GÜZEL SANATLAR

Kitap yazısı olarak kamış kalemle sağdan sola yazılan ve dik
hatlara sahip ilk Arap yazısı, Kûfe şehrinde kullanıldığı için, Kûfi yazı olarak adlandırılmıştır.

Emeviler Dönemi’nde Şam’da yazı “şami” adını almıştır ve bu yazı kufi yazının ilk kolu olarak sayılmıştır.

Geleneksel sanatlarda zemin (altlık) kâğıtları hazırlanırken ahşap bir yüzey üzerinde, kağıt tabakalarının istenilen kalınlığa ulaşıncaya kadar, nişastalı özel yapıştırıcı yardımıyla üst üste yapıştırılmasıyla elde edilen kalın kağıt/ mukavvaya da MURAKKA denir.

Tezyini bezemek, süslemek anlamına gelen bir kelimedir ve Türk sanatlarında süsleme kelimesi yerine çoğunlukla tezyini ve 
tezyinat kelimeleri kullanılır.

Hat Sanatı ile Verilen Eser Çeşitleri
1. Dinî, Tarihî ve Edebî Kitaplar

2. Kıta

3. Murakka.

4. Tomar (Tumar)

5. Levha  

6. Hilye. 

7. Cami yazıları 

8. Kitabeler

9. Resmî yazılar

Hilye. Hz. Peygamber’in fiziki ve ahlaki vasıflarını anlatan levhalardır. İlk örnekleri Hafız Osman tarafından oluşturulmuştur.

Levha. Hüsn-i hattın, süslenerek ve çerçevelenerek çeşitli mekânlardaki duvarlara asılan formudur. Osmanlılarda özellikle 19. ve 20. yüzyıllarda çok üretilmiştir.

Arapça altınlama anlamına gelen zehep kelimesinden türetilmiş olan tezhip; dinî kitaplar başta olmak üzere, el yazması kitaplar, murakka adı verilen yazı albümleri, fermanlar-tuğralar ve güzel yazı (hüsn-i hat) levhaların çevresini, boya ve altın kullanılarak yapılan her türlü süslemeye verilen bir isimdir.

Rugan, ruganî herhangi bir yüzeye yapılan resim, süsleme çalışmasını dış etkenlerden korumak amacıyla sürülen bir tür verniktir.

Nesih ve sülüs yazı daha çok dinî eserlerin yazımında kullanılırken, ta’lik yazı ise edebî eserlerin yazımında kullanılmıştır.

Hatayî, Türk süsleme sanatlarında, genel olarak, bitkisel desenlerin tamamına verilen bir isim olmakla birlikte, bir çiçeğin dikine kesitinin stilize edilmiş formuna verilen isimdir.

Şehnameler; yazıldıkları dönemin önemli olaylarını ve resim üslubunu belgelemeleri açısından çok önemlidirler. Şehname yazıcılığı 1640’lara kadar kesintisiz süren resmî bir kurum olmuştur.

Uygur minyatürleri İslam minyatürlerinin de kaynağı olmuştur. Türklerin geniş kitleler hâlinde Müslümanlığa geçmeye başlamalarından sonra, geçmişten gelen resim geleneklerini İslam dünyasına tanıtmışlardır.

Akkâse Ebru, kalıp veya Arap zamkı kullanılarak ebru alınacak kağıdın yüzeyine istenilen figür ya da yazı şeklinin ebru almaması sağlanarak yapılan ebru türüdür.

Anadolu’da özellikle Diyarbakır, Edirne ve İstanbul başta olmak üzere Türk üslubunda yapılan ciltler, bilim ve sanata verilen önemi yansıtması açısından önemlidir.

Osmanlılar teknik ve üslup özellikleri bakımından yeni arayışlar içinde olmuşlardır. Bursa Yeşil Cami (1419-22) ve külliyesinin çini süslemeleri, ilk dönem Osmanlı sanatında çininin ulaştığı düzeyi sergiler.

16. yüzyılın ikinci yarısından İznik çini yapımının gelişmesinde büyük katkısı olmuş önemli merkezlerden birisidir. 17. yüzyılın ilk yarısından itibaren ise Kütahya önem kazanmaya başlamıştır.

Yazılı bir kitabın oluşturulması, aynı zamanda eser olabilmesi için, eserin yazarının yanı sıra onun güzel yazılması, süslenmesi, resimlenmesi ve en son olarak ciltlenmesi, cildinin süslenmesi gibi birtakım işlemlerden geçmesi gerekmektedir. Tüm bu işlemlerin sanatsal kaygı ile yapılmış olan hâline bir bütün olarak kitap sanatları denilmektedir. Kitap sanatları; hat, tezhip, ebru, minyatür ve cilt alanlarını kapsayan bununla birlikte her biri ayrı uzmanlık ve ustalık isteyen alanlar olup çoğunluk her biri ayrı kişiler tarafından yapılan sanatsal üretimlerdir.

Abbasiler Devri’nde İbn Mukle (ö. 940) hat yazısında ölçü ve ahengi kurallara bağlamıştır.
İbn Mukle’nin çoğunlukla kitapların çoğaltılmasında kullanılan ve “neshi” denilen yazı şeklinden
11. yüzyılın başlarında muhakkak, reyhani ve nesih hatları doğmuştur. Bu devrin önemli hattatı
İbnü’l-Bevvab’tır (ö.1022). İbnü’l-Hazin (ö. 1124) ise tevki’ ve rika’ yazılarının gelişmesini sağlamıştır. 13. yüzyıla gelindiğinde ise Amasyalı Yakut el-Müsta’sımi (ö. 1298) aklam-ı sitte (şeş kalem, altı yazı) denilen sülüs, nesih, muhakkak, reyhani reyhani, tevki’ ve rika’ hatlarını ölçüleri ve harf karakterleri üzerinde çalışarak onları sınıflandırmıştır. Daha sonraları bu altı çeşit yazının dışında ta’lik, ve nesta’lik adı verilen yazı çeşitleri doğmuştur. Kitap ve Kur’an yazısı olan nesih yazının geliştirilmesiyle doğan sülüs yazı, kûfi yazı gibi en gelişmiş yazı çeşitlerindendir. Nesih ve sülüs yazı daha çok dinî eserlerin yazımında kullanılırken, ta’lik yazı ise edebî eserlerin yazımında kullanılmıştır.

Arapça altınlama anlamına gelen zehep kelimesinden türetilmiş olan tezhip; dinî kitaplar başta
olmak üzere, el yazması kitaplar, murakka adı verilen yazı albümleri, fermanlar-tuğralar ve güzel
yazı (hüsn-i hat) levhaların çevresini, boya ve altın kullanılarak yapılan her türlü süslemeye verilen bir isimdir. Tezhibin yapımında kök boyalar, toprak boyalar, maden oksitleri ile bileşimine bakır eklenerek parlaklık ve saflık ayarı değiştirilerek elde edilen sarı, kırmızı ve yeşil altın kullanılır.