yan ürünlerini (fotoğraf, video vb.) sözleşmeler yaparak belirli bir ücret karşılığı abonelerine satmaktadırlar. Ticari kuruluş olarak gelirlerini abonelerinden aylık, yıllık gibi periyotlarla aldıkları ücretlerden elde etmektedirler. Genel olarak ajanslar haberlerini internet bağlantısı üzerinden abonelerine ulaştırmakta ve aboneler de kendilerine verilen şifrelerle, ajansın web sitesi üzerinden haberleri alabilmektedirler. Haber ajansları, ürettikleri haberleri yalnızca medya kuruluşlarına dağıtmakla kalmazlar; ajansa abone olan resmi ya da özel sektör kuruluşları, sivil toplum örgütleri, meslek odaları ya da dernekler gibi hızlı haber alma ihtiyacı içerisindeki tüm kişi ve kurumlar ajanslarla abonelik sözleşmeleri yapabilmektedirler.

Ajans haberleri, hızlılık, doğruluk, tarafsızlık ve ayrıntıdan oluşur. Ajanslar, toplayıp değerlendirdikleri haberleri, en hızlı şekilde; yani en kısa sürede abonelerine ulaştırmak işini yerine getirirler. Medya kuruluşları, genel olarak, yayın politikaları çerçevesinde habere yön verebilmektedirler. Ancak ajans
haberlerinde, farklı görüşlere sahip abonelere haber sağlandığı için, haberlerin yazımında tarafsızlığı en üst düzeyde sağlamak gerekmektedir. Ajanslarda üretilen haberler, her türlü görüş, anlayış ve tutumdaki medya kuruluşlarına ulaştırılacağından, mutlaka doğru ve tarafsız bir şekilde sunulmalıdır. Aksi halde ajanslar birçok medya kuruluşuna haber dağıttığı için, doğru olmayan bir ifadenin birçok iletişim aracında yayınlanması sorunu ortaya çıkacaktır. Bu nedenle ajanslarda hızlılık kadar, haber içeriğinin doğruluğu da en fazla önem gösterilen unsurlar arasındadır. Ajans haberciliğinde, bitmiş ya da süren bir olayı en kısa zamanda ve doğru bir şekilde abonelerine duyurmak büyük önem taşımaktadır. Ayrıca ajanslar haberlerini ayrıntılı vermek zorundadır. Ayrıntı, medyanın haberi kullanımında daha kolay çalışmasını sağlamaktadır. Bu amaçla örneğin, haberin yetkililerden teyit edilen kısmı abonelere duyurularak, diğer gelişmeler daha sonraki ilavelerle yeni bir haber olarak da iletilebilmektedir. Bu doğrultuda, ajans haberleri, “gelen en son haber en yeni haberdir” mantığına göre akmaktadır. Son gelen önemli haberler “Flaş” anonsuyla verilmektedir. Ajans haberleri; “ilk yayın”, sonraki gelişen durumlara göre “ek”ler ya da “arkası gelecek” şeklinde belirtilerek birbirini takip eden gelişmeler zinciri içinde abonelere duyurulmaktadır.

İnternetin herkese yayım yapabilme imkânı vermesiyle, örgütsel bir yapıya sahip gazeteler ile birlikte, kişilerin kendi çabalarıyla oluşturdukları kişisel haber siteleri de ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla internette haber yayımcılığı yapan haber sitelerinin pek çoğunun, muhabir kadrosundan ve haber merkezi yapısından yoksun olduğu söylenebilir. Haber sitelerinin çoğu, abone olunan haber ajanslarından gelen haberlerden seçilenlerle birlikte, diğer haber siteleri ile gazetelerin sitelerinden derlenen haberlerin yeniden yayımını yapmaktadır. Bu süreçte, haber sitelerinde, internet editörleriyle haberlerin derlenmesi, yazılması ve yayımlanması sağlanmaktadır. İnternet editörü, internetteki haber siteleri için, haber ajansları ile diğer sitelerden haber derleyen ve bu haberleri düzenleyerek yeniden kurgulayan ve sitede yayıma koyan kişi. Bu çerçevede, internet haber sitelerinde, yoğun bir araştırmaya, görüşmeye dayalı özel haber dosyaları ortaya çıkarabilmek -şimdilik- yapılan işler arasında görünmemektedir.

Etkileşimlilik: İnternetteki sayfalarda yer alan haberler, insan veya makine olarak bir etkileşim ortamı sunmaktadır. İnternet kullanıcıları, haberlere ilişkin yorum yazarak aktif etkileşim gösterebildikleri gibi, bir haberi kaç kişinin hangi yerden bağlanarak okuduğu ve ne kadar süre sayfada kaldığı, bu sayfadan hangi sayfaya geçtiği gibi sanal izler bırakarak pasif ve sistem dışı bir etkileşim de gösterebilmektedir. 

İsteğe göre değiştirmek ve kişiselleştirmek: İçeriği ve sunumu, bireysel ihtiyaç ve isteklere göre şekillendirmek olanağı sunmaktadır. İnternet gazeteciliğinde tüm bu unsurları kapsayan süreçtir. İnternet gazeteciliğinde hareketlilik vardır. Teknoloji değişmekte ve gazetecilik kavramı ve tanımı da buna göre şekillenmektedir.     

Çoklu ortam: İnternet ortamında, yazı, ses, görüntü birlikte kullanılarak çoklu içerik ortamı kullanımına olanak sağlamaktadır.                                               

Yöndeşme, yeni bir medya manzarasının ortaya çıkmasının temelinde yer alan teknolojik, düzenleyici ve endüstriyel değişimlerle; politik ve sosyo-kültürel bağlamdaki değişimlerin birleşiminin bir sonucudur.                                         

Hipermetin: İnternet ortamındaki bilgi ya da haber, doğrusal olmayan hiyerarşik  bir yapıda bulunur ve bunlar arasında oluşturulan bağlarla sayfalara, görüntülere ulaşılabilir.

Dergi haberciliği, gazete ve televizyon haberciliğinden ayrı olarak, “zaman kısıtlılığı olmayan” bir  habercilik türüdür. Bu nedenle dergi haberciliği; günlük haberciliğin rutin, detaylı bilgi içermeyen ve acil sunumu dışında olarak; daha ayrıntılı, geçmişi de kapsayan ve derinlemesine incelemelerle doğru bilgi aktarımı sağlayan, farklı bakış açılarıyla haberin sunulmasını sağlayan bir yapıya sahiptir. Dergiler, gazetelere göre daha fazla “bilgilendirici” içeriklidir. Haberleri, gazete ve televizyonların ele aldığı biçimin dışında farklı yönleriyle ele alarak anlatır ve açıklarlar.

Derginin haber dili, günlük rutin haberciliğin sert diline karşın, öyküleyici anlatıma sahiptir. Okurla, “siz”li “biz”li olabilen, okurunu anlayabilen ve onunla bağ kuran bir haber dili kullanarak, okurla daha sıcak ilişki kurabilmektedir. Bu nedenle dergi haberciliğinde gazeteciliğin en yaygın kullanılan haber yazma tekniği olan ters piramit tekniği yerine, uzun konuların öykü tadında yazılmasına imkan veren diğer haber yazma teknikleri daha çok tercih edilir. 

    Dergilerde çoğunlukla farklı hayat hikayeleri, yaşanmışlıklar ve farklı dünyalar dile getirilir. Dergi haberciliği daha çok öyküsel bir dille ve yalın bir anlatımla sunulur. Dergilerde, en karmaşık konular bile bir bütünlük içerisinde ve en yalın dille öykülendirilmektedir.                                                                  İnsanların beklentilerinin çeşitlendiği ve insanların daha özel alanlara yönelik yayınlara yöneldiği günümüzde dergiler, okurların bu isteklerine daha kolay yanıt verebilmektedir. Bunda etken rol oynayan unsur ise dergilerdeki haberlerin daha kolay ve öykü tarzında sunulmasında bulunmaktadır.         Dergiler bireysel amaçlara daha fazla uyum göstermektedir. Bu nedenle kişisel ilgilere yönelecek ve okuru daha fazla kapsayacak şekilde, özelikle de haberi öyküleştirerek verilmesi yönünde bir biçim uygulanmaktadır. Dergilerde haber, bir yaşam biçimi şeklinde ve bir eylem sürecinde işlenerek aktarılır.

Halkla ilişkiler çalışmaları içinde, kurumların medyayla ilişkilerinde basın bültenleri  önemli bir yer tutar. Basın bültenleri, kurumların medyaya açılan yüzüdür. Bu nedenle hazırlanması ve haber merkezlerine ulaştırılması, ayrı bir habercilik tarzını oluşturur. Basın bültenleri, belirli bir formatta yazılır. Çoğunlukla kişileri, kurumları ya da etkinliklerle ilgili duyuruları konu alır. Temelde medyada görünür olma amacı taşıyan basın bültenleri, bülten içeriğindeki konunun yayın içeriklerinde haber ya da köşe yazısı olarak işlenmesi ve kamuoyunun dikkatinin bu istendik yöne çekilmesi amaçlarını taşır. Doğru hazırlanmış bir basın bülteni, istendik hedef kitleye mesajın doğru ve etkili bir şekilde iletilmesi anlamında değerli bulunur.

Uzman ya da toplumun sevdiği, değer verdiği bir kişinin, bir topluluk önünde yaptığı söylev, konferans, seminer, basın toplantısı gibi bilimsel ya da kurumsal  etkinliklerin haber olarak yazımında, genellikle ters piramit tekniği kullanılır. Ters piramit habercilik tekniği bu ünitenin ''Ajans haberlerinin genel ilkesinde anlatılmıştır.

Konferans, sempozyum ya da panel gibi toplantılarda yapılan oturum ya da konuşmalarda dile getirilen ifade ya da tartışmalar, tümü için geçerli olmasa da, kamuoyu açısından pek çok biçimde haber değeri taşıyabilir. Özellikle toplumsal ya da siyasi konulardaki toplantılarda dile getirilen görüşler, ortaya konulan veri, bulgu ya da sonuçlar, dikkat çekilen noktalar önemli haber konuları olarak yazılabilir.  

Birkaç konuşmacıyı bir arada içeren haber metninde, birden çok ara başlık kullanmak okuyucuyu rahatlatır. Bununla birlikte, genel olarak konunun karıştırılmasının önlenmesi açısından, birkaç konuşmacının konuşmalarından alıntılar yapmaktan ve çoklu konulardan sakınmak iyi olacaktır. Bu tür haber metinleri, söylenen sözlerle kurulur ve çok sayıda söze, alıntıya yer verilir

Kültür ve sanatla ilgili haberler; konserler, sanat sergileri, sinema, tiyatro gösterileri, yeni çıkan kitap, yeni çıkan albümler, en çok satan eserler, vizyona giren filmler, yeni sahnelenen tiyatro eserleri, sanatçıların hayat öyküleri gibi konulardan oluşmaktadır. Bu tür haberler, gazetelerde, diğer haberlerden bağımsız sayfalarda verilirken, radyo ve televizyonda bültenlerinde, haberin önemine göre alt sıralarda yer bulabilmektedir. Ancak radyo ve televizyonlarda kültür ve sanatla ilgili bağımsız program kuşakları da yayınlanmaktadır.
Kültür ve sanat haberciliği geniş bir bilgi birikimi gerektirmektedir. Bu haber türü; edebiyat, arkeoloji, sanat tarihi, antropoloji, müzik, sahne sanatları, plastik sanatlar, sinema, yayıncılık gibi alanlarda bilgi sahibi olmayı gerektirmektedir. Kültür - sanat muhabirinin her şeyi bilmesi zorunlu değildir; ancak ilgili alanlarda temel bilgi birikiminin olması, haber konuları ortaya çıkarmasında ve ilgi çekici haberler yazmasında önemlidir.

Kültür ve sanat muhabirleri, diğer alanlarla ilişki bulunmasından dolayı, her alana yönelik bilgi sahibi olmalıdır. Ancak belli bir alanda uzmanlaşmak yararlı olacaktır. Muhabir, kültür-sanat etkinliklerini yakından takip etmeli ve bunları kaçırmamalı, sergilere, müzelere ve konserlere ilgi duymalıdır.

Gazetecilik alanında röportaj; daha çok araştırmaya, incelemeye, soruşturmaya dayalı, birtakım gerçeklerin belirlenmesini amaçlayan, çok yönlü, renkli anlatıma sahip yazı türüdür.

İlgi çekici röportaj; Okuyucu, izleyici ya da dinleyiciyi duygusal yönden etkilemeyi amaçlar.