HABER TOPLAMA TEKNİKLERİ

Olayın, durumun, olgunun ne olduğunu, ne anlama geldiğini, güncel ve tarihsel süreçteki yerini, önemini açıklayanları öğrenmek için sıradan vatandaş için olayın ne anlama geldiğini açıklamak için habere ilişkin unsurları değerlendirebilecek kişilere haber kaynağı olarak başvurulur. Örneğin, nükleer santral yapılması kararı sonrasında, gazeteci enerji uzmanları, çevreciler, akademisyenlerden görüş alarak haberi yazdığında görüş aldığı kişiler haberi değerlendiren kişilerdir.

Nicholas Johnson, medya çalışanlarının ‘araziye uydurma süreci’ olarak tanımladığı bu durumu şöyle açıklamaktadır:
 Muhabir araştırma-haber konusu bulur, yapar, yazar, editörüne sunar, ‘olmaz’ cevabını alır. Nedenini merak eder.
• Muhabir bir araştırma-haber konusu bulur, yapmadan, yazmadan önce editörüne sorar. ‘Kalsın’ cevabını alır. Nedeni üstünde durmaz.
• Muhabir bir araştırma-haber konusu bulur. Bu kez editörünü bile rahatsız etmez, çünkü kullanılmayacağını bilir.
• Muhabir benzer bir konuyu aklına bile getirmez.

Genel yayın yönetmeninin bir organizasyondaki görevleri arasında; 
Haberlerin sunuş biçimini saptamak yer alır. Bu sayede manşette ve sürmanşette yer alacak haberlerin başlıklarını belirler.

Yayınlanacak yazı ve görüntüleri toplama ve sıralamak. Haber ve her türlü yazınsal türlerde fotoğraf ve görüntüleri incelemek, eksikleri tamamlamak,
yanlışları düzeltmek gibi yazı ve haberleri, genel yayın politikasına uyarlama görev ve sorumluluğu da yazı işleri müdürünün görevleri arasındadır.

Gazete veya televizyon organizasyonuna yayın periyodu içinde gelen, haber, yorum ve görsel malzemenin, söz konusu gazetenin veya televizyonun yayın kimliği ve yayın politikasına uygun olarak seçilmesi işlemi “eşik bekçiliği” olarak adlandırılmaktadır.

Gazete, dergi ya da televizyon organizasyonunda tüm haber servislerinden gelen haber akışını takip eden ve servislerle yazı işleri kadrosu arasındaki koordinasyonu sağlayan kişi haber müdürüdür. Tüm Haber Servisleri ile Haber Merkezi, haber müdürüne bağlı olarak çalışır. Haber müdürü ise yazı işleri müdürüne karşı sorumludur.

Habere gidecek muhabiri, fotoğrafçıyı ya da kameramanı seçmek. İstihbarat şefinin görevleri arasında yer alır. Şıklarda yer alan diğer görevler ise Yazı işleri müdürünün görevleridir.

Magazin muhabiri, okuyucuların ilgisini çekebilecek konularda haber hazırlar. Magazin gazetecilerinin haber kaynakları, diğer habercilik kaynaklarına göre daha geniştir. Haber toplanırken, Ünlü kişiler, Ünlülerin kişisel internet siteleri, İnternet siteleri, Ünlülerin Twitter ya da Facebook gibi sosyal ağlardaki hesapları, Ünlülerin sıklıkla gittikleri kuaför, lokanta vb. mekânların çalışanları, Ünlülerin basın danışmanları, menajerleri, Yapım şirketleri, Kuruma gelen istihbaratlar, Basın bültenleri, Muhabirin haber kaynakları, Ünlülerin katıldıkları programlar, verdikleri röportajların yayınlandığı dergiler gibi diğer kitle iletişim araçlarının yayınları, Büyük oteller veya tatil köyleri, Büyük eğlence merkezleri, Sokaktaki insanlar vb. kaynaları kullanırlar.

Türkiye’de medyanın merkezi İstanbul’dur. Televizyonların, gazetelerin ana merkezleri İstanbul’da olduğundan haber merkezleri de İstanbul’dadır. Siyaset halkın ilgisini çeken konuların başında yer almaktadır. Bu yüzden gazete ve televizyon siyasete ilişkin konulara büyük ölçüde yer vermektedir. Siyasetin merkezi de Ankara olduğundan, tüm medya
organizasyonlarının Ankara’da büroları bulunmaktadır.

Haber toplama sürecinde muhabir gün boyu haber peşinde koşar. Gün içinde topladıkları haberleri haber merkezine yollarlar. Bu haberler, muhabirin kendi tasnifiyle elediği olaylardan oluşabileceği gibi, çoğu zaman yazı işlerindeki editörlüğün sipariş ettiği konularda hazırlanmış olabilir. Gazeteler günümüzde, bir veya birkaç haber ajansına abone olduklarından, rutin olarak adlandırılan basın toplantısı vb. gibi olaylarda kendi elemanlarını görevlendirmeyebilir. Bu olayları ajanslardan almak mümkündür. Gazetenin kendi muhabirleri, çoğunlukla "özel haber" peşindedir. Özel haber sayısının çokluğu o gazetenin başarısının bir göstergesidir.

Etkileyen: Habere konu olan eylemi kimin başlattığına yönelik “kim” sorusunun cevabını almak için sorulan sorudur. Haber toplama sürecinde ayrıntılı bilgi alabilmek için haber kaynağına bu soru sorulur. Örneğin bombalı saldırı sonunda emniyet yetkililerine saldırının sorumlularını sormak bu bağlamda değerlendirilir.

Etkilenen: Habere konu olan olaydan etkilenenler haber toplama sürecinde yer alan haber aktörlerinden biridir. Özellikle yangın, sel, kaza, gibi olaylara ilişkin haberlerde etkilenen haber aktörü ele alınır. Etkilenen, kişi, kurum olabildiği gibi kasaba, fabrika, tarihi eser gibi yerler de olabilir.

İzleyen, Gören, Tanık: Habere konu olan olayı kim gördü, olayla ilgili neler aktardı? Haber toplarken bu haberin tanığı var mı sorusundan yola çıkarak haberin ayrıntılarına ilişkin verilere ulaşılabilir.

Değerlendiren: Olayın, durumun, olgunun ne olduğunu, ne anlama geldiğini, güncel ve tarihsel süreçteki yerini, önemini açıklayanları öğrenmek için sıradan vatandaş için olayın ne anlama geldiğini açıklamak için habere ilişkin unsurları değerlendirebilecek kişilere haber kaynağı olarak başvurulur. Örneğin, nükleer santral yapılması kararı sonrasında, gazeteci enerji uzmanları, çevreciler, akademisyenlerden görüş alarak haberi yazdığında görüş aldığı kişiler haberi değerlendiren kişilerdir.

Karar Veren: Habere konu olan olay hakkında karar verici kişilerin görüşlerinin alınmasıdır. Örneğin kadına yönelik uygulanan şiddet olaylarının artmasıyla, Cumhurbaşkanlığının bu konuda atacağı adımların olup olmadığını sormak, varsa neler olduğunu ne zaman uygulamaya konulacağına yönelik bilgileri gazeteci haberinde yer verirse, haberin aktörlerinden karar vericilerle haber kaynağı olarak görüşerek haber toplama sürecine dâhil etmiş olur.

İMTİYAZ SAHİBİ: İmtiyaz sahibi olarak adlandırılan kişi, sahibi olduğu gazete, haber ajansı ya da süreli yayının öncelikle isim hakkına, daha sonra yayın organının faaliyetlerini sürdüreceği binalara, makinelere kısacası işlet- menin tümüne sahiptir. İmtiyaz sahibi gazetenin en üst düzeydeki yöneticisidir. Yayın organının kimliğine de imtiyaz sahibi karar verir. Eskiden gazeteler küçük işletmeler olarak faaliyet göstermekteydi ve gazete sahibi de genellikle gazetecilik yapmış, sektörün içinden gelen kişilerden oluşmaktaydı. Teknolojinin gelişmesi, iletişim ortamının hızlı bir yapıya bürünmesi, enformasyonun hızla tüketilmesi, enformasyonun maddi bir değere kavuşmasına neden oldu. Bilginin ve bu bilginin dağıtılması sürecinin ekonomik karşılık bulması ve bu bilgiyi toplayıp, sunup, dağıtacak sürecin yüksek maliyetli teknolojilere ihtiyaç doğurmasıyla gazeteler küçük işletme niteliğini kaybetti. Büyük sermaye grupları medya sektörüne yatırım yaparak, gazetecilik sektörünün ulusal ve küresel çapta büyük işletmelere dönüşmesine neden olmuştur. Bir başka deyişle, gazeteci kimliğindeki imtiyaz sahipleri, işadamı kimliğine sahip imtiyaz sahiplerine dönüşmüştür.

Genel yayın yönetmeninin bir organizasyondaki görevleri şu şekilde sıralanabilir:

Gazetenin yayın kimliğini ortaya koyar.

Gazete sahibi ve çalışanlar arasında iletişimi sağlar.

Yayın kimliğine uygun olarak birlikte çalışacağı kişileri seçer ve çalışmalarını denetler, her sabah ve öğleden sonra yapılan “gündem ve haber değerlendirme toplantılarına” başkanlık eder.

Gazetenin kimliğine uygun olarak yayın politikasını belirler.

Sayfaların hazırlanışı sırasında ve basımında denetim işlerini yerine getirir.

Birinci sayfada sürmanşet ve manşette verilecek haberlere ve fotoğraflara karikatüre karar verir.

Haberlerin sunuş biçimini saptar. Manşette ve sürmanşette yer alacak haberlerin başlıklarını belirler.

Fotoğrafların kadrajlanacak bölümlerine genel yayın yönetmeni karar verir.

Haberde hangi bilgilerin ön plana çıkarılacağına karar veren ve uygulattıran kişidir.

Haberler için yapılacak masrafların da karar vericisidir. Haber pahalı bir iştir. Muhabir yurtiçinde veya dışında haber toplamaya gittiğinde seyahat ve konaklama vb. masraflar yapmak zorundadır.

Yayınlanacak yazı ve görüntüleri toplamak ve sıralamak yazı işleri müdürünün görevidir. 

Gazete veya televizyon organizasyonuna yayın periyodu içinde gelen, haber, yorum ve görsel malzemenin, söz konusu gazetenin veya televizyonun yayın kimliği ve yayın politikasına uygun olarak seçilmesi işlemi “eşik bekçiliği” olarak adlandırılmaktadır.

Eşik bekçileri, gündemi ele alırken haber değerlendirme ölçütlerinden yararlanmaktadır. Haber değerleri, zamanlılık, önemlilik, insani ilgi, ilginçlik, çarpıcılık, yakınlık olarak sıralanmaktadır. Zamanlılık, enformasyonun ne zaman gerçekleştiğini içermektedir. Haberde zamanlılık ilkesini belirleyen dört öğe; yenilik, anilik, güncellik ve geçerliktir.

Yazı işleri biriminde çalışanların taşıması gereken özellikler şunlardır:

Çok iyi bir Türkçe ve dilbilgisi.

İyi bir haber duygusu, sezgisi.

Sayfaya haber içeriği ve görseliyle bir bütün olarak bakabilme yeteneği.

Şikayet etmeden çalışabilme özelliği.

Türkiye’de medyanın merkezi İstanbul’dur. Televizyonların, gazetelerin ana merkezleri İstanbul’da olduğundan haber merkezleri de İstanbul’dadır. Türkiye’nin diğer illerinden gelen haberleri derlemek, yerel basından en iyi şekilde yararlanmak yurt haberleri servisleri aracılığıyla olur.

Muhabirde bulunması gereken nitelikler şöyle sıralanabilir: Merak, sezgi, beceri, yetenek, sorgulayıcı ya da eleştirel bakış, mesleki bilgi, deneyim.

Sezgi: Haber Kokusu Almak: Gazetecinin sezgileri kuvvetli olmalıdır. Gazetecilikte haber kokusu almak diye bir deyim vardır. Bu deyim, sezgisel bir kavrayışın ifadesidir. Muhabirin bir etkinlikten özel bir haber çıkaracağına dair içgüdüsüdür. Örneğin, bir devlet büyüğü bir açılışa katıldı ve çok sayıda basın mensubu da o açılışı takip etmektedir.

Devlet büyüğünün çoraplarının her birinin rengi farklı olduğunu farkeden muhabir bunu bir dalgınlık belirtisi olarak görüp üzerinde durmayabilir ya da bu dalgınlık emarelerinin başka toplantılarda da kendini gösterip göstermediğine ilişkin olarak devlet büyüğünün son günlerde katıldığı toplantıların görüntülerini izleyip, buna ilişkin başka kanıtlar bulduğunda devlet büyüğünün sağlık durumunu sorgulayan bir özel haber yapabilir.

Magazin muhabiri, okuyucuların ilgisini çekebilecek konularda haber hazırlar. Magazin gazetecilerinin haber kaynakları, diğer habercilik kaynaklarına göre daha geniştir. Haber toplanırken yararlanılan haber kaynaklarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

Ünlü kişiler

Ünlülerin kişisel internet siteleri

İnternet siteleri

Ünlülerin Twitter ya da Facebook gibi sosyal ağlardaki hesapları

Ünlülerin sıklıkla gittikleri kuaför, lokanta vb. mekânların çalışanları

Ünlülerin basın danışmanları, menajerleri

Yapım şirketleri

Kuruma gelen istihbaratlar

Basın bültenleri

Muhabirin haber kaynakları

Ünlülerin katıldıkları programlar, verdikleri röportajların yayınlandığı dergiler gibi diğer kitle iletişim araçlarının yayınları,

Büyük oteller veya tatil köyleri

Büyük eğlence merkezleri

Sokaktaki insanlar vb.

Doğru cevap C'dir. İzleyen haberin aktörlerinden “olayı gören ve olayı aktaran” anlamında kullanılmaktadır.