GÜZEL SANATLAR

19. yüzyıla dek tiyatroda sanat eseri, yazarın ka­leme aldığı oyundan ibaretti. Oyuncular da oyun metnini seyirciye aktaran araç olarak görülüyor­du. Modern tiyatronun getirdiği en büyük yenilik oyuncunun bir aktarıcı olarak görülmesidir. Oyun­cu yaratıcılığıyla oyunu farklılaştırıp, yeniden yara­tarak seyirciye ulaştırandır. Bu anlayış oyunculuk üzerine yeni yaklaşımları ortaya çıkarmıştır. Oyunculuk üzerine yöntem geliştiren ve 20. yüzyıl tiyatrosuna yön veren kişi olan Stanislavski, aktarımcı oyunculuk yerine yaratıcı oyunculuğu savunmuştur. Stanislavski yönteminin temelinde nörofizyoloji ve psikolojinin büyük etkisi vardır. Oyunculukta ve yönetmenlikte kalıcı kurallar geti­ren ‘Stanislavski Sistemi’ günümüzde hâlâ geçerli­ğini korumaktadır.

Meddah sözcüğü hem Geleneksel Türk Tiyat­rosu türlerinden biri hem de bu türde oyunlar ser­gileyen oyuncu için kullanılmaktadır. Meddahlar, konularını tarihî kaynaklardan ya da güncel olay­lardan alan hikâyeleri; oynadıkları yere, zamana ve seyirciye göre dönüştürüp doğaçlama, ses değiştir­me, taklit gibi teknikler kullanarak aktaran hikâye anlatıcılarıdır. Meddah; anlatı yönünün ön planda olmasına karşın söyleşme, taklit ve kişileştirme gibi teknikleri kullanmasıyla dramatik bir türdür. Ancak Geleneksel Türk Tiyatrosu’nun diğer dramatik türleri olan Karagöz ve Orta Oyunundan yöntemi, konusu ve hikâye dağarcığı, araçları bakımından ayrılır.

1940’lı yıllar tiyatronun İstanbul ve Ankara gibi iki büyük merkez dışında Anadolu’da da yaygınlaş­maya başladığı bir dönem olmuştur. Bu durumda en büyük rolü ise Halkevleri ve Köy Enstitüleri oynamıştır. 1932-1951 yılları arasında Halkevle­rinde binin üzerinde tiyatro yapıtının sahnelen­diği bilinmektedir. Yine aynı yıllarda, nüfusun üçte ikisinin köylerde yaşadığı bir dönemde, Köy Enstitüleri’nde gerçekleşen tiyatro faaliyetleriyle bu sanat Anadolu’da yaygınlaşma olanağı bulmuştur. Ancak Halkevleri 1951, Köy Enstitüleri ise 1954 yılında kapatılmıştır.

Thespis’in en önemli özelliği o güne kadar koro ile söylenen ezgilere, kendisinin korodan ayrı olarak söylediği, koroya cevap niteliğindeki ezgileri eklemesidir. Böylece korodan ayrı ezgi söyleyen ilk karakter, bir başka deyişle ilk oyuncu yaratılmıştır. Thespis’in yazdığı tragedyalar sadece bir oyuncu ve korodan oluştuğu için yazılan oyunların tek bir olay etrafında yoğunlaştığı, dolayısıyla başından sonuna oyun konusunda bir gelişim veya ilerleme olmadığı tahmin edilmektedir. Yaptığı bu yenilikten dolayı Thespis tarihte bilinen ilk oyuncu olarak kabul edilir.

Roma Dönemi’nden tiyatro sanatıyla ilgili günümüze kalan en önemli eleştiri ve kuram eseri Horatius’un Ars Poetica’sıdır. Bu eser, oyun yazmak isteyenlere kılavuz olma niteliğindedir.

Alegori: Bir düşünceyi, davranışı ya da eylemi, daha kolay kavratabilmek için onun yerini tutabilecek simgelerle, simgesel sözlerle, sembollerle, benzetmelerle göz önünde canlandırmak, ifade etmektir.

Rönesans İtalyası’nda gelişen en önemli dramatik türlerden biri operadır. İlk opera 16. yüzyılın sonunda yazılmış Dafne operasıdır.

: İngiltere’de Rönesans 1558 tarihinde, I. Elizabeth’in tahta çıkmasıyla başlar ve 1603’te ölümüne kadar devam eder. Dönemin öne çıkan ismi, tüm zamanların en büyük oyun yazarı kabul edilen William Shakespeare’dir. En önemli oyunları arasında Romeo ve Juliet, Hamlet, Othello ve Kral Lear yer alır.

Oyunculuk üzerine yöntem geliştiren ve 20. yüzyıl tiyatrosuna yön veren kişi olan Stanislavski, aktarımcı oyunculuk yerine yaratıcı oyunculuğu savunmuştur. Stanislavski yönteminin temelinde nörofizyoloji ve psikolojinin büyük etkisi vardır. Oyunculukta ve yönetmenlikte kalıcı kurallar getiren ‘Stanislavski Sistemi’ günümüzde hâlâ geçerliğini korumaktadır.

Meddahlar, konularını tarihî kaynaklardan ya da güncel olaylardan alan hikâyeleri; oynadıkları yere, zamana ve seyirciye göre dönüştürüp doğaçlama, ses değiştirme, taklit gibi teknikler kullanarak aktaran hikâye anlatıcılarıdır.

Tanzimat Dönemi’nde tiyatro oyunları yazmış isimlere Namık Kemal, Ahmet Mithat, Şemsettin Sami, Recaizade Mahmut Ekrem, Ebuziya Tevfik, Muallim Naci örnek olarak gösterilebilir.

1960’lı yıllarda yazılmış bazı oyunlar, yine bu dönemde gerçekleştirilen sahnelemelerle seyirci tarafından da büyük ilgi görmüştür. Bu oyunlara, Haldun Taner’in yazdığı Keşanlı Ali Destanı, bu oyunlara örnek verilebilir.

1980 sonrası dönemin başlıca oyun yazarlarına Ferhan Şensoy, Tuncer Cücenoğlu, Memet Baydur, Murathan Mungan, Bilgesu Erenus, Berkun Oya, Nezihe Araz, Nezihe Meriç örnek verilebilir.

Belli bir melodi olmadan, serbest bir ritim ve tempoyla konuşur gibi söylenen müzikli anlatı Resitatiftir.

Toplumsal hayatta insanın zayıflıklarını, hayata uyumdaki beceriksizliklerini gösteren oyunlara fars denir.

Romantizm, oyunlarında zaman ve yer birliği, türlerin kesin çizgilerle birbirinden ayrılmasını reddeden akımdır.

1915’te fütürizm akımının teorisini oluşturan Marinetti ve arkadaşları birkaç dakikaya sıkıştırılmış gösteriler sergilerler. Bu gösterilerde yer alan konu, duygu ve düşünceleri sembollerle ifade ederek makineleşen toplumun dinamizmini yansıtmaya çalışmışlardır.

Muhavere bölümü Karagöz ve Hacivat’ın ve bu baş oyun kişilerinin zıtlıklarının seyirciye tanıtıldığı bölümdür.

1859 yılında ilk Türk tiyatro yapıtı sayılan İbrahim Şinasi’nin Şair Evlenmesi isimli oyunu sahnelenmiştir.

1949 yılında Devlet Tiyatroları kurulur.