GÜZEL SANATLAR

Heykele bir sanat disiplini olarak değer kazandıran temel biçimsel özellikler: Kütle- boşluk, ışık- gölge, doku- ritimdir. Teknik heykele sanat değeri kazandıran temel biçimsel özelliklerden biri değildir.

Modern sanatla birlikte başlayan ve postmodern sanata evrilen yeni heykel uygulamalarında akla gelebilecek her türlü malzeme kullanılmıştır. Kalıcılık peşinde olmayan sanatçılar çabuk tüketilen, sergilendiği ve izlendiği süre boyunca kalıcı olabilen heykeller yapmaya başlamışlardır. Bu yeni sanat anlayışı günümüz sanatçısını biçimci olmaktan çok kavramcı olmaya, estetik olmaktan çok araştırmacı olmaya yönlendirmiştir. Bunun sonucunda da sınırsız konu ve malzeme özgürlüğü doğmuştur. Yani günümüz sanatçıları geleneksel heykel malzemelerinin yanı sıra endüstri ve teknolojinin sunduğu yeni olanakları ve malzemeleri de kullanmaktadırlar.

Helenistik Dönem’le birlikte heykellere konu olan tanrılar ve kahramanlar günlük yaşamda yer alan insanlar gibi betimlenmiştir. Ayrıca gerçekçi bir üslupla ifade edilmişlerdir.

I-Giovanni Bologna- Maniyerizm

II-Donatello- Rönesans

III-Lorenzo Bernini- Barok

Kübizm'in heykel sanatına getirdiği bir yenilik geleneksel malzemeden farklı malzemelerle
heykel yapılabileceğidir. Buluntu, atık malzemeler dönüştürülerek heykeller yapılmıştır.

Anıt konusunda en kapsamlı proje 1950 yılındaki Anıtkabir projesidir. Rudolf Belling’in yönetiminde pek çok heykeltıraş bu projede yer almıştır.

İlhan Koman matematik ve fiziğe olan ilgisiyle mekanik ve geometrinin estetiğini heykellerine aktarmıştır. Bu biçimsel geometrik türevler üzerine yaptığı araştırmaları sonucunda esnek polihedron biçimleri üzerine keşiflerde bulunmuş ve bu buluşları tescillenmiştir. Anıtkabir’in büyük rölyeflerinden doğu kanadını da yapan sanatçının en bilindik heykeli Sedat Simavi Vakfı ödülünü alan İstanbul’daki “Akdeniz” heykelidir.

1961 yılında Paris genç sanatçılar bienaline katılan ve birincilik ödülü alan Kuzgun Acar, heykellerini yararlılık üzerine kurgulayarak yaşamın bir parçası olan işlevsel formlar üretmiştir. Tiyatro için masklar, sokak gösterileri ve mitingler için kıyafetler tasarlamıştır. Heykellerinde geleneksel malzemeler yerine yaşamın içinden nesne ve objeler seçmiştir. Çiviler, demir çubuklar, levhalar, kafes telleri ve pek çok hazır malzemeyi heykel malzemesi olarak kullanmıştır. Kafes tellerini kullanarak yaptığı çalışmalarla dönemin modern heykeli içinde önemli bir yer edinmiştir.

Heykelin tanımı, ilk üç boyutlu biçimler ya da figürler yapılmaya başlandığı tarihten günümüze kadar sürekli değişmiştir. Heykel sanatı modern dönem öncesinde her toplumda işlevsel değeri doğrultusunda tanımlanmıştır. Her uygarlık heykel eserlerini kendi kavrayışına göre üretmiştir. Antik Mısır’da heykel, yaşamı koruyucu bir özellik taşımıştır. Antik Yunan’da ideal güzelliğin temsilidir. Roma’da toplumsal gücün ifadesi olurken Avrupa’da Rönesans Dönemi’yle birlikte heykelin tanımına sanatçıların bireysel söylemleri de girmiştir. Sanatçının bireysel söylemleri modern sanat ile birlikte heykelin temel dayanağı hâline gelmiş ve
eseri gerçeklikten bağımsızlaştırmıştır.

Heykel her şeyden önce üç boyutu işleyen bir sanat dalıdır. Diğer sanat dallarından farkı, biçimsel özelliklerini temsil ya da yanılsama kullanmadan gerçek bir nesne olarak ortaya koymasıdır. Bir heykel eserinin ilk algılanacak özelliği çevresindeki mekândan ayrılan hacmi olacaktır. Heykelin hacmi çevresindeki boşlukla bir düzen ilişkisi oluşturarak ifade üreten bir araçtır.

Heykel sanatı, üretildiği malzemeden ayrı düşünülemez. Yaratıcılık ve tasarım yetisinin yanı sıra ustalık da gerektirmektedir. Malzeme ve biçim arasındaki ilişki heykeli sanat kılan özelliklerden birisidir. Teknik bilgi ve beceri heykel yapımında
bir sanatçının ustalığının göstergesidir.

Yontma da biçimlendirme gibi tarih öncesinden gelen bir heykel yapma tekniğidir. Bilinen en eski heykel eseri, yontu tekniği ile fildişinden yapılmıştır. Sert malzemeye doğrudan uygulanan bu teknik kullanılan malzemeye göre dayanıklı aletler ve ustalık derecesinde teknik bilgi gerektirmektedir.

Her biçime rahatça uygulanabilir olan ahşap, Eski Mısır Uygarlığı’ndan beri bütün uygarlıklarda bir heykel malzemesi olarak tercih edilmiştir. Ahşabın coğrafi konumlara göre farklı türleri vardır. Bu farklılık ahşap yontma tekniklerinde de kendini gösterir. Farklı medeniyetler farklı ahşap yontma teknikleri geliştirmiştir. Her türlü malzeme ile uyumlu birlikteliği olan ahşap, boyanabilir olması
ile renk uygulamalarına da olanak sağlamaktadır.

Donatello, Roma sanatından sonra ilk nü (çıplak figür) heykeli yapan heykeltıraş olmuştur. Donatello’nun Davut heykeli hem çıplaklık hem de vücudun duruşundaki ‘S’ kıvrımı ile Yunan heykeline gönderme yapmaktadır. Bu heykel kendi dengesi ve ağırlığı dâhilinde herhangi bir destek almadan ayakta duran ilk bronz heykeldir. “S” duruşu gibi, dengede durabilmesi geometri ve mühendislik hesapları ile heykel sanatının içiçe geçtiğini gösterir.

Heykel sanatının ayırıcı özellikleri olan ve anlaşılabilmesi için en gerekli özellikler; kütle-boşluk, ışık- gölge ve doku-ritim ilişkileri olarak ele alınabilir.

Kaynağı Yunan ve Roma sanatı olan Rönesans; sanat ilkeleri, yöntemleri ve pek çok orijinal yenilik bakımından güçlü ve zengin bir sanatsal süreç geçirmiştir. Bu yeniliklerden en önemlilerinden biri Brunelleschi’nin perspektif tekniğini bulmasıdır.

Modern heykelin temel eğilimi gerçeğin temsil edilmesini terk etme üzerine kurulmuştur. İnsanın, etrafını çevreleyen evrende nesneleri kavraması, varlığını düşünmesi ve sorgulaması onu soyut bir kavramlar ve algılar dünyasına bırakmıştır. Bu algı ve kavramlarla düşünen sanatçı da soyut değerler sistemiyle insanı aşan bir varlık dünyası oluşturmuştur.

Rodin, Romantizm ve İzlenimcilik akımına da dahil edilmektedir. Sanatçının yapmış olduğu ‘yürüyen adam’ heykeli tipik izlenimci heykeldir. Yürüme hâlindeki figürün anlık hareketini yakalayan sanatçı uyguladığı yüzey dokusuyla da ışığın ve gölgenin zamanda donmuş etkilerini aktarmıştır.

Doğalcı sanatı bir aldatmaca gibi gören kübistler nesne ve varlıkları, geleneksel anlayıştaki gibi tek bir açıdan değil çok sayıda değişken bakış açısıyla ele alarak biçimsel bir analizini yapmışlardır. Bu anlayışa göre sanat eseri; görülen değil, düşünülen ve tasarlananın, sezgi ve içgüdü vasıtasıyla soyut birtakım değerlerin yansıtılmasından ibarettir.

Fütüristler, geleneksel olarak durmuş zamanı temsil eden heykel anlayışına karşın hareketi ve ilerlemeyi ön plana çıkarmışlardır. Fütüristler sanatta hareketin, mekânda tekrar eden renk, nokta, çizgi, leke, kütle gibi plastik elemanlarla tespitinden ibaret olduğunu ileri sürmüşlerdir. Fütüristlere göre her şey kımıldar, koşar, çabucak değişir.