HABER TÜRLERİ

Polis-adliye haberciliğinde fikri takibin önemibüyüktür. Güner fikri takibin 3 önemli öğesi olarak unutmamayı, izlemeyi ve sonuç almayı işaret eder.

Şüpheli, sanık, tanık ya da mağdurların isim ve fotoğraflarının yayımlanmaması gereken durumlar mevcuttur. Bunlar, çocuklarla ilgili suçlara karışanlar, terör örgütü üyeliği, madde bağımlılığı bulundurma veya satma ve hırsızlık olarak sıralanabilir.

Suç işlediği şüphesiyle cumhuriyet savcılığı ve onun emrindeki kolluk güçleri tarafından soruşturulan kişiye şüpheli, hakkında iddianame düzenlenip yargılanan kişiye sanık, yargılama sonrası mahkemece ceza verilmiş kişiye ise hükümlü denir.

Polis-adliye haberlerinin etik boyutuna ilişkin en önemli konulardan bir diğeri de “suçsuzluk karinesi”dir. Bu evrensel bir hukuk kuralıdır. Kısaca açıklamak gerekirse, suçsuzluk karinesi bir kişiyle ilgili mahkeme kararı ortaya konmadıkça o kişinin suçlu ilan edilemeyeceğidir. Bu kural basın meslek ilkelerinde de açıkça belirtilmiştir. Soruşturma ve kovuşturmanın devam ettiği durumlarda haber metninde şüpheliler hakkında kesin hüküm verilmiş ifadeler kullanılmamalıdır. Bunun yerine "iddiaya göre...", "alınan bilgilere göre...", "... iddiasıyla gözaltına alındı" gibi ifadeler tercih edilmelidir.

Suçun şahsiliği ilkesi önemli bir hukuk kuralıdır. Hem Türk hukuk sisteminde hem de uluslararası metinlerde bu ilke korunmaktadır. İşlenen suçtan yalnızca suçu işleyenler ve varsa onlara yardımcı olanlar cezalandırılabilir. Suçun failinin yakınları ya da mensubu olduğu millet, din ya da diğer aidiyetler suçlu tutulmamalıdır. Bu konuda basının polis-adliye haberlerinde nasıl bir dil kullanması gerektiği toplumsal huzur için çok önemlidir. Suçun şahsiliği ilkesine kasten veya bilmeden riayet etmeyen muhabir ve editörler çoğu zaman suç işlemektedirler.

Kimi zaman "beraat" ve "tahliye" kararları haberciler tarafından yanlış anlamda kullanılmaktadır. Mahkemenin beraat kararı verdiği durumlarda sanık aklanmıştır. Yargılama bitmiştir. Tahliye durumunda ise henüz kesinleşmiş bir mahkeme kararı yoktur. Sanığın serbest bırakılmasına rağmen kendisi hakkında yargılama süreci devam etmektedir.

Polis-adliye haberciliğinin Türk basınındaki bir başka adı da “3. sayfa haberleri”dir. Bunun sebebi bir gelenek olarak bu tür haberlerin gazetelerin 3. sayfalarında yer almasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle bu tip haberler “3. sayfa haberi” olarak da anılır. Bazı gazetelerde sadece suç konusu teşkil eden konular değil in-tihar, trafik kazaları ve ev kazaları da 3. sayfada okurlara sunulmaktadır.

Hükmün açıklanmasının geriye bırakılması: Suça ilişkin cezanın özel bir şekilde ve şartlı olarak belli süre ertelenmesidir. Bu denetim süresi içinde sanığın kasıtlı bir suç işlememesi halinde kamu davası hiç açılmamış sayılır.

Suçsuzluk karinesi: Bir şahıs hakkında bir mahkeme kararı olmadan o kişi suçlu ilan edilemez. Hak-kında şüpheler ne kadar güçlü olursa olsun kesinleşmiş bir mahkeme kararı olmadan haber metinlerinde bu kişiler suçlu olarak gösterilemez.

Fikri takip bir gazetecinin yazdığı haberin yayımlanmasının ardından haber konusuna ilişkin yeni gelişmeleri izlemesi, gerekirse bu konuda yeniden haber yapması ve yazdığı haberin sonuçlarını gözlemlemesi olarak tanımlanabilir. Toplumsal sorumluluğu olan gazetecinin hedefi yayımladığı ha-berin toplumsal bir faydasının olmasıdır. Bu bakış açısıyla değerlendirildiğinde toplumsal bir soruna değinen bir haber metni gündeme getirdiği toplumsal sorunla bir değişime kıvılcım olabilir. Gazetecinin bir görevi de yazdığı haberin ne şekilde ses getirdiğini gözlemlemek ve konuya toplumsal ilgi devam ettiği sürece konuyu takip etmektir.

Suçsuzluk karinesi: Bir şahıs hakkında bir mahkeme kararı olmadan o kişi suçlu ilan edilemez. Hakkında şüpheler ne kadar güçlü olursa olsun kesinleşmiş bir mahkeme kararı olmadan haber metinlerinde bu kişiler suçlu olarak gösterilemez. Polis-adliye haberlerinin etik boyutuna iliş-kin en önemli konulardan bir diğeri de “suçsuzluk karinesi”dir. Bu evrensel bir hukuk kuralıdır. Kısaca açıklamak gerekirse, suçsuzluk karinesi bir kişiyle ilgili mahkeme kararı ortaya konmadıkça o kişinin suçlu ilan edilemeyeceğidir. Bu kural basın meslek ilkelerinde de açıkça belirtilmiştir. Soruşturma ve kovuşturmanın devam ettiği durumlarda haber metninde şüpheliler hakkında kesin hüküm verilmiş ifadeler kullanılmamalıdır. Bunun yerine “iddiaya göre...”, “alınan bilgilere göre...”, “... iddiasıyla gözaltına alındı” gibi ifadeler tercih edilmelidir.

Beklentiler dahilinde olan ve alışılagelmiş olayların tekrarında saplamalar görülürse, bu olay ve durumlar toplumun ilgisi çeker. Böylece artık bu
olay ve durumların bir haber değeri olduğu söylenebilir. Polis-adliye konulu haberlerin her zaman izleyicinin ve okurların ilgisini çekme potansiyeli vardır. Çünkü polis-adliye haberleri çoğunlukla insan hikayelerini kapsar. Bu hikayeler
genelde üzüntü verici, korkutucu ve moral bozucu olsa da haberciliğin temel kriterlerinden “olağandışılık” polis-adliye haberlerinin ruhunda vardır.

Kaza ve felaket haberleri de en sık karşılaşılan polis-adliye haberleri arasında gösterilebilir. Bu tip konuların haberleştirilerek medyada yer almasının
diğer insanların bu tip kaza ve felaketlere karşı kendilerini korumaları için bir farkındalık oluşturabilir. Ayrıca ilgili yetkililer kaza veya felaketin yaşandığı
bölgede gerekli iyileştirmelerin ve yardımların yapılması konusunda medyada sunulan bilgilerden faydalanabilir.

Polis veya jandarma adli bir vakayla ilgili şikayetçileri ve mağdurları dinler ve
failleri bulmaya çalışır. Bu süreçte polis ve jandarmanın savcılığa sunması için suça veya şikayete ilişkin delillerin gösterildiği bir fezlekenin hazırlanması
gerekmektedir. Polis veya jandarma bu fezlekeyi Cumhuriyet Savcısına iletir. Habercilik açısından bu noktada polis aşaması sona erer ve adliye
aşaması başlar. Savcılık önüne gelen fezlekeyle ilgili konuda soruşturma sonunda iddianame hazırlayabilir. Eğer yeterli düzeyde şüphe bulunmadığına
karar verilirse iddianame hazırlanmaz ve kovuşturmaya yer olmadığına dair karar alınır.

Polis-adliye haberciliğine ilişkin bazı özel kavramların bilinmesi haberlerin daha nitelikli yazılması ve haber kaynaklarıyla daha sağlıklı bir iletişim kurulabilmesi için önemlidir. Bu haber türünün çok sayıda teknik kavramı mevcuttur. Aşağıda en sık kullanılanlardan örnekler sunulmuştur.
Adli kontrol kararı: Şüphelinin tutuklanarak cezaevine konulması yerine belli sürelerle çeşitli yükümlülüklere tabi tutulmasıdır.
Adli tatil: Yargı sisteminde çalışanların her yıl 20 Temmuz - 31 Ağustos arasında toplu izin kullanımıdır. Bu sürede nöbetçi mahkemeler acil davaları görüşür.
AİHM: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kısaltmasıdır. AİHM adı haber metinlerinde ve televizyon haberlerinde sıkça duyulabilir. Türkiye’nin de üyesi olduğu Avrupa Konseyi üye devletlerinin tarafı olduğu AİHM Türkiye’de iç
hukuk yolları tükendiğinde her vatandaşın hakkını arayabileceği bir mahkemedir.
Fail: Suçu işleyen kişi. Eylemin sahibi.
Fezleke: Sorgu ve soruşturma özetidir. Olayın savcılığa intikalinden önce polis veya jandarma aşamasında olayla ilgili hazırlanmış rapor.
Hükümlü: Mahkeme tarafından kişiyle ilgili kesin karar alınmış ve bir ceza verilmişse bu kişi artık hükümlüdür.
Hükmün açıklanmasının geriye bırakılması: Suça ilişkin cezanın özel bir şekilde ve şartlı olarak belli süre ertelenmesidir. Bu denetim süresi içinde sanığın kasıtlı bir suç işlememesi halinde kamu davası hiç açılmamış sayılır.

İçtihat: Mahkemelerin birbirlerine benzeyen dava konularında uyuşmazlıklara çözüm ararken benzer kararlar vermesidir. Böylece ilgili konuda bir yargı geleneği oluşur. Buna da içtihat denir.
İddianame: Fezleke polis veya jandarma tarafından ilgili savcılığa iletilir. Cumhuriyet savcısı gerekli gördüğü takdirde toplanan deliller üzerinden bir iddianame hazırlar ve bunu mahkemeye sunar. İddianamede
şüphelinin kimliği, avukatı, maktul, mağdur veya suçtan zarar görenin kimliği, bu kişilerin avukatları, şikayet tarihi, yüklenen suç, suçun işlendiği yer ve tarihi, suçun delilleri vs. gibi bilgilere yer verilir.
İnfaz: İnfaz dendiğinde Türk basınında eskiden beri yaygın olarak kullanılan birini katletmek, öldürmek anlamında “infaz etmek” akla gelmektedir. Fakat hukuki bir terim olarak infaz, verilen bir yargı kararının uygulanmasıdır.
Kovuşturma: İddianamenin kabulüyle başlayıp mahkeme sürecinde dava konusuna ilişkin yapılan araştırma ve değerlendirme aşaması. Hükmün kesinleşmesine kadar devam eder. Dava süreci de denilebilir.
Müşteki: Davaya şikayetçi olarak katılan şahsi davacı.
Sanık: Hakkında ceza davası açılan, iddianame düzenlenen şüpheli, bu aşamadan sonra artık sanık olarak adlandırılır.
Soruşturma: Yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evredir.
Suçsuzluk karinesi: Bir şahıs hakkında bir mahkeme kararı olmadan o kişi suçlu ilan edilemez. Hakkında şüpheler ne kadar güçlü olursa olsun kesinleşmiş bir mahkeme kararı olmadan haber metinlerinde bu kişiler suçlu olarak gösterilemez.
Suçun şahsiliği: Yalnızca suçu işleyen kişi veya kişiler o suçtan hüküm giyer. Suçlunun yakınları, yaşadığı şehir, sahip olduğu etnik köken, dini veya diğer aidiyetler bu suçla beraber anılamaz.
Temyiz: Adli ve idari yargı mahkemelerince verilen kararların, son inceleme merci olan Yargıtay veya Danıştay’a götürülmesidir.
Zanlı: Bir suç olayında kendisiyle ilgili ciddi şüpheler bulunan kişi. Henüz hakkında bir mahkeme kararı olmadığından bu kişi suçlu görülemez ve “katil”, “hırsız” gibi sıfatlarla anılamaz. Savcılığın zanlı (şüpheli de denilebilir) hakkında hazırladığı iddianame mahkemece kabul edilip yargılama başlarsa, o zaman zanlı sanığa dönüşür.