HABER YAZMA TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 7

Ters piramit tekniği ile yazılan haberlerde öncelikle olayla ilgili olarak “okuyucuyu ilgilendiren” en önemli unsurun ne olduğu bulunmalıdır. Yangının nedeni nerede ne zaman gerçekleştiği, nasıl olduğu ters piramit tekniğinde önce verilmesi gereken bilgiler arasındadır. Aynı mahallede bir önceki hafta da yangın çıkması ise geçmiş bilgisi olarak kabul edilebileceği için haber giriş paragrafında bulunmamalıdır.

Verilen haber cümlesinin öğeleri şu şekilde açıklanabilir:

Kim: Ateş ailesi
Nerede: Avcılar O-2 Otoyolu’nda
Neden: (karşı) şeride geçip kamyonla çarpışarak

Ne: Kamyonla çarpıştı (Trafik kazası)
Kim: Sürücü Mehmet Ateş, eşi ve 3 çocukları

Ne: Öldüler

Bu haberlerin yazımında genellikle şu unsurlara dik- kat edilir:

Emniyet yetkililerinden olay ve kişiler ile ilgili bilgi alınması,

Olayın tanıkları ile görüşülerek bilgi alınması,

Olaya karışan kişileri tanıyan kişilerden ve yakınlarından dikkatli ve özenli bir biçimde bilgi alınması,

Ölü ve yaralı sayısının kesin bir biçimde öğrenilmesi,

Olaya adı karışanların kimlikleri, adresleri ve yaşamları hakkında bilgi toplanması,

Olay ile ilgili olarak aranan kişiler varsa bunların kimliklerinin ve eşgallerinin tanımlanması,

18 yaşından küçüklerin kimliklerinin açık bir biçimde yazılmasının Basın Kanu- nu çerçevesinde de yasak olduğunun bilinmesi,

Cinayetin olası nedenleri ve sonuçlarının farklı kaynaklardan öğrenilmesi,

Olayın neden ve sonuçlarının duygusallıktan arındırılarak aktarılması,

İleri sürülen nedenlerle ilgili olarak bir kez daha “iyi ama niye?” sorusunun sorulması,

Cinayette kullanılan aletler ve uygulanan yöntemin kesin bir biçimde öğrenilmesi,

Mümkünse yaralıların, zanlıların, emniyet görevlilerinin, savcının, adliye doktorunun ve diğer görevlilerin sözlerinin kaydedilmesi,

Görgü tanıklarının ve olayla ilgili diğer kişilerin sözlerinin kaydedilmesi,

Zanlının yakalanması ve mahkeme sürecinin takip edilmesi,

Ölülerin defnedilmesi sürecinin takip edilmesi,

Haberin başka kişilere örnek olmasının önlenmesi için en ince ayrıntılara kadar olayın aktarılmamasına özen gösterilmesi,

Olayda suçlanan kişinin bir “zanlı” olduğunun akıldan çıkarılmaması,

Zanlının itirafta bulunması hâlinde bile mahkeme tarafından verilmiş kesin hüküm bulunmadıkça “masum” olduğunun kabul edilmesi,

Emniyet’te verilen ifadelerin mahkeme salonunda değiştirilebileceğinin unutulmaması habercilik açısından önem taşımaktadır.

Verilen haber cümlesinin öğeleri şu şekilde açıklanabilir:

Nerede: Isparta’da
Kim: Komşu iki aile arasında

Neden: Üzüm asması
Ne: Tartışma

Nasıl ve Ne zaman sorularının yanıtı haber cümlesinde bulunmamaktadır.

Ters piramit tekniği ile yazılmış haberleri diğer haber yazma teknikleri ile yazılmış haberlerden ayırmanın en pratik yolu, haberin özetinin girişte verilip verilmediği, haberin en önemli bilgilerinin girişte bulunup bulunmadığı ve haberin devamında ayrıntıların giderek azalan önem sırasına göre yer alıp almadığı sorularına dikkat etmekten geçer. Ters piramit tekniği ile haber yazmanın en pratik yolu özetleyici bir girişte bulunmak ve olaya ilişkin haber unsurlarını önemlilik sıralaması içerisinde en önemliden daha az önemliye doğru sıralamaktan geçer.

Haber metninin kamuoyunda olabildiğince çok sayıda kişinin ilgisini çekebilecek nitelikte olup olmadığı ve okuyucunun bu haberi okuduğu takdirde elde edeceği ya da sağlayacağı doyum, kazanım ya da tatminin ne olacağı sorusu gözden uzak tutulmamalıdır. Haber yazmanın ilk basamağı düşün ve bir odak noktası bul şeklindedir.

Haber yazma sürecinde tek bir kaynakla yetinilmemelidir. Bu, iki açıdan önemlidir. Birincisi, elde edilen bilgilerin doğruluğunun sağlanması ve ikincisi de haberde nesnelliğe ya da tarafsızlığa yaklaşma adına farklı görüş açılarının haber içeriğinde sergilenmesi.

Tarafsız habercilik için mümkün olduğunca farklı görüşlere ulaşmakta ve bunları haber içeriğine yansıtmakta yarar vardır.

Haber metninde kullanılacak yabancı kelimeler varsa bunlar açıklanmalı haberi okuyan ya da dinleyenler sözlüğe bakmak zorunda kalmamalıdır. Anlamı bilinmeyen sözcükler kesinlikle kullanılmamalıdır. Yazımı konusunda tereddüt edilen ya da şüpheye düşülen sözcükler kesinlikle kullanılmamalıdır.

Bir cümlede sadece bir fikre yer verilmelidir. Cümleler olabildiğince kısa ve öz anlatımlar içermelidir. Cümleler dil bilgisi kurallarına uygun olmalıdır. Muhabir kendi fikirlerini haber metnine katmamalı ya da karıştırmamalıdır.

Günümüzde haberler genellikle üçüncü tekil şahıs cümleleriyle yazılır. Muhabir olayı roman metni gibi aktarmaz. Onun yerine görgü tanıklarının ya da haber kaynaklarının anlatımına başvurur ve onlardan aldığı bilgileri okurlarına aktarır. Devam eden olaylar için şimdiki zaman kipleri kullanılmaktadır.

Haberde adı geçen kişilerin unvan, ad ve soyadlarına haberin giriş bölümünde bir kere, eksiksiz olarak yer vermek gerekir. Ancak bu ifadeden önce bay ve bayan gibi sözcüklere yer verilmemelidir. Haberde adı geçen kişilere Ayşe teyze demek yerine o kişilerin adlarının mutlaka soyadları ile birlikte yazılması gerekir.

TDK imla kurallarına göre çeyrek, dakika, saniye ifadesi yoksa saatlerin yazı ile eğer bu ifadeler varsa rakamla yazılması gerekir. Saat 16.00 sularında ifadesi yerine saat 16.00 sıralarında yazılmalıdır. Sabah saat 4.30 da ifadesi yerine 4.30’da yazılmalıdır. 1978’li yıllarda yerine 1978’de yazılmalıdır.

Cümle büyük harfle başlar. İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar. Özel adlar büyük harfle başlar. Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle başlar.

Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için virgül konulur. Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için virgül kullanılır. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılır. Unvanlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.

Bir haberi değerli ya da önemli kılmak için haber değeri taşıyan unsurun ne olduğuna odaklanmak gerekir. İşte bu noktaya; eş deyişle haber değeri taşıyan unsura, “haberin odak noktası” adı verilir.

Haberin ilk basamağı her zaman zihinde başlayan düşünme ve tasarlama ile oluşturulmalıdır. Zihinde odak noktası hedeflenmemiş bir haberi yazmak ve sonunu getirmek pek de kolay değildir. O hâlde ilk aşama “düşün ve bir odak noktası bul” şeklinde özetlenebilir

Bilgi toplama aşamasında haber kaynaklarının sizi yönlendirmeye çalışmayacağını kimse garanti edemez. Bu nedenle, iyi bir habercinin elde ettiği bilgileri farklı kaynaklardan ve mümkünse zıt kaynaklardan doğrulatması gerekir. Kimi zaman “çapraz kontrol” söz konusu olabilir. Bu da elde edilen bilginin iki zıt ya da farklı haber kaynağına sorulup doğrulatılması anlamına gelir.

Haber yazmanın dördüncü aşaması, bir haberin doğruluğuna verilen öneme de at- fen “denetim ve doğrulama” şeklinde ifade edilebilir.

Haber metninin devamında aynı kişinin unvanı ve adını uzun uzun yazmak yerine çeşitli kısaltmalar kullanılabilir.