GÜZEL SANATLAR

Bu bakımdan sanatta tarzlar, akımlar, yüzyıllar değişse bile nesnenin temsili, güncelliğini hiç yitirmemiştir.

Latince bir kavram olan modernizm (çağdaşlaşma) Avrupa’da aydınlanma çabalarıyla ortaya çıkan, zamanla hümanizma, sanat, siyaset, kültürel gelişim ve demokratik değerlerle bütünleşen, toplumsal değişim ve gelişimlerle eş zamanlı olan ve bu anlayışla yükselen bir düşünce sistemidir.

Latince bir kavram olan modernizm (çağdaşlaşma) Avrupa’da aydınlanma çabalarıyla ortaya çıkan, zamanla hümanizma, sanat, siyaset, kültürel
gelişim ve demokratik değerlerle bütünleşen, toplumsal değişim ve gelişimlerle eş zamanlı olan ve bu anlayışla yükselen bir düşünce sistemidir.Bu düşünce ekseninde modernizm, kaynağını çağdaş teknolojiden, hızlı kentleşme ve fabrikalardan büyük ticari kuruluş ve güç odaklarından almaktaydı. Çünkü modernizm, endüstri çağına paralel ve onu kapsayan bir dünya görüşüdür. Fineberg’e (2014) göre modernizm, insanların bilimsel bilgiyi, teknolojiyi ve aklın gücünü kullanarak çevrelerindeki dünyayı inceleme ve yeniden şekillendirme yeteneğine dair bir inancın üzerinde yoğunlaşır.

Modern sanat, yeni olan yüksek sanat anlamında da kullanılmıştır. Yüksek sanatın yani modern
sanat ürünlerinin tüketicilerinin daha çok sosyoekonomik düzeyi yüksek olan bir azınlığın oluşturduğu söylenebilir.

Dünyadaki sanat hareketlerinde önemli değişimler II. Dünya Savaşı’ndan sonra gerçekleşmeye başlamıştır. Özellikle 1960 sonrası sanat anlayışı; alışılmış sanatsal düşünce, değer ve kalıpların yıkıldığı, sistemlerin ve gelenekselliğin sorgulandığı, özgür düşüncenin egemen olduğu bir hareket içine girmiştir.

Çağdaş sanat birden bire ortaya çıkmamıştır. 20. yüzyılın ilk yarısında kendini göstermeye başlayan avangard akımlarla ortaya çıkan sanat alanındaki düşünceler, yıllar içinde sanatçılar tarafından irdelenerek, yeniden ele alınarak başkalaşıma uğramış ve yeni boyutlara taşınmıştır. Bu biçimsel değişimlerin yanında teknolojik gelişmeler ve sanayileşmenin paralelinde değişen
ekonomi, kültürel yapılar, tüketim kültürünün ortaya çıkması, gelişen kitle iletişim araçları ve bu değişimlerin bütününün yarattığı görsel dünya sanatçıların çalışmalarının içeriğine de yansımıştır. Günlük yaşam ile sanat arasındaki sınırları kaldırmaya çalışan sanatçılar bu yeni görsel dünyanın elemanlarını çalışmalarında kullanmışlardır. Sanatçılar sanatçı kimliklerinin yanında tıpkı bir bilim adamı, bir tarihçi, bir gazeteci gibi araştırma sürecine girmeye başlamış ve faklı disiplinleri
bir araya getiren çalışmalara imza atmaya başlamışlardır. Küreselleşmeyle birlikte sınırların eridiği, kültürlerin birbiri içine girdiği günümüzde her alanda yaratıcılık, farklı disiplinleri bir araya getirebilme yetisini gerektirmektedir. Sanatçılar metaforlar aracılığıyla aynı disipline ya da farklı disiplinlere ait elemanları bir araya getirerek kavramlar, inançlar, düşünceler arasında yeni bağlantılar kurmaya çalışmaktadırlar. Bu bağlantılar adeta metaforik bir kodlama sistemi gibi izleyicinin karşısına çıkmaktadır.

Güncel sanat, yaşantının algılama biçimlerine dayalı (küreselleşme, siyaset, kimlik, aidiyet, bellek, ideoloji, sorgulama, mekân, beden dili vb.) çeşitli
toplumsal değerleri referans alan aktüel, bir anlamda yeni dışavurumcu bir sanat hareketidir. Çağdaş sanat bienalleri içinde kendi varlığını bulur.

Popüler kültür literatüründe gündelik yaşamı referans alarak toplumu etkileme, yönlendirme, duygusal tepkiler, hamaset ve ideoloji gibi argümanları ustaca kullanılır. Değerleri kullanma, içini boşaltma, yüzeysellik, bıktırma ve istismar, konuşma dilinin bozulması gibi ögeler sonuna kadar kullanılır.

Kitsch, nesneleri doğal olmayan boyutlarda, daha küçük veya daha büyük ölçütlerde üretir, malzemeyi taklit eder, biçimlerle oynar, farklı biçimleri uyumsuz, anlamsız bir yaklaşımla birleştirir, modayı tekrar ettikçe eder. Çünkü bozulmanın özü duygusallık ve bilinen gerçeklerin yeniden deforme ederek yansıtılmasıdır. Böylece kitsch’in sorgulanması önemsiz kalmaktadır. Yapıtın duygusallığı içinde izleyicinin kendi duygusallığına güzel, sevimli, hoş şeylerin sunumu bozulmayı yaygın hâle getirmekte, kitleleri etkileyerek kendisine bağlamaktadır. Örneğin; bazı kamusal alanlardaki ağlayan çocuk posterleri, kıraathane ve pide/ lahmacun solanlarındaki ucuz manzara resimleri,
plastik çiçekler. Bazı belediyelerin cadde boylarına yerleştirdikleri suni şelaleler, plastik palmiyeler/ ağaçlar, standardı olmayan estetik değerlerden yoksun mağaza ve yönlendirme levhaları, ilan, reklam panoları, beton binalar ve görüntü kirliliği için gerekli olan kusursuz görseller. Tüm bunlar yaratıcılık ve özgünlükten uzak özentiye ortam sağlayan oluşumlar popüler kültürün varlık nedeni olan
‘kitsch’ ürünlerdir.

Cumhuriyet’ten sonra zamanla sanatçıların desteklenmesi, devlet politikası hâline gelmesi ve 1939’dan itibaren ilk Devlet Resim ve Heykel sergilerinin düzenlenmesi, devlet ve özel sanat galerilerinin (1946) açılması, sanat piyasasının oluşması, tablo koleksiyonculuğunun ve müzayedelerin etkin
bir hâle gelmesi, üniversitelerde sanat bölümlerinin artış göstermesi Türkiye’de çağdaş bir sanat anlayışına yönelik eserlerin ortaya çıkmasına vesile olmuştur.

Türkiye’de tarihî kültür ve sanat iradesini doğrulayan özgün nitelikte bir çağdaşlığın göstergesi, eski kaynaklarıyla olduğu kadar kendi gelenekleriyle de bir hesaplaşmadır. Geçmişte evrensel çapta büyük uygarlık deneyimleri yaşamış olan bir mahallî duyarlığın, şüphesiz yeni tekniklere dayanan yeni biçim olgularıyla hesaplaşması gereklidir. Bu çerçeve içinde bir kabul ve red ikilemini içeren hesaplaşma süreci, tarihî veri birikimlerini de kendi hedefleri içine almak zorundadır. Tıpkı çağdaş ve güncel biçim örneklerinde olduğu gibi. Özellikle bulunduğumuz coğrafyada modernite ve çağdaş terimlerinin üzerinden yapılan kurgular nedeniyle sanatçıların çağdaş sanatta geleneksel bakış açısını kullanması sancılı bir süreci içerir. Kimi zaman sanatçıların kişisel eğilimlerinin dışında gelenekle bağ kurarak çağdaş sanatı bu form üzerinden sürdürmeleri oryantalist bir düşünce ve üretim şekli olarak algılanır. Diğer taraftan küresel sanat piyasası eserleri geldikleri coğrafyaya göre kodlar, değerlendirir ve fiyatlar. Bu ortamda geleneğin hayalden gerçeğe dönüşmesi piyasa güdümlü bir estetik anlayışı beraberine getirir. Aslında Türkiye’de yaşamış ve yaşayan her sanatçı geleneğin kodlarını sanatlarına farklı biçimlerde taşırlar. Genellikle kimlik tartışmaları sırasında ön planda tutulan toplumsal bellek, arasında ortak iletişim dilinin oluşturulmasında söz varlığının etkisi geleneği çağdaş sanatta canlı tutarak yeniden kurgulanmasını ve hatırlanmasını sağlar, hayali gerçeğe çevirir. Bu bağlamda çağdaş sanat eserleri hem unutmanın hem de hatırlamanın aracı olarak kültürel belleğin koruduğu kodları içinde barındırır. Küreselleşmenin ve teknolojik gelişmelerin beraberinde getirdiği bellek yitimine karşı modern sanatçı
tarihsel belleğin getirdiği kültürel birikimi eserlerinde yansıtmaya çalışır. Çağdaş sanat düşünce ve görselliği gelenek üzerinden birleştirerek yeniden biçimlendirir.

Modern sanat, ilk defa 18. yüzyılın sonundaki sanatçılar tarafından ortaya konan mekân gösterimindeki değişikliklerle başlar.

İspanya İç Savaşı sırasında yapılan resim, Naziler tarafından bombalanan Guernica kentini anlatmaktadır. Her karede farklı olayların betimlendiği eser, Kübizm’in baş yapıtları arasında yer alır.

Postmodernizm; modernitenin pratiklerinin modern teorinin düşlediği bir zeminden çıkarak kendine yabancılaştığı, kendini dönüştürüp yeni bir dönemi başlattığı sürece verilen addır.

Paul Klee

Resim 10.5

Postmodernizm 1960’ların sonlarında, öncelikle Fransa’da yaygınlaşmaya başlayan; 1970’lerden itibaren de giderek Amerika’da ağırlık kazanan bir hareketin adıdır.

Avangard anlayış bir bakıma modernizmin devamlılığını sağlayan özerk ve kurumsal bir sanat anlayışına karşı yeni dışa vurumcu öncü bir sanat hareketidir. Sanatsal ifade özgürlüğü bağlamında çeşitli ses ve görüntü teknolojileri/multi medya-bilgisayar, fotoğraf, kısa metrajlı film-video ve benzeri çeşitli performans ögelerinin sınırsızca kullanıldığı bir alan olarak düşünülür.

Avangard hareketin temel prensipleri aşağıdaki gibidir:

1970’li yılların başında analog kasetler kullanılarak sinema sanatından farklı, kendine özgü bir türde genellikle kısa film biçiminde ortaya çıkan bir sanat dalıdır.

Modern kavramı; “yüksek sanat” ve “sanat sanat içindir” söylemine işaret ederek
geleneksel, akademik ve popüler sanat formlarından ayrılan bir kavram olarak ortaya çıkar.