HABER YAZMA TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 5

habercilikte sayıların nasıl yazıldığıyla ilgili olarak şu noktalara işaret edilebilir:

Örneğin:

... bölge toplantısı 11-14 Temmuz günleri arasında gerçekleştirilecek.

... karşılaşma bugün (10 Haziran) oynanacak.

... 14 Temmuz’da sona erecek.

... 14 Temmuz Çarşamba günü oynanacak.

Belirli bir gün ve ayı bildiren gün ve ay adları büyük harfle başlar:

29 Kasım 1956 Salı günkü...

18 Aralık 1999’da göreve başlayan...

Geçtiğimiz Mayıs ayında...

Önümüzdeki Çarşamba günü...

Denetim ve doğrulama aşamasında dikkat edilmesi gerekenler: İlk okuma yazma, yazım yanlışlarının denetimi, okunurluk ve anlaşılırlık denetimi

Haber yazma süreci, temel olarak dört aşamadan geçerek tamamlanır. Bir olay karşısında önce düşünülür. O olayın haber olup olamayacağına karar verilir. Haber olabileceğine karar verilirse, odak noktasının ne olacağı belirlenir. Bu odak noktası çerçevesinde haber zihinde tasarlanır. Ardından bilgi toplama aşamasına geçilir. Bu aşamada elde edilen bilgiler çerçevesinde gerekirse odak noktası değiştirilebilir. Yeterli bilgilere erişildikten sonra haberin yazılması aşamasına geçilir. Taslak metin tamamlandıktan sonra son aşamaya gelinir. Bu aşamada da denetim ve doğrulama işlemleri tamamlanarak haber yayına hazır hâle getirilir.

Haber yazmanın ilk aşamasını “düşünme” oluşturur. Herhangi bir olay ya da durum karşısında haber yazmadan önce düşünmek ve haber yazılacak unsurun; eş deyişle haberin odak noktasının ne olduğunu keşfetmek gerekir. Bir haberi değerli ya da önemli kılmak için haber değeri taşıyan unsurun ne olduğuna odaklanmak gerekir. İşte bu noktaya, eş deyişle haber değeri taşıyan unsura haberin odak noktası denir.

“Bu olay, acaba ne haberi” sorusuna haber ögeleriyle yanıt verilebilir. Çünkü haber ögeleri (5N1K) bir haberin omurgasını oluşturur. Bu soru çerçevesinde düşünerek de odak noktasını bulabilirsiniz. Gerçekleşen bir depremi haberin odak noktası olarak belirlemek haber öğelerinden ne sorusuna cevap vermektedir.

Haber yazma sürecinin ikinci aşaması “bilgi toplama”dır. Olayla ilgili olarak merak edilmesi muhtemel tüm soruların yanıtları bu aşamada aranır. Bunun için haber kaynakları ile görüşülmeli, konuyla ilgili toplanabilecek tüm bilgilere erişilmelidir. Bu aşamada asla bir tek kaynakla yetinilmemeli, konunun farklı bakış açılarına sahip yönlerine ilişkin bilgiler de toplanmalıdır (Rich, 1997). Bu, iki açıdan önemlidir: Birincisi, elde edilen bilgilerin doğruluğunun sağlanması ve ikincisi de haberde nesnelliğe ya da tarafsızlığa yaklaşma adına farklı görüş açılarının haber içeriğinde sergilenmesi.

Habercilik mesleği her zaman “şüpheli” olmayı gerektirir. Bu nedenle, haberci çoğunlukla bir haber kaynağından elde ettiği bilgiye “kesin doğru” gözüyle bakmaz ve o bilgiyi başka haber kaynaklarından doğrulatmaya çalışır. Çünkü söz konusu bir tek haber kaynağının söylediği bilginin doğruluğu ve güvenilirliği, yazılacak haberin de doğruluğunu ve güvenilirliğini etkileyecektir. Haber kaynaklarının ise sizi yönlendirmeye çalışmayacağını kimse garanti edemez. Bu nedenle, iyi bir habercinin elde ettiği bilgileri farklı kaynaklardan ve mümkünse zıt kaynaklardan doğrulatması gerekir. Kimi zaman “çapraz kontrol” söz konusu olabilir. Bu da elde edilen bilginin iki zıt ya da farklı haber kaynağına sorulup doğrulatılması anlamına gelir.

Haber yazılırken dikkat edilmesi gereken aşamalar şunlardır: 

Elde ettiğiniz bütün bilgileri gözden geçirin.
Eğer elde ettiğiniz bilgilerin eksiksiz olduğunu düşünüyorsanız, öncelikle bir yazı planı çıkarmalısınız. Bunun için haberinizin odak noktasını hatırlamalısınız.
Haber yazma tekniğinizin hangisi olacağına karar verin.
Haberde kullanılmasını düşündüğünüz alt konu ya da temaları belirleyin
Ardından plana uygun olarak yazma eylemine başlayın
Yazma işleminin ardından haberinize uygun birden fazla başlık önerin
Habere eşlik edecek görsel malzemelerin nasıl kullanılacağına karar verin.

Sözcük seçimi, cümle yapısı, haber dili, paragraf yapısı ve yazım kuralları haber yazımında dikkat edilmesi gerek kurallardır. Doğruluk ise bilgi toplama aşamasında dikkat edilmesi gereken noktalardan biri olarak tanımlanabilir.

Günümüzde haber yazımında; olup biten eylemler için, eylemin sözün söylediği andan önce yapıldığını, söyleyeni kesin inancıyla tam olarak anlattığı, “di’li geç- miş zaman” kipi tercih edilmektedir. Devam eden olaylar için ise şimdiki zaman ya da geniş zaman kipleri kullanılmaktadır. Zaman içinde gelişecek olaylar için ise gelecek zaman kipi kullanılmaktadır. Genellikle haber ya da olayın geçmişi hakkında verilen bilgilerde ise “-miş’li geçmiş zaman kipi” tercih edilmektedir.

Sıfır (0) yazıyla yazılır.
Bir (1) yazıyla ya da rakamla yazılabilir.
Diğer sayılarda rakam kullanılır.

Binli haneler yazı ve rakamla karışık yazılabilir.
Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir.

Haber yazmanın dördüncü aşaması, bir haberin doğruluğuna verilen öneme de atfen “denetim ve doğrulama” şeklinde ifade edilebilir. Haberin taslak metni tamamlandıktan sonra “gözden geçirme ve düzeltme aşaması” da denilebilecek denetim ve doğrulama aşamasına geçilir. Haber metni ancak bu aşama da tamamlandıktan sonra yayıma hazır hâle gelir.

Haber yazma kuralları içinde en eskisi ve en çok kullanılanı ters piramittir. Tekniğin bu uzun ömrünün ardında sihirli bir formül yatar. Çünkü bu teknikte habere yönelik bilgilerin, hedef kitlenin ilgisine göre, en önemliden daha az önemliye doğru sıralanması öngörülür. Söz konusu önemlilik sıralaması nedeniyle bu tekniğe, ters dönmüş bir piramit şeklini andırdığından ters piramit adı verilmiştir.

Günlük yayın organlarında haber okumak isteyenlerin çoğunlukla uzun masalları okuyacak zamanları yoktur ve ne olup bittiğini hızlı bir şekilde öğrenmek isterler. Onun için haberlerin daha en başta neler olup bittiğini anlatması beklenir. Masalda olayın giriş, gelişme ve sonuç bölümleri bulunurken, haberde sonuç en başta yer alır. Olayın sonunda ne olmuşsa, o en başta söylenir.

Günümüzde yaklaşık olarak gazete haberlerinin yüzde 80’i ve haber ajanslarından gelen haberlerin de neredeyse tamamının ters piramit tekniği ile yazıldığı söylenebilir. Internette yayınlanan haberlerin büyük bölümü için de bu tekniğin kullanıldığı görülmektedir. Okumayı kolaylaştırıp tekrarı önleyen, merakı tatmin eden, sayfa düzenini, haberi kesme ve genişletmeyi kolaylaştıran ve haber yazımını hızlandıran ters piramit tekniği, bütün haber türleri ve iletişim araçları için uygulama olanağına sahiptir.

Ters piramit tekniği ile yazılmış haberlerin büyük çoğunluğunda özetleyici giriş tekniği kullanılmaktadır. Ardından da olayın ayrıntılarına değinilir.

Bir olaya ilişkin en önemli unsurun hangisi olduğuna ve hangi unsurların onu takip etmesi gerektiğine muhabir karar verir. Muhabirin kişisel değerlendirme yeteneği zaman içinde gelişir.

A, B, C ve D seçeneklerindeki sorular yanıtlandığı takdirde haberin en önemli unsurunun hangisi ya da hangileri olduğu ortaya çıkar.