GÜZEL SANATLAR

Dışavurumculuk ile özgürleşen sanat anlayışının yansımalarından biri olan Soyut Resim’de figür artık resmin konusu olmaktan çıkmış, yerini geometrik formlar almıştır.

Resim, çizim ve heykelin zanaat alanından ayrı tutulması gerektiğini savunan İtalyan sanatçıların 16. yüzyıl sonunda örgütlenmesi, sanat akademilerinin ilk örneğini teşkil eder.

Hume, sanat eserinin niteliğini algılayan incelikli yeti olarak ‘beğeni’den söz eder.

Bu yaklaşım; eseri, sanatçının yaratıcılığı, dehası ve yeteneği ile ilişkilendirir.  sanat, sanatçının duygularının aktarımı yoluyla insanla insan arasında gerçekleşen ilişkinin araçlarından biridir. Psikanalizin kurucusu Avusturyalı bilim adamı Freud ise sanat eserini, sanatçının iç dünyasının dışavurumu olarak görmüş ve eserini inceleyerek sanatçının ruh halinin analiz edilebileceğini öne sürmüştür. Sanatçı Merkezli Yaklaşım’a bir başka örnek Sezgicilik’tir. 20. yüzyılın başında Benedetto Croce tarafından kuramsallaştırılan anlayışa göre sanat; yaratıcı, bilişsel ve ruhsal bir edimdir. Sanat etkinliğinin en önemli unsuru, sanatçı ve onun yaratıcılığıdır. Sanat, sanatçının kendi imge ve sezgilerini ifadeye dönüştürdüğü bir tür bilgidir.

Yansıtmacı (öykünmeci/taklitçi/mimetik) Kuram; sanatı bir yansıtma, benzetme ya da taklit olarak görür. Platon’la başlamış ve 18. yüzyıla kadar önemini korumuştur. Bu kurama göre sanat, nesneleri ve doğayı taklit ve temsil etmek suretiyle yaşamı yansıtır.

Sanat olarak sunduğunuz şeye ait felsefi bir açıklamanız varsa, ortaya koyduğunuz şey her ne ise sanattır. Sanat dünyası, belirli nesnelerin birer sanat yapıtı olmasını sağlamaktadır. ‘Sanat dünyasının içine sokulmuş olmak’, Danto’ya göre, bütün sanatların özünü oluşturan şeydir. George Dickie, Arthur Danto’nun görüşünü geliştirerek ‘Kurumsal Sanat Kuramı’ anlayışını ortaya atmıştır. Bu anlayışa göre bir şeyi sanat eseri yapan o şeyin nasıl göründüğü, duyulduğu ya da hangi malzemeden yapıldığı gibi içsel özellikleri değil, bu şeyin bir kurumla nasıl ilintili olduğudur. Buna göre ‘sanat’ denen kurum olmadan sanat eserlerinden söz edilemez.

Sanatçılar, sanat yapıtını sergileyen galeri ve müzeler, sergileri düzenleyen küratörler, sanat yapıtlarını satın alan koleksiyonerler ve sanat eleştirmenleri; bu tartışmalı konunun değerlendirme süreçlerinde yer almaktadırlar.

Modern Güzel Sanatlar kategorisini şekillendiren kümenin çekirdeğinde şiir, resim, heykel, mimarlık ve müzik vardı; bunlara zaman zaman dans, retorik, ya da bahçe mimarisi gibi birkaç sanat eklenebiliyordu.

Sanat tarihinin kurucularından kabul edilen Johann Joachim Winckelmann, 1764’te, başlığında ‘Sanat Tarihi’ ibaresi olan ilk kitabı yayınladı:

Sonuç itibarıyla, 18. yüzyılın sonlarına gelindiğinde ‘Güzel Sanatlar’ terimi iyice yerleşmiştir...Örneğin resimler artık dekorasyonun bir parçası olarak görülmekten ziyade, kendi başına değer ve anlam ifade edebildikleri alanlarda; sanat müzayedeleri, sanat sergileri ve sanat müzeleri gibi özel sanat kurumlarında sergilenmeye başladılar.

İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özellik, diğer canlılarla ortak olan hayatta kalma ve türünü devam ettirme gibi temel ihtiyaçlarını karşılamanın ötesinde arayışlara girmiş olmasıdır. Din, felsefe, bilim ve sanat üretimi gibi uğraşıları sadece insanda görüyoruz.

Güzel Sanatlar sınıflamasının tarihinde ilk tartışmalar resim sanatı alanında başladığı için, bu bölümde verdiğimiz örnekleri ve aktardığımız kuramları büyük oranda resim alanından seçtik. Konu kapsamındaki diğer başlıklar, kitabınızın diğer bölümlerinde verilmiştir.

Dışavurumculuk, 20. yüzyıla damgasını vurmuş birçok akımı besleyen ana düşüncedir.

20. yüzyılın başına dek sanat ve zanaat, Türkçede aynı bağlamda ve birbirinin yerine kullanılan iki kavramdır. Antik dönemde, Yunanlıların ‘techne’, Romalıların ‘ars’ olarak tanımladığı alan; bugün bizim sanat ve zanaat olarak sınıflandırdığımız işlerin tamamını kapsıyordu. Marangozluk ve şiir, ayak- kabıcılık ve tıp, heykelcilik ve at terbiyeciliği gibi birbirinden farklı pek çok alan, yapılan işteki hünere işaret edilerek ‘sanat’ olarak tanımlanırdı. Günümüz anlayışında ise sanat eseri temelde özgünlük esasına dayanır; benzeri yoktur, biriciktir. Zanaat eserinin ise pek çok benzeri vardır. Zanaatkâr aynı ürünü birçok kez tekrarlar, sanatçı ise her defasında özgün bir eser ortaya koymaya çalışır. En geniş anlamıyla zanaat, bir işin ustadan çırağa aktarılan değişmez yöntemlerle defalarca kez üretilmiş olmasıyla kazanılan el becerisi ve hünerdir

Akademilerin klasik resim anlayışı, var olanı taklit yoluyla aktarmadaki teknik beceriye dayanmaktadır. Figürlerin resim yoluyla aktarımında anatomi bilgisi ve perspektif kullanımı esastır.

Resim ve heykelin standartlarını bu şekilde belirleyen Akademiler, sanat eserlerinin konusunu da sınıflandırırlar. En saygın eserler; konularını tarih metinleri, dini metinler ve mitolojik öykülerden alan tarih resimleridir.

Estetik kavramıyla ilk kez Antik Yunan filozoflarının metinlerinde karşılaşıyoruz. Bu düşünürler, bilgiyi ‘akıl yoluyla edinilen’ ile ‘algı ve duyular doluyla edinilen’ olmak üzere iki temel başlıkta incelemişlerdi. Estetik kelimesinin kökeni, Yunanca ‘algı, duyum’ anlamına gelen ‘aisthesis’ kavramına dayanır.

Beğeni ölçütleriyle ilgilenen bir diğer düşünür olan Kant, güzellik ve estetik değerlerini açıklamaya çalışırken; bu durumun sadece bizim yargımıza bağlı olmadığını, bizzat sanat eserinin kendi özellikleriyle ilgili olduğunu göstermeye çalışmıştır.