HABER TOPLAMA TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 4

Anayasanın ""Basın Hürriyeti" başlıklı 28. maddesinde özgürlüğün sınırları çizilmiştir. "Basın hürdür sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz" ifadeleri yer alır.

1993 yılında yapılan Anayasa değişikliğine dayanarak 1994 yılında çıkarılan 3984 sayılı kanunla Radyo Televizyon Yüksek Kurulunun varlığının son bulmasıyla kurulan Radyo Televizyon Üst Kurulu yasasının 2. maddesinde görev alanı görev alanı yukarıdaki şekilde tanımlanmıştır.

Yasanın 2. maddesi üst kurula teknik bir sınır çizse de, Yayın ilkeleri başlıklı 4. maddesi doğrudan ahlakı ilgilendiren konuları da ele almıştır.

Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi, basın ahlakı konusunda ülkemizde yazılmış en kapsamlı metindir. Bildirgede "Gazetecinin Hakları" ve "Gazetecinin Temel Görevleri ve İlkeleri" geniş bir şekilde ele alınmıştır. Gazetecinin Temel Görev ve İlkeleri 17 madde içinde sıralanmıştır.

Dernek tüzüğünde faaliyet alanlarına ilişkin olarak sıralanan maddelerde, basın ahlakına ilişkin doğrudan bir atıf yapılmasa da basın özgürlüğüne olan hassasiyet açıkça belirtilmektedir. Buna ek olarak gazetecilerin korunmasına yönelik olarak yürüttüğü çaba, gazeteciyi patron baskısından koruma yönünde bir eylem olarak dikkati çekmektedir.

YASALARLA VE YASAL KURULUŞLARLA DENETİM
Her demokratik ülkede olduğu gibi Türkiye’de de Basın Özgürlüğü Anayasa metninde yer almıştır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 25. Maddesi şöyle demektedir: “Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.
Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz”. Doğru cevap B'dir.

Anayasanın bu üç Maddesine bakıldığında açıkça görülmektedir ki millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş
bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi gibi noktalar öncelikli sınırlar olarak çıkmaktadır. Bu sınırlamalar içinde yer alan başlıkların
bazılarını ülkenin kendi dinamikleri içinde değerlendirmek olanaklıyken bazılarını da evrensel sınırlar olarak kabul etmek gerekecektir. Doğru cevap D'dir.

Türkiye’de medya üzerinde yasayla kurulmuş olan, denetim hakkına sahip tek kuruluş 3984 sayılı yasa ile kurulan Radyo Televizyon Üst Kuruludur. 1993 yılında yapılan Anayasa değişikliğine dayanarak 1994 yılında çıkarılan 3984 sayılı kanunla Radyo Televizyon Yüksek Kurulu’nun varlığının son bulmasıyla kurulmuştur. Doğru cevap C'dir.

• Üst kurul radyo ve televizyon yayınlarını kurulan izleme ve kayıt istemleriyle denetlemek,
• Seçim dönemindeki siyasal parti yayınlarını YSK kararları doğrultusunda denetlemek,
• Uyduyla yapılan yayınların ulusal ve uluslararası ilkelere uygunluğunu denetleyip diğer
ülkelerdeki yetkili kuruluşlarla işbirliği yapmak, yasaya aykırı yayın yapma, kurulun öngördüğü
yükümlülükleri yerine getirmeme ve izin ve tahsis şartlarını ihlal etme durumlarında yayın
kuruluşlarına yasal müeyyideleri uygulamaya karar vermek,
• Reklam paylarının verilmemesi halinde ihtarda bulunmak ve yine geciktirilmesi halinde yayını durdurmak ve “Amme alacaklarının tahsil Usulü Hakkında Kanun” gereğince işlem yaptırmak;
• Yayın izni için gereken şartlardan birini kaybeden ya da hile yaptığı anlaşılan kuruluşların iznini iptal etmek;
• Cevap ve düzeltme hakkı için dava açacak olanların başvuruları durumunda yayın bandının bir kopyasını ücretli olarak vermek ve bu hak tanındığı halde gereğini yapmayan kuruluşa üç aya kadar yayın durdurma, tekrarında ise izin iptali müeyyidelerini uygulamakla görevlidir. Doğru cevap E'dir.

Basın İlan Kurumu: 
2 Ocak 1961 tarihli ve 195 sayılı Kanun ile kurulmuş olan Basın İlân Kurumu, kamu tüzel kişiliğine sahip, özel bütçesi olan bir Kurum’dur. Kurum, resmî ilânlarla, kamu kurum ve kuruluşlarına ait reklâmların, vasıfları Genel Kurulca tespit edilen yayın organlarında, fikir ve içtihat farkı aranmaksızın
yayınlanmasına aracı olmaktadır. Şubelerinin bulunmadığı yerlerde ise aynı esaslar dahilinde Valiliklerin aracı olmasını sağlamaktadır. Doğru cevap A'dır.

GÖNÜLLÜ KURULUŞLARLA DENETİM:
Basına dönük etik denetimin bir diğer uygulama boyutu gönüllü kuruluşlar aracılığıyla yapılan denetimdir. Bu tür kuruluşlar genellikle belirlenmiş etik kurallar çerçevesinde bir denetim yaparlar ve uyarma, kınama ve üyelikten çıkarma gibi yaptırımların dışında her hangi bir etkiye sahip olmayan
kuruluşlardır. Güvenilirlikleri ve üye sayılarına bağlı olarak edindikleri saygınlık en büyük yaptırım olarak ortay çıkmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Gazeteciler Cemiyeti: 
Halen Türkiye’deki en eski gönüllü basın cemiyeti olan Türkiye Gazeteciler Cemiyeti 10 Haziran 1946’da kurulmuştur. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin amacı gazete, dergi, radyo ve televizyon gibi yazılı, işitsel, görsel
ve elektronik iletişim alanlarını kapsayan gazetecilik mesleğini; mesleğin geleneklerini ahlak ilkelerini korumak; herkesin bilgi edinme, gerçekleri öğrenme hakkının bir aracı olan iletişim ve düşünce özgürlüğünü sağlamak, gazetecileri meslekleri içinde maddi ve manevi yönleriyle ilerletmek ve yüceltmek olarak belirlenmiştir. Doğru cevap C'dir.

Gazetecinin hakları:
1. Gazeteci tüm bilgi kaynaklarına serbestçe ulaşma ve kamu yaşamını belirleyen, halkı ilgilendiren tüm olayları izleme, araştırma hakkına sahiptir. Gazetecinin karşısına çıkarılacak gizlilik ve sır gibi engeller kamusal işlerde yasaya, özel işlerde açık ve ikna edici gerekçelere sahip olmalıdır.
2. Gazeteci, çalıştığı basın ve yayın organının kendisiyle yaptığı sözleşmede de kaydedilmiş olması gereken temel çizgisini dikkate alır. O temel çizgi dışındaki ve onunla çelişen veya orada açıkça belirtilmemiş olan tüm telkin, öneri, istek ve talimatları reddetme hakkına sahiptir.
3. Gazeteci, inanmadığı bir görüşü savunmaya veya meslek ilkelerine aykırı bir iş yapmaya zorlanamaz.
4. Gazeteciler, özellikle de yazı işleri çalışanları, basın - yayın işletmesinin işleyişini belirleyen, etkileyen önemli kararlardan haberdar edilmeli ve gereğinde kararların alınmasına katılmalıdır.
4. İşlevi ve sorumlulukları ışığında, gazeteciler örgütlenme hakkının yanı sıra görevinin maddi ve manevi güvencesini sağlayan kişisel sözleşme yapma hakkına sahiptir. Gazeteci ekonomik bağımsızlığını garanti eden toplumsal rolüne ve emeği ile yeteneğine uygun bir ücret almalıdır.
5. Gazeteci, kaynakların gizliliği ilkesi uyarınca, kaynağını açıklamaya ve tanıklık yapmaya zorlanamaz. Kaynağı izin verdiği taktirde gizlilik ortadan kalkabilir. Kaynağı tarafından açıkça yanıltıldığı durumlarda gazeteci kaynağını açıklayabilir. Doğru cevap A'dır.

Ambargo: Önceden görme - Off the record: Gazeteci, kendi çabasıyla elde etmedikçe, bir kaynağın verdiği bilgi veya belgenin yayınlanma tarihi konusundaki isteğe uymalıdır. Gazeteci, röportaj, haber, yorum veya görüntü, yayın şekli ne olursa olsun, hazırlığını yayın organındaki sorumlular dışında, kaynağı da dahil kimseye denetlettirmekle yükümlü değildir. Gazeteci, açıklanmaması kaydıyla (off the record) verilen bilgiyi ve sarf edilen sözleri yayınlamamalıdır. Doğru cevap B'dir.

Toplumun doğal haklara sahip özgür ve eşit bireylerden oluştuğunu ifade eden liberal felsefi söylem, anayasal devlet, özel mülkiyet ve rekabetçi piyasa ekonomisi mekanizmalarıyla bireylerin haklarının korunmasını kapsar. Liberal felsefi söylemde, basın özgürlüğü anlayışı devlet ve sivil toplum ayrımı çerçevesinde ele alınmaktadır. Sivil toplum, kişisel yaşam, aile ve iş yaşamından oluşan devletten bağımsız özel bir alan olarak kabul edilmekte ve basın özgürlüğü de özel mülkiyet bağlamında düşünülerek bireylerin doğal hakları kapsamına girmektedir

Medyanın dördüncü güç olmaktan çıkıp, güçlerin medyası haline dönüşmesi veya birinci güç haline gelmesi herkes tarafından açıkça dile getirilen en önemli konulardan biri haline gelmiştir. İlk kitle iletişim araçlarından günümüze medyanın “haber verme” veya haber yayınlama anlayışında değişiklikler olmuş, yalan haber, manipülasyon (yönlendirme) amaçlı haber, özel hayatların gizliliğinin ihlâli, kişisel çıkarlar, kamu yararının göz ardı edilmesi gibi bir dizi "mesleğe özel" sorunlar baş göstermiştir.

Basını kısıtlayarak halkın bilme, ifade ve haber alma hakkını sınırlama öncelikle basın yasalarıyla başka bir anlatımla sansür ile gerçekleşmektedir. İktidarın uydusu olması yolunda basına uygulanacak baskı ve yaptırımlar ifade özgürlüğünü de engellemektedir. Bu nedenle halkın haber alma hakkının yasalarla ya da baskıcı başka yollarla kontrol altına alma çabalarının önüne geçmek ve dışarıdan bir etkiye açık hale getirmemek için basının kendi kendini denetleme çabaları ön plana çıkmaktadır. Basın ancak bu şekilde toplumsal sorumluluğunu yerine getirebilecek, böylece gazetecilik mesleğinin saygınlığı korunacak, mesleki ayrıcalıkların kötüye kullanılması önlenecek, iktidarlar tarafından basına yapılabilecek müdahaleler ortadan kalkacak, özdenetim ile yasalardaki boşluk ve eksikliklerden doğabilecek sorunlar önlenecektir.

Habercilik ve habercilik etiği ile ilgili olarak öncelikle habercinin temel uğraşı olan haberin ne olduğunu anlamak gerekmektedir. İnsanların bilme isteğiyle ilişkili olarak haber, “yeni olan her şey”, “dün bilmediğimiz olaylar”, “okurların bilmek istedikleri her olay”, “ilginç olan her durum” vb. gibi birçok şekilde tanımlanabilir.

Haber içeriklerinde haberi üreten kurumun yapısı en önemli etkenlerden birisidir. Bununla birlikte hedef kitlenin kimliği, toplumun yaşam biçimi, gelenekleri, olayın niteliği, haberin kaynağının kimliği, haberin yayılmasını isteyenin ya da istemeyenin çıkarı, tutumu, ne tür bilginin verildiği ve neyin gizli tutulduğu, ekonomik durumun halk üzerindeki baskısı haberi etkileyen güçlerdir. Ürünü biçimleyen haber merkezinin içindeki güçler, izlenen gazeteciliğin türü, mesleğe yönelik tutum, kitle iletişim aracının ve teknolojisinin türü, medya kuruluşunun gazetecilere olan tutumu, zaman, yer ve ekonomik kısıtlılıklar haberi etkileyen unsurlardır. Haber bazen önyargılı olabilmekte bazen eksik bilgiler içerebilmektedir. Haberi yazan kişiler kendi geçmişlerini, inançlarını, ideolojilerini habere yansıtabilirler. Haber ile ilgili bütün bu durumlar haberi şüpheli bir bilgi haline getirmektedir.

İletişim alanında çalışanların özellikleri, kişisel ve mesleki birikimleri, bireysel tutumları ve mesleki rolleri “medya çalışanlarından kaynaklanan etkiler” altında sınıflanmaktadır. Zamana karşı yarıştan kaynaklanan kısıtlılık, yayındaki yer ve zaman gereklilikleri, haber yazımının basmakalıp yapısı, haber değerleri, tarafsızlık ve muhabirlerin resmi kaynaklara bağlılıkları “medyanın tekdüzeliğinden kaynaklanan etkiler” olarak incelenmektedir. Temelde bir ticari işletme olan medya kuruluşlarının bu özelliklerinden dolayı içerik üzerinde “örgütsel etkiler ”den söz edilmektedir. Çıkar gruplarının belli bir içerik için lobi (ya da karşı lobi) yapmaları, bu grup ya da kurumların medyanın kapsamına girebilmek için olaylar yaratmaları veya gündelik yaşamla ilgili yasaları uygulayan hükümet, yasa yapıcı meclis “medya örgütleri dışından gelen etkiler” olarak ifade edilmektedir. Medyanın faaliyet gösterdiği ortamda egemen olan “ideolojinin yarattığı etki” medyanın kapsamını çeşitli yönlerle etkilemekte ve bu beş ana kategoriyi oluşturmaktadır.