GÜZEL SANATLAR

Edebiyatın niteliği, işlevi, kapsamı üzerine Platondan günümüze kadar birbirini izleyen ya da bir öncekine tepki olarak oluşan pek çok görüş ortaya konmuştur. Bu görüşlerin oluşturduğu bütün, kendi içinde farklılıkları olmakla birlikte, ‘edebiyat kuramı’ ya da ‘edebiyat teorisi’ olarak başlıklandırılmıştır. Edebiyat kuramları; edebiyat ilkelerinin, kategorilerinin, prensiplerinin ve benzer yönlerinin incelenmesini konu alır.

Bu bölümde belli başlı edebiyat kuramlarını, sınıflandırma ölçütlerinden yola çıkarak inceleyeceğiz. Bu sınıflandırmalar yazınsal metnin oluşumunda rol oynayan dört unsur temel alınarak yapılmıştır. Bu eksende; Dış Dünya Odaklı Kuramlar, Yazar Odaklı Kuramlar, Eser Odaklı Kuramlar ve Okur Odaklı Kuramlar yer alır.

Yansıtma Kuramı’nın kökenini Platon ve Aristoteles gibi Antik Yunan filozoflarının edebiyat üzerine yazdıkları oluşturur. Etkileri 18. Yüzyıl sonlarına kadar süren Yansıtma Kuramı’na göre edebiyat, içinden çıktığı toplumu yansıtır. Platon’a göre edebiyat eseri dış dünyada var olan gerçekleri, nesneleri öykünme yoluyla yansıtır. Platon’un ünlü “dünyaya ayna tutmak” sözü bu kuramın temelini oluşturur.

1960’larda Fransa’da başlayan Yapısalcılık, dilbilimden etkilenen ve Ferdinand de Saussure’ün yüzyılın başlarında dilbilime uyguladığı yöntem ve görüşlerini edebî eserlere uygulayan bir kuramdır.

İngiliz I.A. Richards’ın ortaya koyduğu Duygusal Etki Kuramı zevk, estetik yaşantı, estetik değer
gibi kavramları öne çıkarmış; edebî eseri incelerken ve değerlendirirken okur faktörünü birinci plana
almıştır. “Edebiyatın işlevi nedir?” sorusuna Duygusal Etki Kuramı okura zevk verme, estetik duygu
ve heyecan uyandırma olarak cevap verir.

Romantizmin doğuşunun temel nedenleri sosyal sıkıntılar, dönemin rejim baskıları ve Klasisizm’in sanatçıyı çıkmaza sokan kuralcılığıdır denilebilir.

Türkçede Doğalcılık olarak bilinen bu akım Hippolyte Taine’in “aynı sebepler aynı şartlar altında aynı sonucu verir” biçiminde özetlenen determinizmini temel alır.

Determinizm, ahlaki ve insani seçimler de dâhil olmak üzere bütün olayların önceden var olan
nedenlerce belirlendiğini ileri süren ve iradeyi reddeden felsefi kuramdır.

Yazın

Eleştirmen odaklı

Platon

Bu kuramda toplum ve gelenek gözardı edilerek sadece okura odaklanılır.

Feminist eleştiri

Romantizm

Marx

Victor Hugo

Öykü

Makale

Duygu, düşünce ve hayallerin, olayların, eşyanın ve diğer unsurların, estetik haz uyandıracak tarzda ve özgün bir biçimde sözcüklerle ifade edilmesi “edebiyat” olarak tanımlanır.