GÜZEL SANATLAR

Duygu­sal Etki Kuramı zevk, estetik yaşantı, estetik değer gibi kavramları öne çıkarmış; edebî eseri incelerken ve değerlendirirken okur faktörünü birinci plana almıştır. “Edebiyatın işlevi nedir?” sorusuna Duy­gusal Etki Kuramı okura zevk verme, estetik duygu ve heyecan uyandırma olarak cevap verir. Kurama göre dil göndergesel ve duygusal işlevde kullanılır. Göndergesel olması dilin bilgi vermek için kullanılmasını, duygusal olması da duygu­ları anlatmak ya da duygular uyandırmak için kullanılmasını ifade eder. Edebî eserler bilgisel değildir, içeriğinde söylenen­lerin doğru olması gerekmez. Yazındaki doğruluk, eserin kendi içinde tutarlı olması ile sınırlıdır. Eseri değerli hâle getiren de bu tutarlığı oluşturan denge ve uyum hâlinin başarı ile oluşturulmuş olmasıdır. Sanat yapıtının bizdeki etkisini zevk ile anlatmaya çalışması, kuramın eleştirilen bir yönü olmuştur.

Hümanist sanat/edebiyat veya Rönesans Dönemi sanat ve edebiyatının temel ilke ve niteliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

Kaynak olarak yerel tarih ve kültüre yönelmek Romantizm’in bir özelliğidir.

Edebiyat akımı olarak Realizm, Romantizm’e tepki olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış ve hayatı, tabiatı, insanı ve olayları olduğu gibi anlatma, aktarma endişesi çevresinde gelişmiş edebiyat akımıdır.  İzlenimcilik olarak da bilinen Empresyonizm, 19. yüzyılın son çeyreğinde Realizm, Natüralizm ve Parnasizm’e tepki olarak doğup gelişen ve dış gerçekliğin sanatçının ruhunda bıraktığı izlenimle­rin anlatımını esas alan edebiyat akımıdır. Letrizm, Dadaizm ve Sürrealizm’in etkisinde kalmış bir akımdır. Gözlem ve deneye dayanan Naturalizm, 19. yüz­yılın başından itibaren Realizm’e karşı olarak değil, aksine onun devamı olarak gelişmiş bir akımdır. Dışavurumculuk olarak da ifade edilen  Ekspresyonizm, 20. yüzyılın başında politik istikrar­sızlık ve ekonomik çöküntü ortamında Almanya’da Pozitivizm, Natüralizm ve Empresyonizm akımla­rına karşı olarak ortaya çıkmıştır.

Postmodernizm’de yaşadığı hayata karşı eleştiri­ci, reddedici, sorgulayıcı bir tavır takınma esastır. Teknik olarak metinlerarasılıktan yararlanmak, üst kurmacaya yer vermek Postmodern romanın bir ögesidir. Postmodern romanda, her şey sanatsal düzlemde oynanan bir oyundur.

İnsanları, bir konu üzerinde düşündürme­yi, tartıştırmayı, bu yolla gerçeklere ulaştırmayı, amaçlayan yazı türlerine düşünce yazıları denir. Düşünce yazıları sanatsal boyutlu yazılar değil­dir; bir gözlem, deneyim ya da araştırmaya dayalı yazılardır.  Düşünce yazıları genellikle deneme, fıkra, eleştiri gibi öznel yanı bulunan ve genellikle gaze­te çevresinde oluşan yazılardır. Anı, günlük, gezi, özyaşam öyküsü gibi türler ise kişisel hayatı konu edinen düşünce yazıları olarak kabul edilmektedir.

Fıkra sözcüğünün bir anlatı türü olarak ikinci anlamı, gazete ya da dergilerde yayımlanan, belge­lendirme ve kanıtlama gereği duyulmadan günlük olayları, ülke sorunlarını veya yazarın bir konu hakkındaki görüşlerini çeşitli yönlerden inceleyen ve yorumlayan kısa yazılardır. Bu tür fıkralar gü­nümüzde köşe yazısı olarak da tanımlanmaktadır.

Satirik Şiir, bir kimseyi, bir düşünceyi, bir durumu açık ya da kapalı biçimde, iğneli bir dille, eleştirme yönü ağır basan şiirlerdir. Divan edebiyatında Nef ’î, halk edebiyatında Seyrani, Pir Sultan Abdal, Tanzimat Dönemi’nde Ziya Paşa, yeni Türk ede­biyatında, Neyzen Tevfik; Satirik Şiir örnekleri veren şairler arasında sayılabilir.