HABER YAZMA TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 13

Özetleyici giriş: Haberin birkaç ögesinin birden önemli olduğu durumlarda özetleyici giriş tekniği kullanılır. Özetleyici girişte olay özetlenir ve okur haberin tamamını okumaya davet edilir.

Bu tekniğin sıkça kullanıldığı tür, spor haberciliğidir. Özellikle de spor karşılaşmalarının aktarımında sıklıkla tercih edilir.

Eğer muhabir haberini yapmak için gittiği bir olayın kronolojik dizi tekniği ile
haberleştirilmesinin doğru olduğuna inanıyorsa olay yerinde şunları uygulamalıdır:

• Takımlar, saha, hava koşulları, ulaşım gibi olay yerine gitmeden edinebileceği
bilgileri derlemelidir.
• Olay yerine zamanında ulaşmalı, her şeyin bittiğine emin olduktan sonra orayı terk etmelidir.
• Zamanı doğru tutmasına yardımcı olacak donanımda bir saat, izleyeceği ve o anda not tutması zor olacağı için ses kayıt cihazı gibi gerekli donanımı hazırlamalıdır.
• Olay yerine gider gitmez, bilgi alabileceği kişileri saptamalıdır.
• Derlediği bilgileri farklı kaynaklara da doğrulatarak güvenilirliğinden emin olmalıdır.
• Olayın sıcaklığı kaybolduktan sonra aynı kaynaklara ulaşmak mümkün olmayacağından hızlı hareket etmelidir.
• Çok sayıda kaynak kullanılabileceğinden bilgi toplarken mutlaka ses kayıt cihazı kullanılmalıdır.
• Olay yerinden elde ettiği bilgilerin fotoğraflanması mümkünse olayın sıcaklığı kaybolmadan bu görev de yerine getirilmelidir.

Birden fazla önemli olay içeren haber konularının yazımında en kullanışlı tekniklerden biri listelemedir. Devlet yönetimi tarafından alınan kararlar, çıkarılan yasalar ve resepsiyonlar gibi içinde birden fazla önemli detayı bulunduran haber konuları listeleme tekniğinin tercih edilmesinde önemli bir etkendir.

Muhabir listeleme tekniğiyle yazacağı haberleri yapmadan önce şunlara dikkat
etmelidir:

• Resepsiyon ya da tören gibi bir etkinliği haberleştiriyorsa ön araştırma yaparak katılımcıların, davetlilerin listesini elde etmeye çalışmalıdır.
• Katılımcıların habere konu edilmeye değer görevleri, sorumlulukları, ya da gündemdeki yerleri hakkında ön araştırma yapmalıdır.
• Böylesi kalabalık ortamlarda yapılacak bir haberde kişileri daha hızlı bulmak ve takip edebilmek için muhabir erişilebiliyorsa fotoğrafları da inceleyerek görsel hafızasını tazelemelidir.
• Etkinliğin yapılacağı mekân hakkında bilgi edinmelidir.
• Bu tür etkinlikleri izleyebilmek için davetli olmak ya da akredite olmak gereklidir. O nedenle sorun çıkmaması için bürokratik işlemlerin önceden yapılması sağlanmalıdır.
• Birlikte çalışacağı kameraman ya da fotoğrafçıyı önceden bilgilendirmeli, etkinlik sırasında uygulanacak strateji birlikte kararlaştırılmalıdır.
• Etkinliğe uygun kılık kıyafet önceden hazırlanmalıdır.

Birbiriyle ilişkili çok parçalı olaylar bütününü haberleştirmek için uygun bir yöntemdir. Bölümleme tekniğinde her olay ayrı bir bölüm gibi ele alınır ve tek başına bir habermiş gibi girişi, gövdesi ve sonucu olan bir metin hâlinde yazılır.

Haber yazmanın ilk aşamasını “düşünme” oluşturur. Herhangi bir olay ya da durum karşısında haber yazmadan önce öncelikle düşünmek ve ardından haber yazılacak unsurun; eş deyişle haberin odak noktasının ne olduğunu keşfetmek gerekir.

Yaşanan her olay haber yapılmaz; çünkü her olay haber değeri taşımaz. Olayın ne zaman meydana geldiği, nerede meydana geldiği, kaç kişiyi ilgilendirdiği, ilginçliği, nadirliği, heyecanlılığı, kuşkululuğu, garipliği, zıtlığı, yenilik ya da tazeliği gibi çeşitli unsurlar “haber değerleri” olarak anılır. Bir olay bu unsurlardan ne kadarına, hangi ölçüde sahipse o olayın haberinin de “değerli” bulunduğu söylenebilir. Meydana gelen olayda bu haber değerlerinden hangisi daha ön planda ise haber, o nokta üzerine odaklanır ve odaklanılan haber değerine “haberin odak noktası” adı verilir. Olayı haber yapan en önemli şey, odak noktasıdır.

“Bu olay, acaba ne haberi” sorusuna haber ögeleriyle yanıt verilebilir. Çünkü haber ögeleri (5N1K) bir haberin omurgasını oluşturur. Bu soru çerçevesinde düşünerek de odak noktasını bulabilirsiniz. İşinizi kolaylaştıracak bir soru belki şu da olabilir: “Bu haberdeki en önemli öge, 5N1K formülündeki hangi sorunun yanıtıdır?” Soruda verilen haberdeki trafik kazası ünlü bir kişiyi içerdiği için önemlidir. Bu sebeple haber ögelerinden ‘kim’ sorusu haberin odak noktası olarak alınabilir.

Haber yazma süreci, temel olarak dört aşamadan geçerek tamamlanır. Bir olay karşısında önce düşünülür. O olayın haber olup olamayacağına karar verilir. Haber olabileceğine karar verilirse, odak noktasının ne olacağı belirlenir. Bu odak noktası çerçevesinde haber zihinde tasarlanır. Ardından bilgi toplama aşamasına geçilir. Bu aşamada elde edilen bilgiler çerçevesinde gerekirse odak noktası değiştirilebilir. Yeterli bilgilere erişildikten sonra haberin yazılması aşamasına geçilir. Taslak metin tamamlandıktan sonra son aşamaya gelinir. Bu aşamada da denetim ve doğrulama işlemleri tamamlanarak haber yayına hazır hâle getirilir.

Habercilik mesleği her zaman “şüpheli” olmayı gerektirir. Bu nedenle, haberci çoğunlukla bir haber kaynağından elde ettiği bilgiye “kesin doğru” gözüyle bakmaz ve o bilgiyi başka haber kaynaklarından doğrulatmaya çalışır. Çünkü söz konusu bir tek haber kaynağının söylediği bilginin doğruluğu ve güvenilirliği, yazılacak haberin de doğruluğunu ve güvenilirliğini etkileyecektir. Haber kaynaklarının ise sizi yönlendirmeye çalışmayacağını kimse garanti edemez. Bu nedenle, iyi bir habercinin elde ettiği bilgileri farklı kaynaklardan ve mümkünse zıt kaynaklardan doğrulatması gerekir. Kimi zaman “çapraz kontrol” söz konusu olabilir. Bu da elde edilen bilginin iki zıt ya da farklı haber kaynağına sorulup doğrulatılması anlamına gelir. Doğruluk kontrolü yapılamayan bilgiler için “haber kaynağının ifadesine göre” ya da “bir başka kaynaktan doğrulatılamayan bilgiye göre” gibi ifadelerin haber metninde kullanılması yerinde olacaktır.

Haber yazma sürecinin ikinci aşaması “bilgi toplama”dır. Olayla ilgili olarak merak edilmesi muhtemel tüm soruların yanıtları bu aşamada aranır. Bunun için haber kaynakları ile görüşülmeli, konuyla ilgili toplanabilecek tüm bilgilere erişilmelidir. Bu aşamada asla bir tek kaynakla yetinilmemeli, konunun farklı bakış açılarına sahip yönlerine ilişkin bilgiler de toplanmalıdır (Rich, 1997). Bu, iki açıdan önemlidir: Birincisi, elde edilen bilgilerin doğruluğunun sağlanması ve ikincisi de haberde nesnelliğe ya da tarafsızlığa yaklaşma adına farklı görüş açılarının haber içeriğinde sergilenmesi. Değerlilik ise haberi düşünme ve odak noktası bulma aşamasında önemli hale gelmektedir.

Elde ettiğiniz bütün bilgileri gözden geçirin. Eğer eksik yönler görüyorsanız bilgi toplama aşamasını tamamlayamamışsınız demektir. Haberinizi yazmaya başlamamalısınız.  İyi bir haber yazarı genel bir yazı planı çıkarmadan yazmaya başlamaz. Siz de öyle yapın. Yazınıza ilişkin bir plan çıkarın. Giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinde neleri yazacağınızı tasarlayın. Haber yazma tekniğinizin hangisi olacağına karar verin. Haberde kullanılmasını düşündüğünüz alt konu ya da temaları belirleyin ve bunları yazı planın ilgili bölümlerine (giriş, gelişme, sonuç) not edin. Yazma işleminin ardından haberinize uygun birden fazla başlık önerin. Bu öneride de haberinizin odak noktasını unutmayın.

Haber yazımında dikkat edilmesi gereken cümle yapısına ilişkin kimi noktalar şöyle sıralanabilir:

Günümüzde haber yazımında; olup biten eylemler için, eylemin sözün söylediği andan önce yapıldığını, söyleyeni kesin inancıyla tam olarak anlattığı, “di’li geçmiş zaman” kipi tercih edilmektedir. Devam eden olaylar için ise şimdiki zaman ya da geniş zaman kipleri kullanılmaktadır. Zaman içinde gelişecek olaylar için ise gelecek zaman kipi kullanılmaktadır. Genellikle haber ya da olayın geçmişi hakkında verilen bilgilerde ise “-miş’li geçmiş zaman kipi” tercih edilmektedir. Bu doğrultuda ‘Festival her yıl yapılmaktadır’ cümlesinin haber diline uygun hali ‘festival her yıl yapılıyor’ olabilir.

Denetim ve doğrulama aşamasında dikkat edilmesi gerekenler ilk okuma, yazım yanlışlarının denetimi, okunurluk ve anlaşılabilirlik denetimi, fazlalıkların denetimi, eksik bilgi denetimi, yanlış bilgi denetimi, yorumsuzluk/tarafsızlık denetimi, etik ve hukuk kurallarına uygunluk denetimi, son okuma ve geri bildirimin takip edilmesi şeklinde sıralanmaktadır. Tekrar tekrar okuma, gözden geçirme, denetleme ve düzenlemelerden sonra habere son şekli verilir. Haber metni ancak bu aşama da tamamlandıktan sonra yayıma hazır hale gelir.

5N1K haber öğeleri ne, nerede, ne zaman, neden, nasıl ve kim sorularından oluşmaktadır.

Haber yazım sürecinin son aşaması haberin denetlenmesi ve doğrulanmasıdır.

Haberde farklı görüşlere yer vermek; haberin nesnelliği adına önem taşır. Bir haberde ne kadar fazla farklı görüşe yer veriliyorsa, o haberin o kadar fazla nesnelliğe yaklaştığı söylenebilir. Bir tek görüşe dayanarak yapılan haberler “tek boyutlu” ya da “tek yönlü” haberler olarak değerlendirilmektedir.

Belirtisiz ad tamlamasında, tamlayanda herhangi bir ek yoktur; tamlanan ad, “-i” eki almıştır. Bu tür tamlamalarda, tamlayan ile tamlanan arasına hiçbir sözcük giremez. - “Bayram özel indirimi” yerine, “Özel bayram indirimi” yazılmalıdır.