HABER TÜRLERİ - Deneme Sınavı - 6

Polis-adliye haberciliğine ilişkin bazı özel kavramların bilinmesi haberlerin daha nitelikli yazılması ve haber kaynaklarıyla daha sağlıklı bir iletişim kurulabilmesi için önemlidir. Bu haber türünün çok sayıda teknik kavramı mevcuttur. Aşağıda en sık kullanılanlardan örnekler sunulmuştur.
Adli kontrol kararı: Şüphelinin tutuklanarak cezaevine konulması yerine belli sürelerle çeşitli yükümlülüklere tabi tutulmasıdır.
Adli tatil: Yargı sisteminde çalışanların her yıl 20 Temmuz - 31 Ağustos arasında toplu izin kullanımıdır. Bu sürede nöbetçi mahkemeler acil davaları görüşür.
AİHM: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kısaltmasıdır. AİHM adı haber metinlerinde ve televizyon haberlerinde sıkça duyulabilir. Türkiye’nin de üyesi olduğu Avrupa Konseyi üye devletlerinin tarafı olduğu AİHM Türkiye’de iç
hukuk yolları tükendiğinde her vatandaşın hakkını arayabileceği bir mahkemedir.
Fail: Suçu işleyen kişi. Eylemin sahibi.
Fezleke: Sorgu ve soruşturma özetidir. Olayın savcılığa intikalinden önce polis veya jandarma aşamasında olayla ilgili hazırlanmış rapor.
Hükümlü: Mahkeme tarafından kişiyle ilgili kesin karar alınmış ve bir ceza verilmişse bu kişi artık hükümlüdür.
Hükmün açıklanmasının geriye bırakılması: Suça ilişkin cezanın özel bir şekilde ve şartlı olarak belli süre ertelenmesidir. Bu denetim süresi içinde sanığın kasıtlı bir suç işlememesi halinde kamu davası hiç açılmamış sayılır.

İçtihat: Mahkemelerin birbirlerine benzeyen dava konularında uyuşmazlıklara çözüm ararken benzer kararlar vermesidir. Böylece ilgili konuda bir yargı geleneği oluşur. Buna da içtihat denir.
İddianame: Fezleke polis veya jandarma tarafından ilgili savcılığa iletilir. Cumhuriyet savcısı gerekli gördüğü takdirde toplanan deliller üzerinden bir iddianame hazırlar ve bunu mahkemeye sunar. İddianamede
şüphelinin kimliği, avukatı, maktul, mağdur veya suçtan zarar görenin kimliği, bu kişilerin avukatları, şikayet tarihi, yüklenen suç, suçun işlendiği yer ve tarihi, suçun delilleri vs. gibi bilgilere yer verilir.
İnfaz: İnfaz dendiğinde Türk basınında eskiden beri yaygın olarak kullanılan birini katletmek, öldürmek anlamında “infaz etmek” akla gelmektedir. Fakat hukuki bir terim olarak infaz, verilen bir yargı kararının uygulanmasıdır.
Kovuşturma: İddianamenin kabulüyle başlayıp mahkeme sürecinde dava konusuna ilişkin yapılan araştırma ve değerlendirme aşaması. Hükmün kesinleşmesine kadar devam eder. Dava süreci de denilebilir.
Müşteki: Davaya şikayetçi olarak katılan şahsi davacı.
Sanık: Hakkında ceza davası açılan, iddianame düzenlenen şüpheli, bu aşamadan sonra artık sanık olarak adlandırılır.
Soruşturma: Yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evredir.
Suçsuzluk karinesi: Bir şahıs hakkında bir mahkeme kararı olmadan o kişi suçlu ilan edilemez. Hakkında şüpheler ne kadar güçlü olursa olsun kesinleşmiş bir mahkeme kararı olmadan haber metinlerinde bu kişiler suçlu olarak gösterilemez.
Suçun şahsiliği: Yalnızca suçu işleyen kişi veya kişiler o suçtan hüküm giyer. Suçlunun yakınları, yaşadığı şehir, sahip olduğu etnik köken, dini veya diğer aidiyetler bu suçla beraber anılamaz.
Temyiz: Adli ve idari yargı mahkemelerince verilen kararların, son inceleme merci olan Yargıtay veya Danıştay’a götürülmesidir.
Zanlı: Bir suç olayında kendisiyle ilgili ciddi şüpheler bulunan kişi. Henüz hakkında bir mahkeme kararı olmadığından bu kişi suçlu görülemez ve “katil”, “hırsız” gibi sıfatlarla anılamaz. Savcılığın zanlı (şüpheli de denilebilir) hakkında hazırladığı iddianame mahkemece kabul edilip yargılama başlarsa, o zaman zanlı sanığa dönüşür.

Vatandaşların ihbarları: Özellikle son dönemde WhatsApp ihbar hattı gibi sıradan teknolojik imkanlar sayesinde vatandaşların çektikleri fotoğraflar ve videoların muhabirlere gönderilmesi kolaylaşmıştır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta ihbar hatlarına gelen bilgilerin doğruluğunu mutlaka
kontrol etmektir.

Adliye binalarının önü, mahkeme salonlarında fotoğraf çekimi yasak olduğundan
duruşması olan kişilerin fotoğrafları ve görüşleri adliye önlerinde alınabilir.

Muhabirlerin zorlu ortamlarda çalışma kabiliyetine sahip olması önemlidir fakat bu tek başına bu mesleği icra etmek için yeterli değildir. İyi bir polis-adliye muhabiri genel habercilik kurallarına ilişkin bilgisinin haricinde temel hukuk bilgisine de sahip olmalıdır. Özellikle haberde yer verilecek olan hukuki kavramların doğru bir şekilde kullanılması önemlidir. “Polis Adliye muhabirleri adli süreçlerle ilgili olayları yakından izledikleri için bu alanda uygulanmakta olan yasal prosedürü öğrenmeli, gerekli terminolojiden haberdar olmalıdır.
Dava dosyalarının incelenmesi önemlidir. Dava süreçlerinin nasıl şekillendiği bilinmelidir.” (Yılmaz, 2009: 224). Polis-adliye muhabirliği teknik bilgiler
isteyen bir gazetecilik türüdür. Bu nedenle yapılan hatalar ve ihlaller kasten olmasa dahi ciddi sonuçlar doğurabilir. Bu ihlallerin sebebi gazetecilerin
konuyla ilgili yeterli düzeyde eğitimden geçmemesi ve mesleki tecrübelerinin eksikliğinden ileri gelmektedir. Bir başka sebep ise gazetecilerin ve çalıştıkları
kurumların hukukçulardan yeterli desteği talep etmemeleridir. Bu destek elbette maliyetleri artıracak bir yardım talebi olacaktır fakat uzun vadeli düşünüldüğünde gazetecinin ve çalıştığı kurumun haber metinlerinde yaptıkları hukuki ihlaller nedeniyle ödeyecekleri tazminatlar çok daha yüksek maliyetler getirebilir. Polis-adliye muhabirleri çalıştıkları haber konularıyla
ilgili kişilerle profesyonel bir ilişki ağı kurmak zorundadır. Bunu yaparken kişilerle mesafesini doğru belirlemeli, hiçbir zaman mesleğine zarar
verecek ölçüde samimiyet kurmamalıdır. Bunların haricinde iyi bir polis-adliye muhabirinin sistematik olarak hazırlanmış bir kişisel arşivi olması ve haber
kaynaklarıyla her zaman iletişime geçebilmesi için ilgili kişilerin iletişim bilgilerini içeren dijital bir rehbere sahip olması ve bunu zaman zaman yedeklemesi gerekmektedir.

Fikri takip bir gazetecinin yazdığı haberin yayımlanmasının ardından haber konusuna ilişkin yeni gelişmeleri izlemesi, gerekirse bu konuda yeniden
haber yapması ve yazdığı haberin sonuçlarını gözlemlemesi olarak tanımlanabilir. Toplumsal sorumluluğu olan gazetecinin hedefi yayımladığı haberin toplumsal bir faydasının olmasıdır. Bu bakış açısıyla değerlendirildiğinde toplumsal bir soruna değinen bir haber metni gündeme getirdiği toplumsal
sorunla bir değişime kıvılcım olabilir. Gazetecinin bir görevi de yazdığı haberin ne şekilde ses getirdiğini gözlemlemek ve konuya toplumsal ilgi devam ettiği sürece konuyu takip etmektir.

Duruşmaların tarihleri önceden bilinse de polis-adliye haberlerinin konularını genelde ani gelişen olaylar oluşturur. Konuların bu yönde olduğu  düşünüldüğünde haber yazım tekniği olarak ters piramit tekniğinin seçilmesi en uygun tercih olacaktır. Kimi durumlarda mağdurlarla veya eski hükümlülerle özel görüşmeler yapılabilir. Haberin geneli bu kişilere ve onların hayat hikayelerine odaklanırsa renkli yazım tekniği de dediğimiz düz piramit tekniği tercih edilir ve öyküleyici giriş tekniğiyle habere başlanabilir. Muhabirler
haberleri için bilgi toplarken 5N1K kuralına mümkün olduğunca uymalıdırlar. Çok ani gelişmelerde tüm soruların cevapları henüz ulaşılabilir değildir fakat bir duruşma haberi hazırlanıyorsa bu kişinin neden yargılandığı ve olayın arka planında neler yaşandığının 5N1K kuralı çerçevesinde açıklanması gerekmektedir. Polis-adliye haberciliğinde küçük hataların dahi ciddi sonuçları olabilir. Bu alanda çalışan gazeteciler manipülasyona ve dezenformasyona karşı her zaman dikkatli olmalıdır. Bu nedenle muhabirler haber kaynaklarının
alternatiflerini üretmeli ve tek kaynaktan gelen bilgiler konusunda şüpheci davranmalıdır. Polisadliye alanında çalışan muhabirler kendilerini bir polis veya bir hukukçu gibi görmemelidirler. Polis-adliye muhabirinin görevi topluma olaylarla ilgili bilgileri yorumsuz ve objektif bir şekilde sunmaktır. Bir polis-adliye haberi kaleme alınırken öncelikle haberde adı geçen şahıslar konusunda dikkatli olmak gerekmektedir. “Ölen, yaralanan ya da mağdur duruma düşenlerin, olaydan dolayı suçlananların kimlikleri doğru verilmeli, kimlik bilgileri adli makamların yapacakları açıklamalara dayandırılmalıdır. Yapılan haberlerde, kimlik bilgileri ile ilgili yapılan yanlışlar önemli ve giderilmesi zor olan sonuçlara neden olabilmektedir.” Şüpheli, sanık, tanık ya da mağdurların isim ve
fotoğraflarının yayımlanmaması gereken durumlar mevcuttur. Bunlar, çocuklarla ilgili suçlara karışanlar, terör örgütü üyeliği, madde bağımlılığı bulundurma
veya satma ve hırsızlık olarak sıralanabilir (Çetinkuş ve Keleş, 2018). Aslında genel olarak polis-adliye haberlerinde kişilerin isimleri kullanılırken
çok dikkatli olunmalıdır. Kişilik haklarının ihlal edildiği durumlarda çalışılan kuruluşun ceza alma ihtimali olduğu unutulmamalıdır. “Adil vakalarda
iddianame hazırlanıp yargılama başlayana kadar şüphelilerin isimleri kodlanarak verilmelidir. Şüpheli, bu aşamaya kadar yalnızca soyadı, adı ya da her ikisi kapalı olarak ve baş harfleriyle verilmeli; haberde yakınları ve ailesinin de adı geçmişse olayla ilgisi bulunmasa bile söz konusu kişinin soyadının
açık yazılmamasına dikkat edilmelidir. Bu gibi durumlarda yapılacak noktalama işaretlerinde de araya virgül konulacaksa “... S.D., A.E, D.B gözaltına alındı.” yöntemi izlenmelidir. Yargılama sırasında ve kararlarda ise isimler açıkça yazılabilir.” (Çetinkuş ve Keleş, 2018: 78). Bazı durumlarda isimler gizlense dahi olayın mağdurlarına ait bazı bilgilerin paylaşılması konusunda dikkatli olunmalıdır. Mağdurların kimlikleri yapbozun parçaları şeklinde verilirken farkında olmadan bahsedilen kişinin kim olduğunun ortaya çıkma riski vardır.

A seçeneğinde verilen haber ifadesinde anlatım bozukluğu vardır. Zira, tüm terör örgütleri zaten yasadışıdır. Diğer seçeneklerdeki ifadelerin tamamında ise habercilik etik ilkelerine uyulduğu söylenebilir.

Doğru cevap A'dır. Her türlü haber, yazı türü ve fotoğrafların sunuş ve yorumlayış yöntemiyle belirli bir düşüncenin kamuoyunda oluşmasına çalışan gazetecilik türüne fikir gazeteciliği adı verilir.

Doğru cevap D'dir. Geniş bir okur kitlesini etkilemiş ve yüksek kazançlar elde etmek fikir gazeteciliğinin özelliklerinden biri değildir.

Doğru cevap E'dir. Fotoğraf ve renk oranının kullanımı daha az olması popüler gazeteciliğinin özelliklerinden biri değildir?

Doğru cevap B'dir. Türkiye’de ilk fikir gazetesi Tasvir-i Efkâr'dır.

Doğru cevap C'dir. Müzik, sinema, edebiyat, tiyatro, mimarlık ve plastik sanatlar gibi sanatın her alanını kapsayan haberleri içeren habercilik türüne Kültür-sanat haberciliği adı verilir?

Doğru cevap A'dır. Ürünün ucuz olması yüksek kültürün özelliklerinden biri değildir?

Doğru cevap E'dir. Spor, kültür sanat haberciliğinin bir konusu değildir.

Doğru cevap B'dir Türkiye’de magazin haberlerini gazetelerin ön sayfalarına ilk olarak taşıyan gazeteci Çetin Emeç'tir.

Doğru cevap C'dir. Girişte haberin sonucunun verilmesi düz piramit tekniğinin esaslarından biri değildir?

Doğru cevap B'dir. Cumhuriyet Türkiye’sinde ilk magazin dergisi Uyanıştır.

Masa başında kurgulanan, gerçekle uzaktan yakından ilgisi olmayan yalan haberler asparagas haber olarak tanımlanır.

Müşteki: Davaya şikayetçi olarak katılan şahsi davacı olarak tanımlanmaktadır.

Polis haberciliği için kaynaklar sıcak habere erişilebilecek mekanlar, polis telsizi, sosyal medya, diğer gazetecilerin vereceği bilgiler, vatandaş ihbarı ve istatistiklerdir. Gazeteler haber kaynağı olarak söylenemeyebilir.