GÜZEL SANATLAR

1000 yıllık Yunan tiyatro tarihinde yazılmış binlerce oyundan sadece 46 tanesi günümüze gelebilmiştir. Tragedya ve komedya türünün en büyük yapıtları 5. yüzyılda yazılmıştır. Oyunların çoğu dört oyun yazarına aittir. Bu yazarlardan
Aeschylus’un yedi, Sophokles’in yedi, Euripides’in on sekiz ve Aristophanes’in on bir eseri günümüze ulaşmıştır.

Roma Dönemi’nde sanat hakkındaki düşünceler incelendiğinde daha çok sanatın topluma karşı görevi ve sanat teknikleri üzerinde durulduğu görülür. Sanat
kuramı yöntem bilgisi verirken, sanat Roma toplumunun günlük ihtiyaç ve beklentilerine cevap vermeye çalışır. Antik Yunan felsefesi ve tiyatrosunun
ele aldığı varlığın gerçek nedeni, insanın evrenle ilişkisi gibi felsefi, soyut konular yerine insanın bu dünyadaki yaşam biçimi gibi somut durumlar üzerinde
durulur. Bundan dolayı Roma Dönemi’nde tiyatro sanatında öne çıkan yaklaşım oyun yazma tekniği ve tiyatronun ahlaki eğiticiliği konularını içerir.
Roma, M.Ö. 146 yılında Yunanistan’ı ele geçirdikten sonra Yunan sanatı ve tiyatrosu ile tanışır. Yunanistan’da olduğu gibi Roma’da da tiyatro
gösterileri dinî festivallerin ve şenliklerin bir parçası olarak sunulurdu. Ancak Yunan toplumunda sadece Tanrı Dionysos’u onurlandırmak için yapılan
şenliklerde sunulan oyunlar, Roma’da birçok farklı tanrıyı onurlandırmak için yapılırdı. Tragedya ve komedyalar bu şenliklere bağlı Ludi’de gösterilirdi.
Roma Dönemi tiyatro sanatını anlamak için Roma tarihini iyi anlamak gerekir. Roma tarihi farklı iki dönemden oluşur. I. Dönem, M.Ö. 509-27 yıllarını kapsayan Cumhuriyet Dönemi’dir. Roma, Cumhuriyet Dönemi’nde dünya gücü hâline gelir.
En önemli özelliği Roma toplumunun yasaya ve düzene sadakat, şeref, dayanıklılık, askerî disiplin, ekonomi, aile ve düzene bağlılık gibi erdemlere sıkı sıkıya bağlı yaşadığı bir dönem olmasıdır. Tiyatro sanatı bu dönemde en etkili yapıtlarını verir. II. Dönem ise M.Ö. 27- M.S. 476 yıllarını kapsayan İmparatorluk
Dönemi’dir. Bu dönemde güç senatörlerden imparatora geçer. Toplum bağlı olduğu erdemlerle yaşamaktan uzaklaşır. Buna bağlı olarak İmparatorluk
Dönemi’nde oyunlar, ahlaki eğitici olma ilkesinden uzaklaşarak daha eğlence odaklı, halkın boş vakitlerini dolduracak, her türlü heyecanı uyandıracak teatral etkinliğe dönüşür. Roma toplumu kısa komik oyunlar, dans, şarkı, hokkabazlık, ip cambazlığı, akrobatik gösteriler, hayvan dövüşü, gladyatör yarışları, su balesi, deniz savaşları gösterilerini tercih eder.

Rönesans İtalyası’nda gelişen en önemli dramatik türlerden biri operadır. İlk opera 16. yüzyılın sonunda yazılmış Dafne operasıdır. Akademi ve saray
çevrelerinin eğlencesi olarak başlamış, bu zümrenin sanatı olarak kalmıştır. 1637 yılında Venedik’te ilk opera binasının açılması ile opera ilk kez geniş seyirci kitlelerine ulaşma olanağı bulmuştur. 1700 yılına gelindiğinde Venedik’te düzenli temsiller veren dört opera binası daha açılır. Böylece opera Venedik’ten, önce tüm İtalya’ya, daha sonra da Avrupa’ya yayılır.

İspanya’nın en ayırt edici özelliği profesyonel kadın oyunculara yer vermesidir. Oyunların çoğu müzik ve danslı olduğu için kadın oyuncular hem şarkı söylüyor hem de dans ediyorlardı. Oyunculara ücretleri gösteriden hemen sonra ödeniyordu. Oyuncuların çoğunun kendi kostümleri vardı. Oyun metni belirgin
bir biçimde kostüm değişikliği istemiyorsa, tüm oyun tek bir kostümle oynamakla sınırlandırılmıştı. Sahneleme basitti. Genellikle tek çıkış ve giriş yapılıyordu. Oyunlar gerektirdiğinde çeşme, mezar ve deniz arması gibi dekor parçaları kullanılıyordu.

Kelime anlamı ‘Yeni Klasikçilik’tir. Neoklasik düşünce Antik Yunan yazar ve kuramcılarını otorite olarak kabul eder, yapıtlarında Antik Yunan ve Roma Dönemi’nin örnek alınmasını ister. Neoklasik tiyatro sanatı üç temel ilkeye dayanır: Ahlak açısından eğitici olmak, biçim kurallarına uymak,
aşırılıktan kaçınmak. Neoklasik akım tiyatroda en başarılı ürünlerini 17. yüzyıl Fransız tiyatrosunda vermiştir. Bu dönemde Racine ve Moliere gibi büyük oyun yazarları yetişmiştir. Fransız tiyatrosunun en parlak dönemidir. Neoklasik kurallar
şunlardır: Oyunlar sahici olmalıdır. Seyirci asla sahnede gördüğünün gerçek olup olmadığı kuşkusuna kapılmamalıdır. İnandırıcılık ilkesinden sapmamalıdır. Olay örgüsü 24 saati geçmemelidir. Oyun başından sonuna tek bir yerde, mekânda
geçmelidir. Olaylar birbirini neden sonuç ilişkisiyle takip etmelidir. Oyunlar beş perdeden oluşmalıdır. Bir sahnede üçten fazla konuşan karakter
bulunmamalıdır. Kanlı olaylar sahnede gösterilmemelidir. En önemlisi de türler birbirine karışmamalıdır. Tragedya ve Komedya farklı türlerdir ve birbirine karıştırılmamalıdır.

Oyunculuk üzerine yöntem geliştiren ve 20. yüzyıl tiyatrosuna yön veren kişi olan Stanislavski, aktarımcı oyunculuk yerine yaratıcı oyunculuğu savunmuştur. Stanislavski yönteminin temelinde nörofizyoloji ve psikolojinin büyük etkisi vardır. Oyunculukta ve yönetmenlikte kalıcı kurallar getiren ‘Stanislavski Sistemi’ günümüzde hâlâ geçerliğini korumaktadır.

Fütüristlere göre makina dinamizmi insan gücünü simgeler. Sanat bu dinamizmi ifade edecek yeni biçimler bulmalıdır. Bu dinamizmi bulmak için 1915’te Marinetti ve arkadaşları birkaç dakikaya sıkıştırılmış gösteriler sergilerler. Bu gösterilerde yer alan konu, duygu ve düşünceleri sembollerle ifade ederek makineleşen
toplumun dinamizmini yansıtmaya çalışmışlardır. Bu yaklaşımla hazırladıkları 76 kısa oyun Sintesi adı altında yayınlanır. Gösterilerinde seyirciyi kışkırtmak, kendilerini yuhalatmak, seyircinin kedilerine farklı objeler fırlatmasını sağlamak gibi amaçlar edinmişlerdir. Çünkü alkış Fütüristler için can sıkıcı ve fazlasıyla ılımlı ve sindirilmiş işlere işaret etmekteydi.

Anadolu Türklerinin kültürü, dolayısıyla dramatik sanatı beş önemli etkenin bir araya gelmesiyle olmuştur. Kısaca bu etkenler şunlardır: Yer, soy, İmparatorluk, İslam ve Batılılaşma.

• Geleneksel Türk Tiyatrosu sahnesiz bir tiyatrodur ve bu tiyatronun türleri yazılı bir metne dayanmaz.
• Şarkı, dans, söz oyunları başlıca nitelikleridir.
• Güldürü ögesi asaldır.
• Gerçekçi değildir; açık biçim, soyutlaştırma, göstermeci anlatım gibi tekniklere dayanır.
• Kişilerin karakter niteliği bulunmaz; oyun kişileri kalıplaşmış tiplere dayanır.
• Geleneksel tiyatromuzda taklit oldukça önemlidir; başlıca çatışma ve kişileştirme yöntemidir.

1980’li yıllardan itibaren hem Batı’da hem de ülkemizde deneysel çabaların, klasik dramatik metin ve sahnelemelerinin yerini aldığı bir tiyatro anlayışı hakim olmaya başlamıştır.

Yazarlardan Thespis’in en önemli özelliği o güne kadar koro ile söylenen ezgilere, kendisinin korodan ayrı olarak söylediği, koroya cevap niteliğindeki ezgileri eklemesidir. Böylece korodan ayrı ezgi söyleyen ilk karakter, bir başka deyişle ilk oyuncu yaratılmıştır.

M.Ö. 335- 323 yılları arasında Aristoteles, dünya tarihinde
tiyatro kuramı üzerine yazılmış ilk ve en önemli
eser olan Poetika’yı yazmıştır.

Dinsel oyun olarak başlayıp zamanla din-dışı oyunlar arasında yerini alan bir başka tür de moralitelerdir. Moraliteye, Ahlak Oyunları veya İbret Oyunları da denmektedir. Konuları genellikle yedi günah, yedi
temel ahlak ile yedi iyilik ve kötülük kavramlarını ele alır. İyi ve kötünün arasındaki çatışmaları işler. İftira, tehlike, hoşgörü gibi alegorik konular içerir. Birçok yerde örneklerine rastlansa da İngiltere ve
Fransa’da yaygındır.

Shakespear'in oyunlarının ortak özelliklerinden bazıları şunlardır:

II- Ana olay dışında, birkaç farklı yan olay kurgular.

III- Oyunu çok sayıda ve çeşitli tarzlar barındırır.

IV- Oyunlarında aksiyon, zaman ve mekân özgürce değişir.

VI- Genellikle çok sayıda karakter kullanır.

İspanyol tiyatrosunun ilk önemli oyun yazarı Lope de Rueda’dır. Fars ve dinsel oyunlar konusunda uzmanlaşmıştır. Günümüze kalan oyunları Zeytinler, Armelina ve en tanınmışı olan Eufemia’dır.

Antik Yunan yazar ve kuramcılarını otorite olarak kabul eder, yapıtlarında Antik Yunan ve Roma Dönemi’nin örnek alınmasını ister. Neoklasik tiyatro sanatı üç temel ilkeye dayanır;

*ahlak açısından eğitici olmak,

*biçim kurallarına uymak,
*aşırılıktan kaçınmak.

Neoklasik akım tiyatroda en başarılı ürünlerini 17. yüzyıl Fransız tiyatrosunda vermiştir. Bu dönemde Racine ve Moliere gibi büyük oyun yazarları yetişmiştir.

Fransa’da François Delsarte, ‘Delsarte Sistemi’ adlı eseriyle oyunculuğu bilimsel bir temele oturtmaya çalışmıştır. Beden zarafeti, ses ve dramatik ifadeyi geliştirmek için kurallar geliştirmiş, bedeni bölümlere ayırarak disipline ettiği bir sistem oluşturmuştur. Bu sistem 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında hem Avrupa hem de Amerika’da oyuncu yetiştirmede kullanılan temel başvuru kaynağı olmuştur.

Bir hayal perdesine, bu oyuna özgü belli tiplerin özel olarak, çoğunlukla deve derisinden yapılmış tasvirlerinin ‘hayalbaz’ ya da ‘hayali’ olarak adlandırılan oynatıcı tarafından yansıtılarak oynatılmasıyla gerçekleşen oyuna, Karagöz denmektedir. Karagöz oyunu tek kişi tarafından oynatılır; ancak bu oynatıcının asistanları da vardır. Hayali veya hayalbaz denilen ustanın bir de çırağı bulunur. Oyunlarda şarkıları, türküleri okuyana yardak, tef çalan yardımcıya da dayrezen denilir.

Geleneksel Türk Tiyatrosu Türlerinin
Genel Özellikleri:
• Geleneksel Türk Tiyatrosu sahnesiz bir tiyatrodur ve bu tiyatronun türleri yazılı bir metne dayanmaz.
• Şarkı, dans, söz oyunları başlıca nitelikleridir.
• Güldürü ögesi asaldır.
• Gerçekçi değildir; açık biçim, soyutlaştırma, göstermeci anlatım gibi tekniklere dayanır.
• Kişilerin karakter niteliği bulunmaz; oyun kişileri kalıplaşmış tiplere dayanır.
• Geleneksel tiyatromuzda taklit oldukça önemlidir; başlıca çatışma ve kişileştirme yöntemidir.

1946 - 1960 Yılları Arası: Bu dönem her ne kadar çok partili hayata geçiş ve II. Dünya Savaşı nedeniyle siyasi ve ekonomik açılardan çalkantılı bir dönem olmuşsa da tiyatro açısından, “Türk Tiyatrosu’nun Altın Çağı” olarak nitelenen 1960’lı yıllardaki tiyatromuzun temelini oluşturan dönemdir.