GÜZEL SANATLAR - Deneme Sınavı - 4

Çağdaş sanatı günümüzde modern sanatın sonu olarak da ifade etmek mümkündür. Çünkü modern sanat, belirli bir zaman diliminde gerçekleşen geleneksellik karşıtı yeni akımlar, yeni üslup ve anlayışlar silsilesidir. Çağdaş sanatta ise durum biraz daha farklıdır, çağdaş sanat, bir üslup’dan öte üslupların kullanım biçimlerine hitap etmektedir. Bazen “akımlar sonrası” sanat olarak da ifade edilir. Çağdaş sanat bir anlamda modern sanat kavramının evrilmesidir, bir sanat eserini üretme, yaratma sürecinin sorgulanmasıdır. Çağdaş sanatı en tartışmalı hâle getiren en önemli argümanların başında geleneksel sanatın ilerisinde olduğu düşüncesi gelmektedir.

Buna göre II. ifadede anlatılan modern sanattır.

Çağdaş sanat, geleneksel anlamda estetik yaklaşımlarda değil, düşünceyi ön plana çıkaran, kavramı esas alan bir kaygı güttüğü için, izleyici, üretilen sanatı anlamlandırmak için işlenen kavrama ve sanatçıya dair belli bir ön bilgiye sahip olmalı. Çağdaş sanat, sıklıkla metne ihtiyaç duyar. Çağdaş sanatı birçokları için anlaşılmaz kılan bu zorlayıcı özelliğidir.

Türkiye’de güncel sanat alanı 1990’lı yılların başından itibaren belirginleşmeye başlamıştır. 1970’li yıllarda Avrupa’da ortaya çıkan küratörlük pratiğinin Türkiye’ye girmiş olması, sergilerde geleneksel anlamda estetik kaygıdan ziyade kavramsallığın önemsenmesi, bu doğrultuda kalabalık grup sergilerinin gerçekleştirilmesi, 1987 yılında düzenlenmeye başlayan İstanbul Bienali’nin olgunlaşması bu döneme rastlamaktadır.

Türkiye’de ilk sanat bienali İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından farklı temalarda (konsept) 1987’de gerçekleştirilmiştir.

Pop Art, diğer tanımla popüler sanat ilk defa İngiltere’de sonra ABD’de 1950’li yıllarda soyut dışavurumculuğa bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. İlk etkinlikler çizgi roman ve kolaj pratikleriyle kendini göstermiştir.

Kitsch, sanatta yozlaşma anlamına gelen Almanca bir kelimedir. Kitsch; taklitçilik, gösterişlilik, ucuz, yozlaştırılmış, ticarileştirilmiş evrensel bir olgudur.

Kötü zevk ve duyguları yansıtan, düşük artistik (sanatsal) değer taşıyan, bazen de seri olarak üretilen sanat ürünleri için “kaba” veya “değersiz-niteliksiz” anlamında kullanılan bir kelimedir. Kitsch’in belirsiz hâli 20. yüzyılın Batı toplumunun estetik değerlerinin oturmamışlığını yansıtır. Kitsch/kiç seri üretimine bir yenilik katmaz, tekrarlar yapar eskiyi içinde süsleyerek barındırır. Zihinsel bir yorum ve katkı sunmadığı gibi bu durumu tüketiciye ustaca sunar.

Kitsch, nesneleri doğal olmayan boyutlarda, daha küçük veya daha büyük ölçütlerde üretir, malzemeyi taklit eder, biçimlerle oynar, farklı biçimleri uyumsuz, anlamsız bir yaklaşımla birleştirir, modayı tekrar ettikçe eder. Çünkü bozulmanın özü duygusallık ve bilinen gerçeklerin yeniden deforme ederek yansıtılmasıdır.

Fotoğrafın keşfine ilişkin ilk veriler M.Ö. 300’lere kadar uzanır. Aristoteles, bir delikten bakarak güneş ya da ayın görüntüsünün saklanabileceğini söylemiştir. Arap Alhazen ise M.S. 1000’li yıllarda karanlık odadan söz ederek herhangi bir görüntünün kutudaki delikten geçerek karşı duvara ters olarak düştüğünü söylemektedir. Ünlü ressam Leonardo da Vinci de 1480’li yıllarda karanlık oda konusuna değinir. Jerome Carden’ın 1550 yılında karanlık odadaki deliğin önüne bir cam disk yerleştirmesiyle günümüz modern alıcıların ilk modelleri tasarlanmış olur.

Objektifler odak uzaklıkları bakımından farklılıklar gösterir. Evrensel ölçekte standart olarak kabul edilen 35 mm film formatı ve 4:3 çerçeve oranlarına göre, 50 mm odak uzaklığına sahip objektifler normal açılı objektif olarak tanımlanır.

50 mm üzeri 80-135-200-500-1000 mm vb. odak uzaklığına sahip objektifler tele objektif olarak adlandırılır.

50 mm ve altı 35-20 mm odak uzaklığına sahip objektifler geniş açılı, 16-20 mm odak uzaklığı olanlar çok geniş açılı, 9-16 mm odak uzaklığı olanlar balık gözü objektif olarak adlandırılır.

Bakaç, duyarlı yüzey (film veya sensör) üzerine aktarılacak konunun saptanması ve çerçeve düzenlemesini sağlar. Dış dünyanın fotoğraf makinesi yolu ile kaydedilmesinde en önemli bölüm bakaçtadır. Çerçevenin içerisinde nelerin yer alacağı, hangi uzaklıktan görüleceği, objelerin çerçeve içerisine nasıl yerleştirileceği ve hangi konumdan görüleceğini fotoğraf sanatçısı bakaç yardımıyla saptar.

Alıcının keşfinde bu gelişmeler olurken, kimya alanında da eş zamanlı olarak önemli ilerlemeler yaşanmaktaydı. Duyarlı madde sürülen yüzeylerin ışık altında farklı renkler aldığının anlaşılmasıyla Joseph Nicepore Niepce 1816 yılında gümüş klorürlü kâğıt üzerinde gerçek fotoğraflar elde eder.

Objektifler odak uzaklıkları bakımından farklılıklar gösterir. Evrensel ölçekte standart olarak kabul edilen 35 mm film formatı ve 4:3 çerçeve oranlarına göre, 50 mm odak uzaklığına sahip objektifler normal açılı objektif olarak tanımlanır. 50 mm objektifler insanın bakış açısına en yakın oranlara sahiptir. İnsan algısına en yakın görsel düzenleme olanağı sunar. Diyafram açıklığı en yüksek olan objektif türleridir. Normal ölçekte net alan derinliği verir. Fotoğraf makinaları üzerinde çoğunlukla normal açılı objektifler yer alır.

50 mm üzeri 80-135-200-500-1000 mm vb. odak uzaklığına sahip objektifler tele objektif olarak adlandırılır. Tele objektifler en dar net alan derinliğine sahiptir. Bu sayede konu çevreden soyutlanır. Konuya yaklaşmanın zor olduğu durumlarda, kuş vb. çekimlerinde mükemmel sonuçlar verir. Objektif boyutları büyük ve ağır olduğundan çoğunlukla üç ayak üzerinde kullanılır. Diyafram açıklıkları en düşük olan objektif türleridir. Bu sayede yakın ve detay görüntülerin öne çıktığı fotoğraflar elde edilir. Görüntüyü dikey ve yatay düzlemde deformasyona uğratan objektif türü balık gözü objektiftir.

Alan derinliğini; diyafram değeri, objektifin odak uzaklığı, fotoğraf makinesinin konuya olan uzaklığı ve kaydedilecek yüzeyin duyarlığı belirler. Objektif üzerinde yer alan scalada alan derinliği oranları belirtilir. Diyafram açıklığı artıp, f/stop değeri düştükçe (f/1.4, f/2, f/2.8, f/4 vb) alan derinliği azalır, diyafram açıklığı küçülüp f/stop değeri yükseldikçe (f/11, f/16, f/22, f/32 vb.) alan derinliği de artar. f/1.4 açıklığında en aza iner, f/32 diyafram açıklığında ise en yüksek düzeye ulaşır. Örtücünün görevi, objektiften belirlenen oranda gelen ışığın duyarlı yüzey üzerine (film veya sensör) ne kadar süre düşeceğini belirlemektir. Örtücü pozlamayı etkileyen bir unsurdur.

Sinemada saniyede 24 karelik görüntü akışı normal hareket olarak algılanır. Görüntüde
akan 24 kare gözün ağ tabakasının 10/1 oranda görüntüyü belleğinde tutma ve gelen görüntü ile üst üste bindirme özelliğinden dolayı insan algısında normal bir hareket duygusu yaşanır. Saniyede 48 karelik görüntü akışı yavaş çekim (slow motion) olarak algılanır. Tam tersi durumda ise saniyede 12 karelik bir görüntü akışı ise seyirci için hızlandırılmış hareket (fast motion) duygusu uyandırır. Sessiz sinema döneminde saniyede 16 karelik görüntü kullanılmıştır.

Henri Matisse, Fovizm Akımı’nın kurucusudur. Resimlerinde büyük fırça darbeleriyle parlak ve dinamik renkler kullanmıştır. Özellikle 1904 yılından itibaren eserlerinde farklı teknik ve konuları işlemiştir.

Kompozisyonda üçüncü önemli nokta çizgisel düzenlemelerdir. Yatay, dikey, diyagonal, yuvarlak, S, L, üçgen ve tekrarlayan çizgilerle yapılan düzenlemeler farklı etkiler bırakır. Yatay çizgiler izleyicide rahat, huzur, sakinlik, istikrar ve durgunluk duyguları uyandırırken dikey çizgiler heyecan, hareket, dinamizm, devingenlik ve canlılık hissi uyandırmaktadır. Çizgiler kullanılarak yapılacak grafik düzenlemeler çerçevenin atmosferini çok farklı noktalara taşır. Diyagonal çizgiler yön belirtmek, perspektifi saptamak ve izleyiciyi bir noktaya yönlendirmek için kullanılır. Tekrarlayan çizgiler ise izleyicinin dikkatini ilgi merkezine doğru yönlendirir.

İspanya/Madrid’de çok sayıda müze vardır. Bu müzelerden en önemlisi “Centro de Arte Reina Sofia” Müzesidir. Bu müzeyi önemli kılan Picasso’nun Guernica’ adlı en ünlü eserinin koleksiyonda yer almasıdır. Müzenin web sayfasında Guernica’nın tasarım sürecine ilişkin özgün, çizim (desen) çalışmalarını görebilirsiniz.

Çekim ölçeklerinin tümü plan adı altında anılır. Panoramik plan, uzak plan, genel plan, boy plan, diz plan, bel plan, göğüs plan, omuz plan, yakın plan ve ayrıntı plan olarak tanımlanan bu plan terminolojisi sinematografinin temelidir. Sınıflamalarda ortak referans kaynağı insan anatomisidir. Buradaki sınıflamaların dışında insanın kendisini ölçü olarak alamayacağı düzenlemeler de vardır. Ufukta yitip giden dağların, ovaların yer aldığı çerçeve düzenlemelerinde insan boyutları baz olarak alınamaz ve bu panoramik plan olarak adlandırılır. Tam tersi durumda ise mikroskobik boyutta yapılan çerçeve düzenlemeleridir. Bunları da detay plan olarak adlandırabiliriz.

Picasso “Raffaello gibi resim yapmak dört yılımı, bir çocuk gibi resim yapmak ömrümü aldı” demiştir. Buna ilave olarak şunları söyler: “Her çocuk bir sanatçıdır. Sorun, büyüdüğümüzde de bir sanatçı olarak kalmaktır.” Sanatçı saf ve çocuk gibi resim yapma idealini gerçekleştirirken aynı anda farklı tarzları karıştırmak gibi pek çok karmaşık ve gelişmiş fikri de uygulamıştır.

Kompozisyonda dikkat edilmesi gereken en önemli unsurlardan biri, 3/1 kuralıdır. Sinema görüntüsüne derinlik kazandırarak ön plan ile arka plan arasında kurulacak ilişki yoluyla oluşturulacak anlam, filmin yapısına estetik bir boyut katacaktır.

Kompozisyonda önemli ilkelerden biri de yalınlıktır. Anlatılmak istenen konu öne çıkartılır ve konuya uygun bir fon seçilir. Yalınlığı sağlamak için çoğunlukla tele objektifler kullanılır.

Kompozisyonda üçüncü önemli nokta çizgisel düzenlemelerdir. Yatay, dikey, diyagonal, yuvarlak, S, L, üçgen ve tekrarlayan çizgilerle yapılan düzenlemeler farklı etkiler bırakır.

Çerçeve düzenlemesinde denge de önemli bir unsurdur. Denge sağlanmadığı durumlarda seyirci bir rahatsızlık hisseder. Çerçevede sağlanacak denge hem seyircinin rahatsızlığını ve şaşkınlığını giderir hem de ilginin görüntü üstüne yoğunlaşmasını sağlar.

Plan, sinemanın en küçük birimi olarak tanımlanır. Kameranın çalışmaya başlayıp kayıt konumuna geçmesiyle birlikte, stop konumuna kadar geçen sürede kesintisiz olarak film malzemesi üzerine kaydettiği görüntüler plan olarak adlandırılır. Planların her bir tekrarı çekim olarak adlandırılır. Plan, sahneyi oluşturan çekimler dizisidir.