HABER TOPLAMA TEKNİKLERİ

Toplumun doğal haklara sahip özgür ve eşit bireylerden oluştuğunu ifade eden liberal felsefi söylem, anayasal devlet, özel mülkiyet ve rekabetçi piyasa ekonomisi mekanizmalarıyla bireylerin haklarının korunmasını kapsar. Liberal felsefi söylemde, basın özgürlüğü anlayışı devlet ve sivil toplum ayrımı çerçevesinde ele alınmaktadır. Sivil toplum, kişisel yaşam, aile ve iş yaşamından oluşan devletten bağımsız özel bir alan olarak kabul edilmekte ve basın özgürlüğü de özel mülkiyet bağlamında düşünülerek bireylerin doğal hakları kapsamına girmektedir

Medyanın dördüncü güç olmaktan çıkıp, güçlerin medyası haline dönüşmesi veya birinci güç haline gelmesi herkes tarafından açıkça dile getirilen en önemli konulardan biri haline gelmiştir. İlk kitle iletişim araçlarından günümüze medyanın “haber verme” veya haber yayınlama anlayışında değişiklikler olmuş, yalan haber, manipülasyon (yönlendirme) amaçlı haber, özel hayatların gizliliğinin ihlâli, kişisel çıkarlar, kamu yararının göz ardı edilmesi gibi bir dizi "mesleğe özel" sorunlar baş göstermiştir.

Basını kısıtlayarak halkın bilme, ifade ve haber alma hakkını sınırlama öncelikle basın yasalarıyla başka bir anlatımla sansür ile gerçekleşmektedir. İktidarın uydusu olması yolunda basına uygulanacak baskı ve yaptırımlar ifade özgürlüğünü de engellemektedir. Bu nedenle halkın haber alma hakkının yasalarla ya da baskıcı başka yollarla kontrol altına alma çabalarının önüne geçmek ve dışarıdan bir etkiye açık hale getirmemek için basının kendi kendini denetleme çabaları ön plana çıkmaktadır. Basın ancak bu şekilde toplumsal sorumluluğunu yerine getirebilecek, böylece gazetecilik mesleğinin saygınlığı korunacak, mesleki ayrıcalıkların kötüye kullanılması önlenecek, iktidarlar tarafından basına yapılabilecek müdahaleler ortadan kalkacak, özdenetim ile yasalardaki boşluk ve eksikliklerden doğabilecek sorunlar önlenecektir.

Habercilik ve habercilik etiği ile ilgili olarak öncelikle habercinin temel uğraşı olan haberin ne olduğunu anlamak gerekmektedir. İnsanların bilme isteğiyle ilişkili olarak haber, “yeni olan her şey”, “dün bilmediğimiz olaylar”, “okurların bilmek istedikleri her olay”, “ilginç olan her durum” vb. gibi birçok şekilde tanımlanabilir.

Haber içeriklerinde haberi üreten kurumun yapısı en önemli etkenlerden birisidir. Bununla birlikte hedef kitlenin kimliği, toplumun yaşam biçimi, gelenekleri, olayın niteliği, haberin kaynağının kimliği, haberin yayılmasını isteyenin ya da istemeyenin çıkarı, tutumu, ne tür bilginin verildiği ve neyin gizli tutulduğu, ekonomik durumun halk üzerindeki baskısı haberi etkileyen güçlerdir. Ürünü biçimleyen haber merkezinin içindeki güçler, izlenen gazeteciliğin türü, mesleğe yönelik tutum, kitle iletişim aracının ve teknolojisinin türü, medya kuruluşunun gazetecilere olan tutumu, zaman, yer ve ekonomik kısıtlılıklar haberi etkileyen unsurlardır. Haber bazen önyargılı olabilmekte bazen eksik bilgiler içerebilmektedir. Haberi yazan kişiler kendi geçmişlerini, inançlarını, ideolojilerini habere yansıtabilirler. Haber ile ilgili bütün bu durumlar haberi şüpheli bir bilgi haline getirmektedir.

İletişim alanında çalışanların özellikleri, kişisel ve mesleki birikimleri, bireysel tutumları ve mesleki rolleri “medya çalışanlarından kaynaklanan etkiler” altında sınıflanmaktadır. Zamana karşı yarıştan kaynaklanan kısıtlılık, yayındaki yer ve zaman gereklilikleri, haber yazımının basmakalıp yapısı, haber değerleri, tarafsızlık ve muhabirlerin resmi kaynaklara bağlılıkları “medyanın tekdüzeliğinden kaynaklanan etkiler” olarak incelenmektedir. Temelde bir ticari işletme olan medya kuruluşlarının bu özelliklerinden dolayı içerik üzerinde “örgütsel etkiler ”den söz edilmektedir. Çıkar gruplarının belli bir içerik için lobi (ya da karşı lobi) yapmaları, bu grup ya da kurumların medyanın kapsamına girebilmek için olaylar yaratmaları veya gündelik yaşamla ilgili yasaları uygulayan hükümet, yasa yapıcı meclis “medya örgütleri dışından gelen etkiler” olarak ifade edilmektedir. Medyanın faaliyet gösterdiği ortamda egemen olan “ideolojinin yarattığı etki” medyanın kapsamını çeşitli yönlerle etkilemekte ve bu beş ana kategoriyi oluşturmaktadır.

İletişim alanında çalışanların özellikleri, kişisel ve mesleki birikimleri, bireysel tutumları ve mesleki rolleri “medya çalışanlarından kaynaklanan etkiler” altında sınıflanmaktadır. Zamana karşı yarıştan kaynaklanan kısıtlılık, yayındaki yer ve zaman gereklilikleri, haber yazımının basmakalıp yapısı, haber değerleri, tarafsızlık ve muhabirlerin resmi kaynaklara bağlılıkları “medyanın tekdüzeliğinden kaynaklanan etkiler” olarak incelenmektedir. Temelde bir ticari işletme olan medya kuruluşlarının bu özelliklerinden dolayı içerik üzerinde “örgütsel etkiler ”den söz edilmektedir. Çıkar gruplarının belli bir içerik için lobi (ya da karşı lobi) yapmaları, bu grup ya da kurumların medyanın kapsamına girebilmek için olaylar yaratmaları veya gündelik yaşamla ilgili yasaları uygulayan hükümet, yasa yapıcı meclis “medya örgütleri dışından gelen etkiler” olarak ifade edilmektedir. Medyanın faaliyet gösterdiği ortamda egemen olan “ideolojinin yarattığı etki” medyanın kapsamını çeşitli yönlerle etkilemekte ve bu beş ana kategoriyi oluşturmaktadır.

İletişim alanında çalışanların özellikleri, kişisel ve mesleki birikimleri, bireysel tutumları ve mesleki rolleri “medya çalışanlarından kaynaklanan etkiler” altında sınıflanmaktadır. Zamana karşı yarıştan kaynaklanan kısıtlılık, yayındaki yer ve zaman gereklilikleri, haber yazımının basmakalıp yapısı, haber değerleri, tarafsızlık ve muhabirlerin resmi kaynaklara bağlılıkları “medyanın tekdüzeliğinden kaynaklanan etkiler” olarak incelenmektedir. Temelde bir ticari işletme olan medya kuruluşlarının bu özelliklerinden dolayı içerik üzerinde “örgütsel etkiler ”den söz edilmektedir. Çıkar gruplarının belli bir içerik için lobi (ya da karşı lobi) yapmaları, bu grup ya da kurumların medyanın kapsamına girebilmek için olaylar yaratmaları veya gündelik yaşamla ilgili yasaları uygulayan hükümet, yasa yapıcı meclis “medya örgütleri dışından gelen etkiler” olarak ifade edilmektedir. Medyanın faaliyet gösterdiği ortamda egemen olan “ideolojinin yarattığı etki” medyanın kapsamını çeşitli yönlerle etkilemekte ve bu beş ana kategoriyi oluşturmaktadır.

İletişim alanında çalışanların özellikleri, kişisel ve mesleki birikimleri, bireysel tutumları ve mesleki rolleri “medya çalışanlarından kaynaklanan etkiler” altında sınıflanmaktadır. Zamana karşı yarıştan kaynaklanan kısıtlılık, yayındaki yer ve zaman gereklilikleri, haber yazımının basmakalıp yapısı, haber değerleri, tarafsızlık ve muhabirlerin resmi kaynaklara bağlılıkları “medyanın tekdüzeliğinden kaynaklanan etkiler” olarak incelenmektedir. Temelde bir ticari işletme olan medya kuruluşlarının bu özelliklerinden dolayı içerik üzerinde “örgütsel etkiler ”den söz edilmektedir. Çıkar gruplarının belli bir içerik için lobi (ya da karşı lobi) yapmaları, bu grup ya da kurumların medyanın kapsamına girebilmek için olaylar yaratmaları veya gündelik yaşamla ilgili yasaları uygulayan hükümet, yasa yapıcı meclis “medya örgütleri dışından gelen etkiler” olarak ifade edilmektedir. Medyanın faaliyet gösterdiği ortamda egemen olan “ideolojinin yarattığı etki” medyanın kapsamını çeşitli yönlerle etkilemekte ve bu beş ana kategoriyi oluşturmaktadır.

Özel hayatın gizliliğinin geçersiz sayılabileceği başlıca durumlar, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin gazetecinin doğru davranış kuralları içinde şu şekilde açıklanmaktadır: Büyük bir suç yahut yolsuzluk üstüne araştırma ve yayın, toplumu kötü etkileyici bir tutumla ilgili araştırma ve yayın, toplumun güvenliğinin veya sağlığının korunması ilgili kişinin sözleri yahut eylemleri sonucu halkın yanılmasının, yanıltılmasının veya yanlış yapmasının engellenmesidir. Doğrudan kamu yararı olmadıkça, sahibinin izni dışında belge, fotoğraf, ses yahut görüntü alınmamalıdır. Kamu yararı söz konusu olduğunda dahi, yukarıdakilerin başka hiçbir şekilde elde edilmeyeceğine kesin kanaat getirilmiş olması gerekir.

Çeşitli olayların, konuların, sorunların, düşüncelerin aktarılmasına yardımcı olan kitle iletişim araçları toplumsal iletişimin temel unsurlarından birisidir. Toplum ile devamlı iç içe olan basının kamusal birçok işlevi bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi haber verme işlevidir. Basın, haber verme işlevi ile olaylar ve durumlar hakkında bilgi vererek yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası konulardan haberdar olmamızı sağlamaktadır.

Haber içeriklerinde haberi üreten kurumun yapısı en önemli etkenlerden birisidir. Bununla birlikte hedef kitlenin kimliği, toplumun yaşam biçimi, gelenekleri, olayın niteliği, haberin kaynağının kimliği, haberin yayılmasını isteyenin ya da istemeyenin çıkarı, tutumu, ne tür bilginin verildiği ve neyin gizli tutulduğu, ekonomik durumun halk üzerindeki baskısı haberi etkileyen güçlerdir.

Haber izlemek, seçmek, araştırmak, düzeltmek (ayıklamak) yazmak (biçimlendirmek, kurgulamak) ve de yayımlamak haber üretiminde bir eylem dizisidir ve haberci her eyleme kişiliğini koymaktadır.

Gazetecilerin haberi belirlemelerinde kişisel görüşlerinin ve ideolojik konumlarının etkileri olduğu konusunda kanıtlar bulunmaktadır. Farklı ideolojilere sahip bireylerin gazetecilik yapması kadar doğal bir durum olamaz. Hatta bu gazeteciler destekledikleri siyasal partinin resmi üyesi, örgütlü bir grup ya da cemaatin temsilcisi olabilir ve bu durumlarını açıkça ifade edebilirler.

Habercilik alanında meslek etiğine uymayan durumlar öncelikle baskıcı iktidarların sansürcü basın yasalarıyla, medyadaki sahiplik yapısının serbest rekabet ortamını bozacak şekilde oluşturulmasıyla (medyada yoğunlaşma ya da tekelleşme), piyasa merkezli ticari gazetecilik (rating, tiraj kaygısı ve reklam/ilan baskısı) anlayışıyla, basını etki altına almaya çalışan toplumsal gruplar ve kurumlar yoluyla ve dürüst olmayan gazeteciler üzerinden gerçekleşmektedir.

Bir şirketin aynı alanda birden fazla yayın organına sahip olması medyada yatay yoğunlaşma olarak adlandırılmaktadır. Örneğin bir şirketin aynı anda farklı gazetelere sahip olması yazılı basında o şirketin yatay olarak yoğunlaştığını gösterir.

Tabloidleşme reklâm verenlerin geniş izleyici kitlelerine ulaşmak için yaptıkları baskının etkisiyle medyanın ticarileşmesinin bir sonucu olarak doğmuştur.

Devletin sorumluluk ve faaliyetleri şu şekilde sıralanmaktadır:
1. İletişim alanını belirleyen genel normatif (yasal çerçeveyi çizmek, hak ve sorumlulukları belirlemek) düzenlemeyi yapmak,
2. İletişim alanında kamusal hizmetlerin gerektirdiği kaynakları bulmak ve kullanımları düzenlemek,
3. Ülke içinde kitle iletişim kuruluşlarına sahip olma ve bunlar yoluyla faaliyette bulunmanın genel koşullarını saptamak,
4. Kitle iletişim araçlarının etkinlikte bulunması için gerekli teknik altyapılar ve ayrıcalıklar ile ilgili düzenlememeleri gerçekleştirmek, örneğin telekomünikasyon olanaklarını hazırlamak, yayın yapılacak frekansları sağlamak ve dağıtmak,
5. Toplumda yer alan kurumsal iletişim kanallarının denetimini sağlamak, bir kamu hizmeti olarak iletişim olanaklarından toplum üyelerinin yararlanma koşullarını gözetmek, iletişim kanallarının belirlenen yasal çerçeve ve amaçlar dışında kötüye kullanımının önüne geçmek.

Habercilik etiği konusunda daha gerçekçi olabilmek için haber üretim sürecinin tüm aşamalarıyla ilgili yeterli düzeyde bilgi sahibi olmak gerekmektedir. Habercilerin mesleki sınırlarını öncelikle gazetecilerin kendileri belirlerler.

Medyanın yayın içeriğini etkilemede dışarıdan gelen etkili unsurlardan birisi devlet/hükümettir. Devlet düzenlemeleri basın özgürlüklerine genelde kendi işlettiği medya kuruluşlarına ayrıcalık tanımakla, özel teşebbüse kayıt, vergi, basım ve yayım, abone ve dağıtım gibi alanların yönetiminde, yayıncılık izinleri konusunda haksız bir kontrol sistemi oluşturmakla, muhalif programlara ve hoşa gitmeyen araştırmacı gazetecilik örneklerine adil olmayan yollarla (üst kurul vb. ) cezalandırma, ceza ve usul yasalarının şahsın
korunmasında ayrımcı yaklaşımda bulunarak zarar verebilir.