HABER TOPLAMA TEKNİKLERİ

Haber değeri kavramı 1922 yılında bilgi kuramından hareketle ilk kez Walter Lippman tarafından ifade edilmiştir. Lippman bir olayın yayınlanabilir olabilmesi için beklenmedik, sansasyonel, alışılmadık olması gerektiğini ifade ederek durumu somut örneklerle açıklamıştır. Haber değeri olarak ayrıca olayların içinde ünlü ya da toplumda etki yaratan bir kişilik olması, olay yerinin okura yakın olması, okurun anlayabileceği bir mantık silsilesi içinde gerçekleşmesi gerektiğini ifade etmiştir.

Haberlerin toplanması, seçilmesi ve elenmesinde etkili olduğu düşünülen bir kaç temel yaklaşım şu şekilde sınıflanmıştır: (Altschull, 1984)

Olay merkezli

Mesleki rutinler

Gazeteci Merkezli

Dış Etmenler

Kamusal ilişki

Tecimsel ilişki

Çıkar ilişkisi

Biçimsel olmayan ilişki

UYGUNLUK
Tahmin edilebilirlik ve izleyici talebi öğelerini de içinde bulunduran bu ölçüt resmi ve dini bayramlar, kutlamalar, anma günleri, spor karşılaşmaları gibi izleyicinin beklentilerinin ve olacağını önceden kestirebildiği olayların dikkate alındığı değerdir. Ülkemizde neredeyse her hafta veya gün özel bir
durumu temsil etmektedir.

Herhangi bir konuyu ele alırken olayın kişilere indirgenerek aktarılması, olgunun kişiselleştirilmesi, olayı daha kolay hatırlanır hale getirmektedir. Türkiye’de çok yaşanan töre, namus, etnik ayrımcılık gibi toplumsal sorunlar faillerin ya da kurbanların isimleriyle anılmaktadır. Toplumda infial yaratmış cinayetler, siyasi skandallar, özellikle rüşvet ve yolsuzluk olayları, bu olaylara karışan kişiler üzerinden tanımlanarak medyada yer almaktadır. Geçmiş yıllarda Üzeyir Garih, Güldünya, Münevver Karabulut, Hrant Dink, ABD’de uzun süre gündemde kalan O.J. Simpson davaları kişiselleştirme haber değerine önemli örneklerdendir. Türkiye’deki kadınlara yönelik işlenen birçok cinayetin simgesel ismi olan Güldünya, kadınlara yönelik şiddeti önlemek ve toplumda bu konuda bilinç oluşturmak için birçok konser, kitap ve toplumsal sorumluluk kampanyalarına ilham kaynağı olmuştur.

Galtung ve Ruge’un, yenilenmiş değerlendirme dizgesi şu şekilde açıklanmaktadır:
• Olayın güncel olması;
• Haberin herkesi ilgilendirecek şekilde büyük olması;
• Olayın anlaşılabilir olabilmesi için gerekli bilgilerin tam olması;
• Kültürel ve coğrafi yakınlığın haberin izleyicisi açısından dikkat çekici olması;
• Konunun o gün ya da an için tahmin edilebilir olması ve talep görmesi, izleyici beklentilerinin
ve olacağı önceden kestirilebilinen olayların dikkate alınması ve duruma uygun olması;
• Olayın beklenmedik olması, ani gelişen, önceden kestirilemeyen haberlerin gündemde çok
çabuk yer alması;
• Olayın devamlılığının olması, arkası gelmesi;
• Haberlerin belli bir kompozisyonda verilmesi, haberler arasında dengenin sağlanması;
• Seçkin uluslara yapılan göndermeler;
• Seçkin kişilere yapılan göndermeler;
• Herhangi bir konuyu kişilere indirgenerek yayınlanması kişiselleştirme;
• Sonuçları kötü olan durumlar olumsuzluk olarak belirlenmiştir.

Haber, olayların ve konuların belirli sistematik sınıflama ve seçime göre yapılan karmaşık bir üretim sürecinin sonucudur.

Bütün bu değerler gazetecilerin kendi mesleklerine ilişkin haber merkezinde gerçekleşen iş üretimi ile ilgili bilgi birikimidir. Haber değerleri olayların nitelikleridir ya da başka bir anlatımla gazetecilik mesleğine özgü olayın kitle iletişim araçlarında yer almasında etkili, nispi olarak var olmasına salık verilen özelliklerdir. Farklı haber değerlerinin bir olay/konuda bulunması o olayı yayınlanabilir nitelikte kılmaktadır.

İnsan hayatında dönem dönem rastlanan ancak pek sık olmayan ilginç olay ve durumlar nadirlik haber değeri adı altında değerlendirilmektedir. Nadirlik, ilginçlik haber değeri ile benzerdir yalnız burada gündelik hayatımızda şahit olduğumuz, önceden bildiğimiz konu ve olaylar gündeme gelir.

Bir olay ne kadar çok kişiyi ilgilendirirse yarattığı etki ne kadar büyükse haber olma ihtimali o kadar çok artar. Burada muhtemel ya da potansiyel izler kitlenin ne kadar kişi olabileceğini düşüncesi vardır. Bazı olaylar bir toplumun genelini ve hatta dünyayı yakından ilgilendirebilir. Haberin hedef kitlesinin kim olduğu, o haberi kimlerin takip edeceği ve kimlerin o konuyu dikkate alacağı ile ilgili bir haber değeridir.
5N-1K formülünün ne ya da kim sorusuna yanıt aranır.
Örnek 3.1: milliyet.com.tr 30 Mayıs 2012Başlık:

Üniversite sınavında değişiklik. Puan hesaplama yöntemi değiştirildi Spot: Üniversite sınavında puan hesaplama yöntemi değiştirildi. ÖSYM’nin dün yayımladığı kılavuza göre artık yerleştirme puanı hesabında okulların başarısı dikkate alınmayacak. Yalnızca bireysel başarı önemli olacak. Uzmanlar, “Bu uygulamayla en iyi okullar boşalır, parayla not satışı başlar” dedi ÖSYM’den bu yıl üniversiteli olacak gençlere son dakika sürprizi geldi. Habertürk gazetesinin haberine göre Lisans Yerleştirme Sınavlarına (LYS) 2 hafta kala yapılan değişiklikle üniversite yerleştirme puanlarının hesaplanmasında yalnızca bireysel başarı dikkate alınacak. Okulun başarısına göre öğrencinin puanının ağırlıklandırılması yani AOBP uygulaması son buldu. Uzmanlar son dakika duyurulan değişikliğin “öğrencileri gafil avlandığını”, önümüzdeki yıllarda da fen ve Anadolu liselerinin boşalacağını, okulların sahte yüksek notlar vermeye başlayacağını söylüyor. ÖSYM dün eğitim sistemini 4+4+4 şeklinde değiştiren 6287 sayılı kanunda yer alan ve yükseköğretime yerleştirme puanlarının hesaplanmasında değişiklik getiren düzenlemeye göre yeni kılavuz yayımladı. Yeni hesaplama sistemi bu yıl YGS’ye giren ve önümüzdeki ay yapılacak LYS’ye katılacak öğrencileri etkiliyor.

HEYECANLILIK
İnsanları heyecanlandıran sevinçli, mutluluk dolu, korkulu ve üzüntülü gibi birçok duygusal aktivite olmasına rağmen bu kapsamda genellikle bireyleri duygusal olarak olumlu yönde etkileyen konu ve olaylar değerlendirilmektedir.

Haber değeri kavramı, haber üretim sürecinde gazetecilerin ve editörlerin başvurduğu en temel ve anlaşılabilir ölçütlerdir. Gazeteciler bunları neyin haber olduğuna, neyin haber olmadığına ilişkin değerlendirme yaparken kullanırlar. Diğer seçeneklerse Galtung ve Ruge'nin yenilenmiş değerlendirme dizgesinde yer alan tek tek haber değerleridir.

Manipülasyon modeli, medya sahipliği ve medyanın kontrolü üzerine kapsayıcı bir modeldir. Medya ve gazeteciler medya sahiplerinin çıkarları üzerinden doğrudan rol alan aktörler olarak görülmektedir.

Olay merkezli yaklaşımda olayların gerçekliğini ve özünü bozmaksızın kitle iletişim araçlarıyla iletilmesi düşüncesi "Ayna Yaklaşımı" adı altında verilmektedir. Haberin toplumun aynası olarak görüldüğü bu yaklaşımda haber içeriği tamamen gerçeği, aynanın gerçekliğini yansıtmakta, haber içeriği medyaya bilgi verenler ile konuyu haber olarak seçenler arasında dengelenmektedir.

Büyüklük haber değeri, haberin hedef kitlesinin kim olduğu, o haberi kimlerin takip edeceği, kimlerin o konuyu dikkate alacağıyla ilgili bir haber değeridir.

Bir olay ne kadar çok kişiyi ilgilendirirse, yarattığı etki ne kadar büyükse haber olma ihtimali o kadar çok artar.

Bir olayın nerede olduğu izler kitle için önemlidir. Olayın gerçekleştiği yerin izler kitleye yakınlığı o olaya olan ilgiyi arttırmaktadır. Coğrafi ya da mekansal yakınlığın ortaya koyduğu ortaklıklar ilgi çekicidir. İnsanlar yakın çevresinde nelerin olduğunu merak eder ve ilgiyle izler.

İnsan hayatında dönem dönem rastlanan ancak pek sık olmayan ilginç olaylar nadirlik haber değeri altında değerlendirilir.

Özellikle içinde felaket unsurları bulunan, ölümlü ya da yaralanmalı olaylar içeren haberler olumsuzluk haber değeri taşımaktadır.

Arkası gelen, bir an içinde olup bitmeyen olaylar gazeteciler için ilgi çekici olduğu gibi önemlilik düzeyine ve toplumda gördüğü tepkiye göre uzun süre gündemde kalabilir.

Galtung ve Ruge, gündem oluşturan uluslararası konuların hangi ortak
nedenlerle haber olduğunu belirlemişlerdir. Haber olmaya değer bu etkenler bir değerler listesi olarak kabul görmüştür. Belirli dönemlerde revize edilmekle beraber çalışma 1965’den bu yana en çok yararlanılan bilimsel kaynaklar arasındadır.Araştırmacıların belirlediği değerler; İlgililik, zamansal uygunluk, basitlik, tahmin edilebilirlik, beklenmezlik, devamlılık, kompozisyon, seçkin insanlar, seçkin uluslar ve olumsuzluk şeklindedir. Doğru cevap C'dir.