GÜZEL SANATLAR

Duyusal bilgiden yola çıkarak; estetik konusunu, ‘güzel olanın bilgisi’ anlamında ayrı bir araştırma alanı olarak ele alan ve Aesthetica adlı eserinde bu alanın sınırlarını tanımlayan ilk felsefeci Alexander G. Baumgarten’dir

Sanatçı Merkezli Yaklaşım

Resmin konusunun dış dünyadan, duyularımızla algıladığımız bir alandan gelmesi gerekmediğini; sanatçının tamamen kendi kurgusu olan bir gerçeklikten ve kendi duygularından beslenebileceğini savunan Dışavurumculuk (Ekspresyonizm), 20. yüzyıla damgasını vurmuş birçok akımı besleyen ana düşüncedir. Doğru cevap B'dir.

En geniş anlamıyla zanaat, bir işin ustadan çırağa aktarılan değişmez yöntemlerle defalarca kez üretilmiş olmasıyla kazanılan el becerisi ve hünerdir. Doğru cevap C'dir.

Bu durum, sanat eserlerinin üretiminde sanatçının payının teslim edilmeye başlanmasıyla; 15. yüzyıldan itibaren giderek değişti. Bu dönem, İtalya’dan başlayarak Avrupa Sanatı’nda erdemin ve ideal olanın simgesi olarak görülen antik uygarlıklara duyulan ilginin resimlere konu olduğu bir dönemdir. Sanat tarihinde Rönesans (Yeniden
Doğuş) olarak tanımlanan bu dönemin erken örnekleri, 14. yüzyılda görülmekle birlikte, sanatın kurallarını belirleyecek bir hareket haline gelmesi 16. yüzyılda gerçekleşir. Bireysel tavrın giderek öne çıktığı Rönesans Dönemi’nde, sanat ile zanaat farklı alanlara karşılık gelmeye başlar. Sanat/zanaat ayrımının yapılmaya başlandığı dönemden itibaren; mekanik beceri, taklit ve belli bir fayda uğruna üretilen eserler, sanattan ziyade zanaatın alanı içine dâhil olur. Doğru cevap A'dır.

Beğeni ölçütleriyle ilgilenen bir diğer düşünür olan Kant, güzellik ve estetik değerlerini açıklamaya çalışırken; bu durumun sadece bizim yargımıza bağlı olmadığını, bizzat sanat eserinin kendi özellikleriyle ilgili olduğunu göstermeye çalışmıştır. Bu anlayışa göre, güzellik ve estetik gibi değerler, evrensel nitelikler taşır. Bir eseri güzel bulmamızın nedeni; ondaki denge, uyum, oran, ahenk gibi unsurların, insanlarda ortak olan bir estetik algıya hitap etmesidir. Doğru cevap D'dir.

Sanatçı Merkezli Yaklaşım: Bu yaklaşım; eseri, sanatçının yaratıcılığı, dehası ve yeteneği ile ilişkilendirir. Bu yöndeki düşünceleri, sanatçının duygu ve tercihlerini merkeze alan Romantizm akımıyla birlikte değerlendirerek kuramlaştıran, Fransız düşünür Eugéne Véron’dur. 

Eser Merkezli Yaklaşım: Eseri; biçim, düzen ve kurgu ögeleriyle değerlendiren bu yaklaşımın merkezinde sanatçı değil, eser yer alır. Fransız düşünürler Saussure, Lévi-Strauss ve Barthes ile İsviçreli sanat tarihçisi Wölfflin; sanatta anlam üretiminin kaynağını biçim olarak görmüştür. ‘Biçimcilik’ olarak adlandırılan bu anlayışa göre bir sanat eserine özgünlüğünü, bireyselliğini, iç bütünlüğünü kazandıran bütün ögeler biçimseldir.

Alımlayıcı Merkezli Yaklaşım: Alımlama Estetiği’ni kuramlaştıran Iser ve Jauss gibi düşünürler; alımlayıcıyı, yaratım sürecinin çok önemli bir unsuru olarak görmüşlerdir. Günümüzün sanat anlayışı, büyük oranda alımlayıcı kuramı destekleyen örnekler sergiler. Katılımcı sanat, kamusal alanda sanat ve izleyici ilişkisi, izleyiciyi sanatın içine dâhil eden performans gösterileri bu tür üretimlerdir.

Toplum Merkezli Yaklaşım: Toplum Merkezli Yaklaşım biçimleri iki kuram çerçevesinde geliştirilmiştir. Bunlar Yansıtmacılık Kuramı ve Marksist Kuram’dır. Yansıtmacı (öykünmeci/taklitçi/mimetik) Kuram; sanatı bir yansıtma, benzetme ya da taklit olarak
görür. Görüngüler dünyasındaki her şey, idealar dünyasındaki asıllarının yetersiz birer kopyasıdır (mimesis). 

Doğru cevap E'dir.

Mademki bu sanat kuramları sanatı tanımlamada başarısız olmaktadırlar, o halde sanatın tanımını yapmak olanaklı mıdır? Konuyla ilgilenen düşünürlerden biri olan Morris Weitz, beklenilen doğru sanat kuramının hiçbir zaman gelmeyeceğini ve ‘sanatın doğası nedir?’ sorusunu başka sorularla değiştirmek gerektiğini savunmuştur. Öne sürülen sanat kuramları, sanatın gerçek tanımının yapılabileceği yönünde temel bir yanlış anlamaya dayandıkları için yetersiz kalmışlardır. Oysa sanatın zorunlu ve yeterli özelliklerinin keşfedilmesi hiçbir zaman olanaklı olamayacaktır. Weitz’a göre bu kuramları sınamanın bir yolu bulunmamaktadır. Doğrulama ya da yanlışlamaya uygun değildirler. Weitz, sanatın tanımlanmasını mümkün kılacak zorunlu ve yeterli koşulların olmadığını vurgular ve sanatın kapalı değil, açık bir kavram olduğunu ileri sürer. Doğru soru, ‘sanat nedir?’ yerine ‘ ‘sanat’ kavramı ne tür bir kavramdır?’ sorusudur. Başka bir deyişle estetikte esas amaç bir kuram oluşturmak yerine, sanat kavramının dildeki kullanımını aydınlatmaktır. Yani sanat ve sanatla ilgili kavramların dildeki işlevini, bunları doğru kullanma şartlarını açığa çıkarmaktır. Bunun için, sanatların paylaştığı ortak bir öz bulma arayışından vazgeçilerek bunun yerine sanat eserlerinin birbirleriyle olan benzerlikleri üzerine düşünülmelidir. Müziğin, heykelin, resmin, şiirin, dansın ve diğerlerinin paylaştığı, tüm bunları ‘sanat’ yapan ortak bir öz yoktur. Bulabileceğimiz şeyler yalnızca bunlar arasındaki benzerlik ağıdır. ‘Sanat’ açık bir kavram olduğu için yeni şartlar, yeni sanat biçimleri, yeni sanat hareketleri, akımlar çıkmaya devam edecektir. Sanatın tanımlayıcı özelliklerini bulmak mantıksal olarak olanaklı değildir. Doğru cevap A'dır.

Antik dünyada modern anlamdaki sanat düşüncesini andıran tek sınıflama, geç Helenistik ve Roma dönemlerinde sanatın ‘Liberal (Özgür) ve Bayağı (Hizmet Eden) Sanatlar’ olarak ikiye bölünmesiydi. Bayağı Sanatlar, fiziksel emekle ücret karşılığı yapılan sanatlarken; Liberal Sanatlar, soylu ve eğitimli sınıflara uygun olan entelektüel
sanatlardı. Liberal Sanatlar kategorisi o kadar da katı olmamakla beraber merkezinde, Sözel Sanatlar olarak geçen gramer, retorik ve diyalektikle Matematiksel Sanatlar sayılan aritmetik, geometri, astronomi ve müzik yer alıyordu. Doğru cevap D'dir.

Güzel Sanatlar sınıflamasının ortaya çıkması 18. yüzyıla tarihlenmekle birlikte; bu sınıflamanın düşünsel temellerinin izini, sanat/zanaat ayrımının gündeme geldiği ve sanat eseri/sanatçı ilişkisinin yeni bir gözle değerlendirilmeye başlandığı dönem Rönesans dönemidir. Doğru cevap a'dır.

Sanatın ve sanat eserinin doğasını ve niteliğini açıklamaya çalışan geleneksel kuramları; Sanatçı Merkezli, Eser Merkezli, Alımlayıcı Merkezli veToplum Merkezli Yaklaşım olmak üzere dört ana grupta inceleyebiliriz. Doğru cevap b'dir.

Alımlama Estetiği Kuramı olarak bilinen bu yaklaşıma göre, sanat eserini izleyen/dinleyen/okuyan kişinin yani eseri alımlayanın duygu ve düşünceleri merkezdedir. Alımlama Estetiği, eserin sadece bir biçimler yığını ve kurgudan oluşmadığını, alımlayıcının düşünsel ve ruhsal dünyasıyla buluşup kendisini izleyen kişi tarafından bir anlamda yeniden yaratıldığını öne sürer. Doğru cevap c'dir.

Rönesans’ın önemli figürlerinden İtalyan ressam, mimar ve aynı zamanda dönemin ressam, heykeltıraş ve mimarlarını tanıtan bir biyografi kitabının yazarı olan Vasari’nin önderliğinde toplanan bir grup Floransalı ressam ve heykeltıraş; 16. yüzyılda bir ‘Tasarım Akademisi’ kurdular ve kendi sanatlarının Liberal Sanatlar statüsü kazanması için uğraş verdiler. Doğru cevap B'dir.

George Dickie, Arthur Danto’nun görüşünü geliştirerek ‘Kurumsal Sanat Kuramı’ anlayışını ortaya atmıştır. Bu anlayışa göre bir şeyi sanat eseri yapan o şeyin nasıl göründüğü, duyulduğu ya da hangi malzemeden yapıldığı gibi içsel özellikleri değil, bu şeyin bir kurumla nasıl ilintili olduğudur. Buna göre ‘sanat’ denen kurum olmadan sanat eserlerinden söz edilemez. Dickie’nin ve Danto’nun görüşü ‘sanat dünyası’ kavramının belirsizliği ve yapaylığı nedeniyle eleştirilmiştir. Doğru cevap d'dir.