GÜZEL SANATLAR - Deneme Sınavı - 59

Auguste Rodin

Kuzgun Acar

Geçmişten günümüze doğru bir okuma mimarlar, tasarımcılar, sanatçılar tarafından yapılan mimarlık tanımlarının zaman, mekân ve coğrafyanın ruhuna göre ifade bulduğunu göstermektedir.

20. yüzyıl mimarlığına damga vuran İsviçre asıllı Fransız mimar Le Corbusier (1887-1965) ise mimarın, yapının ayakta kalmasının sağlanması ve konfor koşulları gibi temel gereklilikleri yaratırken, kişiye mutluluk veren onu yönlendiren şiirsel gücü gösterdiğini söylemektedir. Mimarlık ürününün plastik özelliğini dile getirerek mekân, kütle ve ışığın güçlü birlikteliğine de vurgu yapar.

Immanuel Kant:

I-Sanatı, Estetik Sanat ve Mekânik Sanat olarak iki ana gruba ayırır,

II-Mimarlığı heykel ile birlikte Estetik Sanatın alt gruplarından Plastik Sanatlar arasında tanımlar.

Yapının taşıyıcı sistemini yani yük taşıyıcı bölümlerini ifade eden strüktür, yapının
bütününü ve yapıyı oluşturan ögelerin her birinin sabitliğini gerçekleştirecek bir koşullar birliğidir.

Kümeli mekan organizasyonu:

I-Yaygın bir şekilde benzer işlevleri olan, şekil ya da yönlenim gibi ortak görsel bir özelliği paylaşan, mekânların tekrarından meydana gelir.

III-Boyut, biçim ve işlev bakımından benzer olmayan, ancak karşılıklı yakınlıkları ve simetri ya da eksen gibi görsel bir düzenleme aracı yardımıyla birbirlerine bağlanan mekânları da kendi kompozisyonu içine kabul edebilir. 

V-Parçalarının örüntüsü katı ve geometrik bir kavramdan ortaya çıkmadığı için, biçimi esnektir.

VI-Bu yüzden büyüme ve değişimi, kendi karakterinde herhangi bir etki olmaksızın kolayca kabul eder.

Mekân tasarımında o mekânın boyutları, mekânın işlevi ve mekânda kullanıcı eylemleri, mekân için gerekli olan tefriş malzemeleri ve donanım kullanıcı boyutları dikkate alınarak şekillenir. Bu süreçte antropometri bilimi, tasarlanacak
mekâna ilişkin kullanıcının gereksinim duyduğu tefriş elemanları ve donanım ile yakın çevresinin tasarımında ölçek üzerinde etkili olur. Örneğin, kullanıcı ve kullanıcı boyutlarının değişkenlik gösterdiği kreş, ana okulu ya da ilkokul gibi yapılarda klozet, lavabo, merdiven tutamakları gibi yükseklik ölçülerinin kullanıcı boyutlarına göre düzenlenmesi zorunludur.

20. yüzyılın ilk çeyreğinde ortaya çıkan ve tüm toplumlar için ortak bir sanat dili geliştirmeyi hedefleyen sanat akımı De Stijl, temel geometrik formlar üzerinde dönemin biçimlendirme ve renk anlayışına kökten değişiklikler getirmiştir. De Stijl ile renkler, yalnızca birer süsleme ögesi olarak kalmamış, mekânın tanımlayıcıları hâline gelmiştir.

I- Altın Oran- Antik Yunan

II- Orta Çağ- Fibonacci Dizileri

III- Le Corbusier- Modular Ölçü

Mimariye estetik nitelik kazandıran plastik değerler şunlardır:

I-Oran

II-Ölçek

III-Biçim

IV-Doku

V-Işık

VI-Renk

I-Metropol Parasol- Seville

II-Süleymaniye Camii- İstanbul

III-Kremlin Palace- Moskova

IV-Sony Center- Berlin

20. yüzyıl mimarlığına damga vuran İsviçre asıllı Fransız mimar Le Corbusier (1887-1965) ise mimarın, yapının ayakta kalmasının sağlanması ve
konfor koşulları gibi temel gereklilikleri yaratırken kişiye mutluluk veren onu yönlendiren şiirsel gücü gösterdiğini söylemektedir. Corbusier, mimarlığın
şiirsel yanını birçok mimarın ulaşmayı amaçladığı bir yönü olarak da açıklamıştır.

Mimarlığa yönelik yazılı tanımların ya da açıklamaların ortaya çıkışı, insanın çevresini biçimlendirmeye başladığı yani mimarlığın var olduğu sürece karşı oldukça geç döneme tarihlenir. Mimarlığa yönelik ilk tanımlamalar daha çok mimarın ve mimarlık eyleminin nasıl olması gerektiğine vurgu yapsa da mimarlık, ünlü Romalı mimar ve mimarlık kuramcısı Vitruvius (M.Ö. 1. yüzyıl) tarafından yazılan ve Antik Çağ’dan günümüze ulaşan tek mimarlık metni olan De Architectura’dan itibaren tartışılagelmektedir.

Gotik mimarlığın öteki üsluplara karşı üstünlüğünü savunan ve bu üslubun canlanmasına öncülük eden 19. yüzyıl İngiliz eleştirmen ve denemeci John Ruskin, mimari bir yapının heykel tasarımından farklı, belli bir yer için tasarlanıp yapı prensipleri dikkate alınarak inşa edilmesi gerektiğini öne sürer. Ruskin’in mimarlığı heykel sanatı ile benzeştirmesi mimarlığın sanatsal yönüne vurgu
yapması açısından dikkat çekicidir.

Bir yapı eylemi olarak mimarlık, tasarım ve inşa sürecinde bütün kapsayıcılığına karşın yapıtlar açısından çeşitli sınıflara ayrılmaktadır. Sınıflandırma yaygın hâliyle; zamana, yapılış amacına, üsluplara, malzemeye, yer-bölge ya da uluslara göre yapılmaktadır. Böylece mimarlık, gerçekleştirilme amacı benzer nitelikler taşısa da zaman, yer, işlev, biçim gibi faktörlerin etkisiyle bir çatı altında karakteristik özelliklerini yansıtırlar.
• Zamana göre sınıflandırma: Yapı eylemi ve mimarlık yapıtları önemli tarihi dönemlere göre sınıflandırılır. İlk Çağ, Orta Çağ, Rönesans Dönemi gibi.
• Yapım amacına göre sınıflandırma: Mimari yapıtların hangi amaçla yapıldığına göre sınıflandırmada yaygın olarak dinî mimari, peyzaj/bahçe mimarlığı, kent mimarlığı, Askeri mimarlık gibi çeşitlenen dallar sayılabilir.
• Üsluplara göre sınıflandırma: Zaman içinde ortaya çıkan ve ortak özellikler taşıyan üsluplara göre sınıflandırma içinde ampir, Art nouveau, barok, gotik, neo klasik gibi üsluplar yer almaktadır.
• Kullanılan malzemeye göre sınıflandırma: Yapıların inşasında temel alanın yapı malzemelerine göre sınıflandırma; taş, tuğla, ahşap, betonarme, çelik yapılar gibi.
• Yer, bölge ya da uluslara göre sınıflandırma: Selçuklu mimarisi, Osmanlı mimarisi, Türk mimarisi, İtalyan mimarisi ya da Uzak Doğu mimarisi gibi.

Mimarlıkta kullanıcı gereksinimleri yaygın olarak fiziksel ve psikolojiksosyal gereksinimler olarak iki ana başlıkta ifade edilmektedir. Fiziksel kullanıcı gereksinimlerinin başında mekân içinde kullanıcı, kullanıcı eylemleri ve eylemlerin yapılış biçimleri ile mekânsal büyüklüklerin belirlenmesine yönelik olan mekânsal gereksinimler gelmektedir. Bunu, mekândaki ortamın sıcaklığı, nemi, hava dağılımı, radyasyon ve hava hareketlerinden oluşan ısısal gereksinimler izler. Mekândaki sesin istenilen düzeyde olması, sesin yansıması ya da dağılımı bir başka ifadeyle mekânın konfor şartlarını etkileyen akustik yapısı işitsel gereksinimler, mekândaki doğal ya da yapay aydınlatma ile sağlanan kullanıcıların mekân içindeki eylemlerinin gerektirdiği aydınlık seviyesi ise görsel gereksinimler olarak fiziksel gereksinimler içinde yerini alır. Mekânın kullanımı sırasında kullanıcıların konforunu etkileyecek ortam koşulları gibi genellikle
fizyolojik koşullara odaklanan sağlık gereksinimi ve tasarım sürecinde planlanarak doğrudan, koruyucu olarak dolaylı ve tasarım sürecinde öngörülmediği için ancak yapının ya da kullanımı sırasında karşılaşılabilecek durumlara (doğal afetler, yangın, kazalar vb.) karşı güvenlik gereksinimi de fiziksel gereksinimler arasındadır. Bununla birlikte, kullanıcıların kendine özgü gereksinimleri olabilir. Bu gereksinimler; kullanıcılara (erkek, bayan, çocuk, yaşlı, engelli vb.) bağlı olarak mekân içinde gerçekleştirilecek eylemler, mekânın erişilebilirliği, mekânın tefrişi, mekânın boyutlandırılması, mekândaki görsel ve işitsel mahremiyet, mekânın biçim, renk, doku gibi estetik özelliklerine bağlı olarak değişebilmektedir.

Bir mekânın varoluşunu ve mimari bir yapıtın doğuşunu etkileyen olguların başında insanın gereksinimleri ile birlikte insanın yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan eylemlerin yer alacağı mekânın işlevi gelir. Bu yüzden işlev, kullanıcı
gereksinimlerine göre tasarımda mekânın boyutları, ölçeği ve biçimini etkileyen önemli etkenlerden biridir. Mimarlık Sözlüğünde yer alan tanıma göre; İşlev, kullanılış veya işleyiş bakımından amaca uygunluk; belirli bir amaçla ilgili eylem türü veya amacı gerçekleştirilen eylem tarzı, uğruna belirli bir şeyin yapıldığı görev; fonksiyondur. Bununla birlikte, gereksinimlerin belirlediği istekler ve onların programlaştırılması anlamına gelmekte; fakat daha sınırlı olguları anlatmak için de kullanılmaktadır.

Mimarlıkta bir yapının, yerçekimi, rüzgâr basıncı, toprak ve suyun itici gücü, deprem dalgaları vb. çeşitli konulara bağlı olarak meydana gelen sabit (statik) ve hareketli (dinamik) yüklere, değişik yönlerdeki kuvvetlere karşı şekil ve denge bozukluğuna uğramadan, yer değiştirmeden, sabit ve dengede kalarak karşı koyması için bir sisteme sahip olması gerekir. Bunu sağlayan yapının strüktürüdür. Yaygın olarak yapının taşıyıcı sistemini yani yük taşıyıcı bölümlerini ifade eden strüktür, yapının bütünün ve yapıyı oluşturan ögelerin her birinin
sabitliğini gerçekleştirecek bir koşullar birliğidir. İnsan, yaşadığı çevreye müdahale ettiği dönemde ilk barınaklar mağaralarken, sonraları çatkısını
yaptığı ağaç dalları, üst üste yığdığı doğal malzemeler ilk mimari strüktürlerdir. Dolayısıyla mağaralar, çadır ve kulübeler, tümülüs ve dolmenler ilkel strüktürlerin ilk örneklerini oluşturur.

Estetik görüntü ögelerinden biri olan doku, (tekstür), nesne ve varlıkların dış yapı özellikleri ve bunların objektif etkileridir. Yaygın bir tanımlamayla bir yüzeyde dokunma duyusuna hitap eden nitelikler ya da yüzeylerin dokunsal değerleri olarak da ifade edilir. Mimaride ise; mekânı, hacmi, biçimi, yüzeyleri örgütleyen malzemenin plastik görünüşüdür. İç’i sınırlayan dış yüzey örgüsüdür. Bu yüzden mimaride her malzeme yüzeylerde doku ile kendini görünür kılar